Thông tin chung:
Công trình: Lăng Khoja Ahmed Yasawi (The Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi)
Địa điểm: Yasi, Turkistan, Kazakhstan (N43 17 51.7 E68 16 15.8)
Thiết kế kiến trúc: Khwaja Hosein Shirazi
Quy mô: Diện tích khu vực lăng 0,55ha; Khu vực bảo vệ 79,36ha.
Năm thực hiện: 1389-1405
Giá trị: Di sản thế giới (2003; hạng mục i; iii; iv)
Kazakhstan là một quốc gia trải rộng trên phần phía Bắc và trung tâm của lục địa Á-Âu, có một phần lãnh thổ thuộc châu Âu.
Kazakhstan giáp Nga về phía Bắc, Trung Quốc về phía Đông Nam, hai nước Trung Á là Uzbekistan và Kyrgyzstan về phía Nam.
Kazakhstan giáp 2 biển (hồ nước mặn) là biển Aral và biển Caspia.
Kazakhstan có diện tích 2.724.902 km2, dân số khoảng 18,5 triệu người (năm 2019).
Đại bộ phần địa hình của Kazakhstan là bán hoang mạc.
Kazakhstan bắt đầu có dân cư từ thời kỳ đồ đá, điều kiện đất đai và khí hậu thích hợp đã tạo điều kiện cho những người dân du mục đến đây sinh sống.
Dân tộc Kazakh hình thành trên cơ sở nhiều bộ lạc sống trong khu vực vào khoảng thế kỷ 15.
Khoảng giữa thế kỷ 16, người Kazakh bắt đầu phát triển ngôn ngữ, văn hóa và nền kinh tế riêng. Đầu thế kỷ 17, Khả hãn quốc Kazakh phân chia thành 3 tiểu quốc, liên kết trên cơ sở quan hệ huyết thống.
Những bất hòa về chính trị, sự liên kết lỏng lẻo về kinh tế và những cuộc chiến giữa các cộng đồng đã nhanh chóng làm suy sụp Khả hãn quốc Kazakh.
Người Nga bắt đầu tiến vào thảo nguyên Kazakh ở thế kỷ 18. Tới giữa thế kỷ 19, toàn bộ Kazakhstan là một phần của Đế chế Nga và trở thành một phần của Liên bang Xô viết.
Kazakhstan tuyên bố độc lập ngày 16/12/1991.
Kazakhstan là quốc gia đa dạng về sắc tộc và văn hoá. Người Kazakh là nhóm lớn nhất. Hồi giáo là tôn giáo chính. Tiếng Kazakh là ngôn ngữ quốc gia. Thủ đô là thành phố Nursultan (Astana).
Kazakhstan được chia thành 14 tỉnh.
Nam Kazakhstan (South Kazakhstan) là tỉnh cực Nam của Kazakhstan, thủ phủ là thành phố Shymkent. Turkistan (Turkestan) là một thành phố thuộc tỉnh South Kazakhstan.
Turkistan là một trong những thành phố lịch sử của Kazakhstan, có niên đại từ thế kỷ thứ 4 và sau đó trở thành một trung tâm thương mại. Tên của thành phố Turkistan hoặc Hazrat đều từ danh hiệu 'Hazrat-i Turkistan', có nghĩa là "Thánh của Turkistan", danh hiệu của Khoja Akhmet Yassawi (1093-1166). Ông là một người gốc Thổ Nhĩ Kỳ, nhà thơ, thần học Hồi giáo của Turkistan, có nhiều nỗ lực đáng kể cho việc truyền bá đạo Hồi khắp Trung Á. Khoja Akhmet Yassawi đã sống ở đây vào thế kỷ 11 và được chôn cất tại thành phố. Ngày nay có nhiều trường đại học nổi tiếng tại khu vực Trung Á mang tên ông.
Vào thế kỷ 13, khu vực này nằm trong sự chiếm đóng của người Mông Cổ.
Theo thời gian, các hậu duệ của người Mông Cổ định cư trong khu vực đã cải sang đạo Hồi. Vào năm 1389 – 1405, với ý định tôn vinh Hồi giáo, tạo ổn định cho việc cai trị, vua Timur (trị vì năm 1370 – 1405), là một lãnh chúa Turco-Mongol sáng lập Đế quốc Timurid (Timurid Empire, tồn tại 1370–1507), đã cho xây dựng lại Lăng Khoja Ahmed Yasawi.
Tổng công trình sư của công trình là Khwaja Hosein Shirazi, người Iran.
Sau khi vua Timur qua đời, việc xây dựng bị ngừng lại vào năm 1405 và không bao giờ được hoàn thành.
