Thông tin chung:
Công trình: Mỏ muối tại Wieliczka và Bochnia (Wieliczka and Bochnia Royal Salt Mines)
Địa điểm: Lesser Poland, Ba Lan (N49 58 45 E20 3 50)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản 1104,947ha, vùng đệm 580,601ha
Năm hình thành: Thế kỷ 12
Giá trị: Di sản thế giới (1978, mở rộng năm 2008, 2013; hạng mục iv)

Ba Lan (Poland) là một quốc gia nằm ở Trung Âu có diện tích 312.696km2, dân số khoảng 38,4 triệu người (năm 2019). Ba Lan giáp với Biển Baltic, Lithuania và Núi lửa Kaliningrad của Nga ở phía bắc, Belarus và Ukraine ở phía đông, Slovakia và Séc ở phía nam, Đức ở phía tây. Thủ đô và thành phố lớn nhất của Ba Lan là Warsaw.  

Lịch sử hoạt động của con người trên vùng đất Ba Lan đã có từ hàng ngàn năm. Trong suốt cuối Thời kỳ cổ đại, hoạt động này trở nên đa dạng với nhiều nền văn hóa của các bộ tộc khác nhau định cư trên vùng đồng bằng Bắc Trung Âu rộng lớn (North European Plain). Tuy nhiên, chính những người Polans (western) đã thống trị và đặt tên cho khu vực là Poland.
Nhà nước Ba Lan được thành lập vào năm 966.
Các Vương quốc Ba Lan (Kingdom of Poland, tồn tại năm 1025–1385) được thành lập vào năm 1025.
Vào năm 1385, Vương quốc Ba Lan và Đại Công quốc Litva tham gia vào một Liên minh mang tên Krewo (Union of Krewo, tồn tại 1385–1569).
Vào năm 1569, Liên minh Krewo chuyển đổi thành Liên minh Lublin (Union of Lublin). Liên minh này là một trong những liên minh có quy mô diện tích hơn 1.000.000 km2 và dân số lớn hàng đầu châu Âu vào thế kỷ 16 và 17.
Thời hoàng kim của Ba Lan (Polish Golden Age) qua đi, đất nước này bị chia cắt bởi các quốc gia láng giềng vào cuối thế kỷ 18, và giành lại độc lập vào năm 1918 với Hiệp ước Versailles (Treaty of Versailles).
Sau một loạt các cuộc xung đột lãnh thổ, Ba Lan đa sắc tộc dần khôi phục vị thế và trở thành một nhân tố quan trọng trong chính trường châu Âu. 
Năm 1939, Chiến tranh thế giới thứ hai bắt đầu với cuộc xâm lược Ba Lan của người Đức.
Khoảng 6 triệu công dân Ba Lan, trong đó có 3 triệu người gốc Do Thái đã chết trong chiến tranh. 
Sau thời gian dài của thời kỳ Chiến tranh lạnh toàn cầu (Cold War, năm 1947- 1991), năm 1989, nước Cộng hoà Ba Lan được thành lập.
Ba Lan ngày nay được chia thành 16 tỉnh hành chính. 


Bản đồ Ba Lan và vị trí tỉnh Lesser Poland (miền nam Ba Lan) 

Mỏ muối Wieliczka và Bochnia nằm tại tỉnh Lesser Poland, miền nam Ba Lan. Đây là hai mỏ có địa chất tương tự nằm gần nhau, hoạt động song song và liên tục từ thế kỷ 13 đến cuối thế kỷ 20, tạo thành một trong những hoạt động công nghiệp châu Âu sớm nhất và quan trọng nhất.
Mỏ muối Wieliczka và Bochnia nằm tại tỉnh Lesser Poland, miền nam Ba Lan. Đây là hai mỏ có địa chất tương tự nằm gần nhau, hoạt động song song và liên tục từ thế kỷ 13 đến cuối thế kỷ 20, tạo thành một trong những hoạt động công nghiệp châu Âu sớm nhất và quan trọng nhất. 
Hai mỏ bao gồm một quần thể lớn các không gian từ trên mặt đất đến tận các khu vực khai thác chìm sâu trong lòng đất. Các không gian khai thác mỏ trong lòng đất còn là nơi hình thành nhà nguyện, nhà xưởng, kho tàng. Trên các vách mỏ có rất nhiều các bức tượng, phù điêu trang trí miêu tả về các nhân vật huyền thoại, lịch sử và tôn giáo được khắc vào đá muối, cùng với một tập hợp các công cụ và máy móc khai thác muối được bảo tồn trong cả hai mỏ.
Hai mỏ, trong một thời gian dài được kết hợp thành một công ty có địa vị hoàng gia (Kraków Saltworks), được điều hành về mặt hành chính và kỹ thuật từ Lâu đài Wieliczka Saltworks (Wieliczka Saltworks Castle, là một lâu đài có từ thời Trung cổ). 
Ngay từ những năm đầu thế kỷ 19, người ta đã tổ chức các tuyến du lịch trong các hầm mỏ tại đây. 

Mỏ muối tại Wieliczka và Bochnia, Lesser Poland, Ba Lan đươc UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 2008, mở rộng năm 2013) với tiêu chí: 

Tiêu chí (iv): Các mỏ muối Hoàng gia Wieliczka và Bochnia là minh họa cho các giai đoạn lịch sử phát triển các kỹ thuật khai thác mỏ ở châu Âu từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 20. Các phòng trưng bày trên mặt đất, ngầm dưới đất được bố trí, trang trí phản ánh truyền thống xã hội và tôn giáo của các thợ mỏ. Các công cụ, máy móc thiết bị, lâu đài của chủ mỏ tồn tại trong nhiều thế kỷ cung cấp các bằng chứng nổi bật về hệ thống kỹ thuật – xã hội liên quan đến việc khai thác muối mỏ. 






Phạm vi Di sản Mỏ muối tại Wieliczka và Bochnia, Lesser Poland, Ba Lan

Mỏ muối Wieliczka
Mỏ muối Wieliczka (Wieliczka Salt Mines) nằm tại quận Wieliczka ở miền nam Ba Lan, thuộc thành phố Kraków, tỉnh Lesser Poland.
Mỏ được khai trương vào thế kỷ 13, là mỏ sản xuất muối ăn liên tục cho đến năm 2007. Mỏ thuộc điều hành của Công ty khai mỏ Hoàng gia Żupy Krakow (được thành lập vào cuối thế kỷ 13, do hoàng tộc quản lý). Tại đây, có thời kỳ, mỏ Wieliczka khai thác được tới 30.000 tấn muối với số lượng thợ mỏ lên đến 2000 người. Khai thác thương mại đã được ngưng dần lại từ năm 1996.
Mỏ muối Wieliczka đạt đến độ sâu 327 mét và có các đường hầm lò dài hơn hơn 287 km. Muối trong mỏ có màu sắc xám giống như đá granit. Trong quá trình hoạt động, nhiều công nghệ khai thác mỏ được bổ sung để khai thác và vận chuyển muối lên mặt đất.
Mỏ muối Wieliczka còn được gọi là nhà thờ ngầm bằng muối của Ba Lan - "Underground Salt Cathedral of Poland”. Tại đây hầu như tất cả đều được làm từ muối, thậm chí cả các đèn chùm từ các tinh thể muối.
Tại đây có đến 4 nhà nguyện, các bức tượng, tường trang trí được những người thợ mỏ khắc vào trong các khối đá trong suốt thời gian hàng trăm năm.
Mỏ muối Wieliczka hiện trở thành nơi thu hút khách tham quan với khoảng 1,2 triệu du khách hàng năm. Du khách có thể đến thăm các công trình điêu khắc, thăm hồ nước ngầm dài 135m dưới lòng đất và có thể nghỉ ngơi trong các phòng phục hồi và chăm sóc sức khỏe.


Phối cảnh công trình - Lối vào Mỏ muối Wieliczka, Lesser Poland, Ba Lan


Sơ đồ minh họa mặt cắt các tầng mỏ thuộc Mỏ muối Wieliczka, Lesser Poland, Ba Lan


Sơ đồ minh họa vị trí các không gian trong Mỏ muối Wieliczka, Lesser Poland, Ba Lan


Đường hầm vào mỏ, Mỏ muối Wieliczka, Lesser Poland, Ba Lan


Thiết bị vận phục vụ khai thác muối mỏ, Mỏ muối Wieliczka, Lesser Poland, Ba Lan


Hồ nước ngầm trong mỏ, Mỏ muối Wieliczka, Lesser Poland, Ba Lan


Tượng minh họa công nhân khai thác mỏ muối, Mỏ muối Wieliczka, Lesser Poland, Ba Lan


Trang trí bên trong không gian mỏ muối, Mỏ muối Wieliczka, Lesser Poland, Ba Lan


Nhà nguyện do thợ mỏ thực hiện, Mỏ muối Wieliczka, Lesser Poland, Ba Lan


Các bức tượng và phù điêu do thợ mỏ thực hiện, Mỏ muối Wieliczka, Lesser Poland, Ba Lan

Mỏ muối Bochnia
Mỏ muối Bochina (Bochnia Salt Mine) nằm tại quận Bochnia, là thủ phủ của thành phố Bocheński, thuộc tỉnh Lesser Poland/ Małopolskie, ở miền nam Ba Lan.
Mỏ muối Bochina là một trong những mỏ muối lâu đời nhất tại Ba Lan và thế giới. Mỏ được thành lập từ giữa thế kỷ 12, sau khi muối được phát hiện tại đây và trở thành một phần sở hữu của Công ty khai mỏ Hoàng gia Żupy Krakow (như Mỏ muối Wieliczka). Năm 1981, mỏ được coi là một đài tưởng niệm di sản.
Trong Mỏ muối Bochina, các hầm mỏ dài đến 4,5km, trong đó phần đường hầm nằm dưới mặt nước dài 330 - 468m. 
Sau khi khai thác, trong mỏ tạo thành các khoảng không gian trống lớn. Tại đây bố trí các công trình, tạo thành một thị trấn ngầm trong lòng đất. Trong đó, không gian tiêu biểu là phòng Ważyn. Phòng được đặt theo tên của nhà quản trị mỏ Andrzej Ważyński. Đây là không gian lớn nhất tại Mỏ muối Bochina, nằm tại độ sâu 248m, dài 248m, rộng 14,4m, cao 7,2m. Không gian không có trụ đỡ này được hình thành từ năm 1697- 1950. Điều kiện vi khí hậu trong phòng Ważyn rất tinh khiết, với nhiệt độ khoảng 14-16 độ C, độ ẩm khoảng 70% và các nguyên tố vi lượng rất có giá trị cho sức khỏe con người. Tại đây, hiện bố trí khu vực nghỉ dưỡng với quy mô 300 giường, nơi chơi thể thao, nhà hàng và hội họp.  