Lăng Khoja Ahmed Yasawi được đánh giá là công trình được bảo tồn tốt nhất trong tất cả các tòa nhà tại Đế chế Timurid, là tài sản lịch sử và văn hóa nổi bật nhất của thành phố Turkestan.
Bản đồ của Đế chế Timurid ở mức độ lớn nhất dưới thời vua Timur
Tượng Khoja Ahmed Yasawi, một trong những lãnh tụ tinh thần của quốc gia Kazakhstan
Bản đồ Kazakhstan và vị trí của thành phố Shymkent, thủ phủ của tỉnh Nam Kazakhstan
Lăng Khoja Ahmed Yasawi tại Turkestan, Kazakhstan được UNESCO tôn vinh là Di sản văn hóa thế giới (năm 2003) với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Lăng của Khoja Ahmed Yasawi là một thành tựu nổi bật trong kiến trúc Timurid, là một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người và đã góp phần đáng kể vào sự phát triển của kiến trúc tôn giáo Hồi giáo.
Tiêu chí (iii): Lăng và các di tích trong lăng là một bằng chứng độc đáo về văn hóa của khu vực Trung Á và sự phát triển của công nghệ xây dựng.
Tiêu chí (iv): Lăng của Khoja Ahmed Yasawi là một ví dụ nổi bật về một kiểu kiến trúc xây dựng quy mô lớn trong thời kỳ Timurid, trở thành một điểm mốc quan trọng trong lịch sử kiến trúc Timurid.
Sơ đồ phạm vi Di sản lăng Khoja Ahmed Yasawi, Yasi, Turkistan, Kazakhstan
Di sản có diện tích 0,55ha được giới hạn trong khu vực lăng mộ, nằm trong một tòa thành cũ; vùng đệm có diện tích 79,36ha là khu vực khảo cổ của thị trấn thời Trung cổ Yasi.
Hình ảnh khu vực Di sản lăng Khoja Ahmed Yasawi, Yasi, Turkistan, Kazakhstan
Khu lăng Khoja Ahmed Yasawi
Khu lăng Khoja Ahmed Yasawi (Mausoleum of Ahmed Yasawi) nằm trong một tòa thành cũ với những bức tường bao quanh, bên ngoài là thị trấn thời trung cổ Yasi.
Công trình có mặt bằng hình chữ nhật với kích thước 45,8m × 62,7m, cao khoảng 38,7m. Đây là lăng có chiều cao lớn nhất được bảo tồn tại Kazakhstan.
Ngoài chức năng của một lăng mộ, tại đây còn có khoảng 35 phòng, là phòng họp, một nhà ăn, thư viện và một nhà thờ Hồi giáo. Bố cục mặt bằng các không gian phòng gần như đối xứng qua trục chính của Lăng, theo hướng Tây Bắc – Đông Nam.
Lối vào chính của Lăng từ phía Đông Nam với mái vòm chưa được hoàn thành.
Trung tâm của lăng là một không gian chính rộng 18,2m x 18,2m. Phía trên không gian chính được phủ mái vòm bằng gạch lớn nhất hiện nay tại Trung Á với đường kính tới 18,2m. Giữa không gian chính đặt một cái vạc đồng sử dụng cho mục đích nghi lễ tôn giáo (không gian này còn được gọi là “phòng đồng” – Kazandyk ).
Quan tài của Khoja Ahmed Yasawi đặt tại chính giữa của phòng cuối Lăng, trên trục trung tâm của Lăng. Không gian này cũng được bao phủ bằng một mái vòm.
Theo kế hoặc ban đầu, tại phía Đông Nam của Lăng có hai ngọn tháp, song đã không được xây dựng.
Các vật liệu chính được sử dụng cho việc xây dựng là gạch đất sét với vữa thạch cao. Để ngăn chặn thấm nước, nền được phủ một lớp đất sét dày 1,5m. Trong quá trình phục hồi, các kết cấu bê tông cốt thép đã được bổ sung thay thế các các cấu trúc xây dựng bằng gạch đất sét xưa.
Tổng mặt bằng khu vực Lăng Khoja Ahmed Yasawi, Turkistan, Kazakhstan
Mặt bằng lăng Khoja Ahmed Yasawi, Turkistan, Kazakhstan
Lăng Khoja Ahmed Yasawinằm trong khu vực có thành lũy bao quanh
Phối cảnh mặt đứng hướng Đông Nam với cổng chính của Lăng chưa được hoàn thành
Phối cảnh mặt đứng phía Tây Bắc với cổng vào phòng đặt mộ
Phối cảnh mặt bên lăng Khoja Ahmed Yasawi, Turkistan, Kazakhstan
Vạc đồng đặt tại không gian chính của lăng Khoja Ahmed Yasawi, Turkistan, Kazakhstan
Phòng đặt mộ Khoja Ahmed Yasawi
Lăng Khoja Ahmed Yasawi được cho là công trình thể hiện các tiến bộ vượt trội về công nghệ xây dựng:
- Hình mẫu về kỹ thuật xây dựng mái vòm;
- Mái vòm và tường được ốp gạch men trang trí với các mẫu gạch ghép được tính toán dựa trên một hệ thống phức tạp của tỷ lệ và các phép đo, các mô hình hình học gốc (hình lục giác) kết hợp với các dạng hình học tinh vi như phân dạng fractal, kết hợp với các trang trí hoa văn, thư pháp Hồi giáo (chữ cổ bắt nguồn từ kinh Koran);
- Nội thất của lăng được trang trí bằng những điêu khắc có hình dạng như những nhũ đá hay tổ ong (được gọi là muqarnas), kết hợp với các bức tranh tường, tổ chức chiếu sáng bên trong…;
- Gạch men có màu xanh ngọc lam là màu sắc nổi bật trong ánh sáng mặt trời của sa mạc Trung Á…
Bên trong lăng Khoja Ahmed Yasawi với các trang trí dạng nhũ đá hay tổ ong
Trang trí mái vòm lăng Khoja Ahmed Yasawi, Turkistan, Kazakhstan
Trang trí mái cống Tây Bắc vào phòng mộ lăng Khoja Ahmed Yasawi, Turkistan, Kazakhstan
Trang trí tường bên ngoài lăng Khoja Ahmed Yasawi, Turkistan, Kazakhstan
Một số công trình khác xung quanh lăng Khoja Ahmed Yasawi
Xung quanh lăng Khoja Ahmed Yasawi có một số hạng mục công trình gồm:
- 3 lăng nhỏ nằm tại phía Đông Nam của lăng Khoja Ahmed Yasawi: Lăng Rabia Sultan Begum (Mausoleum of Rabia Sultan Begum, hình vẽ ký hiệu 2); Lăng Esim – Khan (Mausoleum of Esim – Khan, hình vẽ ký hiệu 3); Lăng Bát giác (Octagonal Mausoleum, hình vẽ ký hiệu 4).
- Nhà tắm thời Trung cổ (Medieval Bath- House, hình vẽ ký hiệu 7);
- 2 nhà thờ Hồi giáo: Nhà thờ Khilvet Undergroud (Khilvet Undergroud Mosque, hình vẽ ký hiệu 8); Nhà thờ Hồi giáo thế kỷ 19 (Mosque of the XIX, ký hiệu 9);
- Bảo tàng của địa điểm (Site Musem), trước đây là trại lính của Sa hoàng vào thế kỷ 19 (hình vẽ ký hiệu 12)…
Lăng công chúa Rabigha-Sultan Begum, được xây dựng vào thế kỷ 15, bị phá bỏ năm 1898, mới được phục dựng; có quy mô nhỏ với mái vòm màu ngọc lam.
Lăng Esim Khan là lăng của một Hãn quốc Kazakhstan (1598-1645); lăng có quy mô nhỏ, được bao quanh bởi bức tường gạch.
Nhà tắm thời Trung cổ, phía Đông Nam lăng Khoja Ahmed Yasawi, Turkistan, Kazakhstan
Lăng Khoja Ahmed Yasawi và các tài sản bên trong không chỉ là đại diện đặc biệt của văn hóa Khu vực Trung Á mà còn là đại diện tiêu biểu của phong cách kiến trúc Timurid, là nguyên mẫu phổ biến trong khu vực và rộng khắp ra xung quanh, đã góp phần đáng kể vào sự phát triển của kiến trúc Hồi giáo.
Di sản Lăng Khoja Ahmed Yasawi, thị trấn Yasi, Turkestan, Kazakhstan đã trở thành một trong những nơi hành hương của những người Hồi giáo Trung Á. Di sản là di tích kiến trúc quan trọng nhất tại Kazakhstan.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
http://whc.unesco.org/en/list/1103
https://en.wikipedia.org/wiki/Kazakhstan
https://en.wikipedia.org/wiki/Turkistan_(city)
https://en.wikipedia.org/wiki/Khoja_Akhmet_Yassawi
https://en.wikipedia.org/wiki/Mausoleum_of_Khoja_Ahmed_Yasawi
https://en.wiki2.org/wiki/Mausoleum_of_Khoja_Ahmed_Yasawi
Nguồn: Xem video giới thiệu công trình tại đây
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|