Phối cảnh Lối vào mỏ, Mỏ muối Bochina, Lesser Poland, Ba Lan


Đường hầm xuống mỏ, Mỏ muối Bochina, Lesser Poland, Ba Lan


Nhà nguyện do thợ mỏ thực hiện, Mỏ muối Bochina, Lesser Poland, Ba Lan


Tượng làm từ muối do thợ mỏ thực hiện, Mỏ muối Bochina, Lesser Poland, Ba Lan


Không gian trong mỏ hiện sử dụng là nơi nghỉ dưỡng - chơi thể thao, Mỏ muối Bochina, Lesser Poland, Ba Lan


Không gian trong mỏ hiện sử dụng là nơi nghỉ dưỡng - phục hồi sức khỏe, Mỏ muối Bochina, Lesser Poland, Ba Lan

Lâu đài Saltworks
Lâu đài Saltworks (Saltworks Castle hay Zupny Castle) là tòa nhà văn phòng điều hành của hai Mỏ muối Wieliczka và Bochnia, nằm tại quận Wieliczka, thuộc thành phố Kraków, tỉnh Lesser Poland, Ba Lan.
Công trình là một phần của Di sản thế giới cùng với Mỏ muối Wieliczka và Bochnia (được mở rộng vào năm 2013).  
Lâu đài có hình thức kiến trúc kiểu Gothic này được xây dựng trên một sườn đồi vào thế kỷ thứ 13, hoàn thành vào thế kỷ 16, có mặt bằng gần vuông bao quanh là các bức tường thành.
Lâu đài Zupny hiện tại được mở rộng thêm trong những năm sau này, gồm các công trình văn phòng, thư viện, nhà bếp, tháp canh, là một trong những tháp Gothic lâu đời nhất ở Ba Lan... Lâu đài bị phá hủy hầu như hoàn toàn trong chiến tranh thế giới thứ 2, được phục dựng lại sau đó (năm 1976-1984) và chuyển thành Bảo tàng mang tên Kraków Saltworks Museum.
Bảo tàng là nơi lưu giữ sưu tập lịch sử của Wieliczka và là nơi lưu giữ duy nhất bộ sưu tập về lịch sử ngành khai thác mỏ muối tại Ba Lan.

Phạm vi Di sản Lâu đài Saltworks, Lesser Poland, Ba Lan



Sơ đồ mặt bằng Lâu đài Saltworks, Lesser Poland, Ba Lan


Phối cảnh Lâu đài Zupny, nay là Bảo tàng Kraków Saltworks, Lesser Poland, Ba Lan


Bên trong sân Bảo tàng với tàn tích một phần của Lâu đài Zupny, Lesser Poland, Ba Lan


Bên trong Bảo tàng Kraków Saltworks, Lesser Poland, Ba Lan

Di sản Mỏ muối Wieliczka và Bochni, Lesser Poland, Ba Lan bao gồm cả 3 thành phần cấu thành lịch sử của một doanh nghiệp: Chủ mỏ, mỏ muối và người lao động. Đây là minh chứng cho những kỳ tích của con người. Họ đã để lại những kỷ lục về thời gian làm việc trong lòng đất, và cũng chính trong lòng đất, ngoài thời gian làm việc, họ đã tạo ra nơi để cầu nguyện – nhà thờ ngầm khổng lồ và sáng tạo ra vô vàn các sản phẩm nghệ thuật dân gian Kito giáo và văn hóa độc đáo.
Cả hai mỏ trình bày sự đa dạng của quần thể khai thác, điều kiện kỹ thuật và cả nghệ thuật, là bằng chứng đầy đủ về sự vận hành từ xưa của các mỏ muối tại Ba Lan và châu Âu. Đây cũng là nơi thu hút du khách đến thăm quan và nghỉ dưỡng trong các không gian ngầm có điều kiện tuyệt vời cho phục hồi sức khỏe.



Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
http://whc.unesco.org/en/list/32
https://en.wikipedia.org/wiki/Poland
https://en.wikipedia.org/wiki/Wieliczka_Salt_Mine
https://en.wikipedia.org/wiki/Bochnia_Salt_Mine
https://en.wikipedia.org/wiki/Żupny_Castle
https://medievalheritage.eu/en/main-page/heritage/poland/wieliczka-salt-castle/ 

Xem video giới thiệu công trình tại đây
 

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ         

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi