Thông tin chung:
Công trình: Khu phố cổ Itchan Kala (Itchan Kala, Khiva, Uzbekistan)
Địa điểm: Thành phố Khiva, vùng Khorezm, Uzbekistan (N41 22 41.117 E60 21 36.911)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản 37,5ha
Năm thực hiện: Xây dựng vào thế kỷ 10 - 18
Giá trị: Di sản thế giới (1990; hạng mục iii;  iv; v)

Uzbekistan là một quốc gia ở Trung Á, không giáp biển, được bao quanh bởi 5 quốc gia: Kazakhstan ở phía Bắc; Kyrgyzstan đến phía Đông Bắc; Tajikistan về phía Đông Nam; Afghanistan ở phía Nam và Turkmenistan ở phía Tây Nam.
Uzbekistan có diện tích 448.978 km2, dân số khoảng 34 triệu người (năm 2020).
Ngôn ngữ chính là tiếng Uzbek.
Thủ đô và thành phố lớn nhất là Tashkent; người theo Hồi giáo chiếm 88% dân số.
Uzbekistan ngày nay phân thành 12 tỉnh (vilayats) và một nước cộng hòa tự trị. 

Cư dân đầu tiên tại Uzbekistan được ghi nhận là những người du mục Đông Iran, được gọi là Scythian, đã thành lập vương quốc Khwarazm (thế kỷ thứ 8 - thế kỷ thứ 6 trước Công nguyên), tiếp đến là những người Bactria (thế kỷ thứ 8 TCN), Sogdia (thế kỷ thứ 8 TCN), Fergana và Margiana (thế kỷ thứ 3 TCN - thế kỷ thứ 6 sau Công nguyên).
Khu vực này được sáp nhập vào Đế quốc Achaemenid (Achaemenid Empire, đế chế Ba Tư – Iran, năm 550 – 330 TCN). Sau một thời gian dưới sự cai trị của người người Macedonia, Hy Lạp (Greco-Bactrian Kingdom, năm 256 –125 TCN), vùng này thuộc Đế quốc Parthia (Parthian Empire của người Iran, năm 247 TCN - 224 sau Công nguyên); tiếp đó là Đế quốc Sasanian (Sasanian Empire của người Iran, năm 224- 651). Khi người Hồi giáo xâm chiếm Ba Tư (Iran) vào thế kỷ thứ 7 đã chuyển đổi phần lớn dân cư tại đây thành tín đồ đạo Hồi.
Trong thời kỳ này, các thành phố như Samarkand, Khiva và Bukhara bắt đầu trở nên giàu có từ Con đường tơ lụa (Silk Road; Con đường tơ lụa chủ yếu đề cập đến các tuyến đường bộ nối liền Đông Á và Đông Nam Á với Nam Á, Ba Tư, Bán đảo Ả Rập, Đông Phi và Nam Âu. Đây là mạng lưới các tuyến đường thương mại kết nối Đông và Tây và là trung tâm của sự tương tác kinh tế, văn hóa, chính trị và tôn giáo giữa các khu vực này từ thế kỷ 2 TCN đến thế kỷ thứ 18).
Vào thế kỷ 13, vùng này thuộc vương triều Hồi giáo Khwarazmian (Khwarazmian Dynasty, năm 1077 - 1231) và bị tàn phá bởi cuộc xâm lược của người Mông Cổ (Mongol Conquests).
Sau cuộc chinh phạt của người Mông Cổ, khu vực này rơi vào sự thống trị bởi các dân tộc Thổ Nhĩ Kỳ (Turkic peoples).
Vào thế kỷ 14, vùng này thuộc quyền cai trị của Đế chế Timurid (Timurid Empire, năm 1370–1507, trên một vùng lãnh thổ gồm Uzbekistan, Iran, miền Nam Caucasus, Mesopotamia, Afghanistan, khu vực Trung Á ngày nay, cũng như một phần của Ấn Độ, Pakistan, Syria và Thổ Nhĩ Kỳ). Thủ đô của Đế chế là thành phố Samarkand (1370 - 1405) và Herat (1405 - 1507).
Vào thế kỷ 16, một phần lãnh thổ của triều đại Timurid đã bị chinh phục bởi triều đại Shaybanids (Shaybanid dynasty) của người Uzbekistan. Trung tâm quyền lực từ thành phố Samarkand chuyển đến thành phố Bukhara. 
Vương quốc Shaybanids dần bị phân chia thành 3 tiểu bang: Khanate of Khiva (năm 1511 – 1920); Khanate of Kokand (năm 1709 – 1876) và Emirate of Bukhara (năm 1785–1920) và được sát nhập vào đế quốc Nga (Russian Empire, tồn tại 1721–1917).
Năm 1924, Uzbekistan trở thành một quốc gia thuộc Liên bang Xô Viết.
Ngày 31/8/1991, Uzbekistan tuyên bố độc lập. 

Bản đồ Uzbekistan và vị trí vùng Khorezm


Sơ đồ Con đường Tơ Lụa đi qua Uzbekistan

Khiva (Xiva/ Хива, Kheeva, Khorasam, Chorezm...) là một thành phố của khoảng 90.000 dân nằm ở tỉnh (vùng) Khorezm (Khorezm Region), Tây Bắc Uzbekistan và Đông Bắc của sa mạc Iran với nhiều tàn tích còn sót lại của nền văn minh Khorezm (Khwarezm/ Chorasmi - là một ốc đảo lớn trên khu vực đồng bằng sông Amu Darya, miền Tây Trung Á; là một trong những trung tâm nền văn minh của các vương quốc Ba Tư. Ngày nay khu vực này thuộc Uzbekistan, Kazakhstan và Turkmenistan). 

Thành phố Khiva chia thành hai phần: Thị trấn bên ngoài, gọi là Dichan Kala, trước đây được bảo vệ bởi một bức tường với 11 cửa; Khu phố cổ bên trong, gọi là Itchan Kala, bao quanh bởi những bức tường gạch, xây dựng trong thế kỷ 10. Đây là chỗ nghỉ của đoàn lữ hành trước khi băng qua sa mạc để đến Iran.


Bức tranh xưa vẽ Khu phố cổ Itchan Kala, tại thành phố Khiva. vùng Khorezm, Uzbekistan
Hiện tại, Khu phố cổ với bức tường thành, các công trình kiến trúc như nhà thờ, đường phố truyền thống hẹp, các khu định cư, trạm nghỉ, chợ và những ngọn tháp đang được bảo tồn, duy trì. 

Những giá trị nổi bật của Khu phố cổ Itchan Kala không chỉ là công trình kiến trúc mà còn là không gian đô thị, sự hài hòa của các công trình xây dựng do được tích hợp vào một cấu trúc truyền thống.

Khu phố cổ Itchan Kala được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 1990) với tiêu chí: 

Tiêu chí (iii): Với quần thể đô thị bố cục mạch lạc và được bảo tồn tốt Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva  là minh chứng đặc biệt cho một nền văn minh đã biến mất của Khorezm.

Tiêu chí (iv): Một số di tích của Khu phố cổ Itchan Kala được xây dựng theo truyền thống cổ xưa của Trung Á, là một ví dụ nổi bật về một kiểu kiến ​​trúc xây dựng minh họa cho sự phát triển của kiến ​​trúc Hồi giáo giai đoạn từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 19.

Tiêu chí (v): Kiến trúc của Khu phố cổ Itchan Kala, Khiva với phong cách kiến ​​trúc truyền thống thông qua giải pháp kiến trúc và xây dựng là một trong những ví dụ tiêu biểu về sự định cư của con người tại khu vực Trung Á.


Sơ đồ phạm vi khu vực Di sản Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva, vùng Khorezm, Uzbekistan



Tổng mặt bằng Khu phố cổ Itchan Kala với vị trí xây dựng các công trình chính

Di sản Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva, vùng Khorezm, Uzbekistan có diện tích khoảng 37,5ha, tập trung trên một mặt bằng hình chữ nhật dài khoảng 650m, rộng khoảng 400m, trải dài theo hướng Bắc Nam. Bao quanh Khu phố cổ là bức tường đất sét dài hơn 2km, cao 10m và dày 5-6m. Có 4 cửa tại 4 phía thành: Cửa đông (Polvan Darvoza – vị trí trong hình vẽ tại vị trí số 57); Cửa tây (Ota Darvoza - 15), Cửa nam (Tosh Darvoza - 31); Cửa bắc (Bogcha Darvoza- 1).


Khu phố cổ Itchan Kala được bao quanh bởi hệ thống tường thành với 4 cửa ra vào


Cửa Đông Khu phố cổ Itchan Kala, Khiva, vùng Khorezm, Uzbekistan


Cửa Tây Khu phố cổ Itchan Kala; phía sau là tháp Kalta Minor (tháp có đường kính 15-14,5m, cao 29m, một nửa so với chiều cao dự kiến xây dựng)


Cửa Nam Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva, vùng Khorezm, Uzbekistan


Cửa Bắc Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva, vùng Khorezm, Uzbekistan


Bên trong Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva, vùng Khorezm, Uzbekistan

Di sản phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva, vùng Khorezm, Uzbekistan còn lưu giữ có 51 công trình cổ xưa và 250 căn nhà cổ, trong đó nổi bật là:

Nhà thờ Hồi giáo Juma (Jummi Mosque - trong hình vẽ ký hiệu 40)
Nhà thờ nằm tại trung tâm của Ichan Kala, được xây dựng vào cuối thế kỷ 18 trên tàn tích của công trình xây dựng trước đó. Công trình có mặt bằng hình chữ nhật với kích thước 55mx46m, có lối vào từ 4 phía. Mặt tiền phía bắc, đông và nam đối diện với các quảng trường và đường phố chính của Khu phố cổ.
Nhà thờ được bao quanh bằng tường gạch, cao 1 tầng. Mái bằng được đỡ bởi 212 cột gỗ có chạm khắc công phu. Trong số các cột của tòa nhà có 4 cột được cho là đã có từ thế kỷ 10 và 11. Hệ thống cột gỗ được bố trí theo một hệ lưới 3,15x 3,15m. Công trình có nội thất đơn giản so với các nhà thờ Hồi giáo khác. Trên mái nhà thờ có 2 giếng trời lấy ánh sáng và thông gió. Kề liền nhà thờ là tháp Khoja, được xây dựng vào thế kỷ 13. Tháp có đường kính 6,2m, cao 52m. 


Phối cảnh nhà thờ Hồi giáo Juma, bên cạnh là tháp Khoja, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva


Bên trong nhà thờ với các hàng cột gỗ đỡ mái


Trang trí cột đỡ mái

Nhà thờ Hồi giáo AK (Ak Mosque -55)
Nhà thờ Hồi giáo AK nằm tại cửa ngõ phía đông Khu phố cổ Ichan Kala. Công trình được xây dựng đầu tiên vào năm 1657, sau đó được xây dựng lại vào năm 1838 – 1842.
Nhà thờ xây dựng theo lối truyền thống, có quy mô nhỏ, gồm một phòng cầu nguyện kích thước 6,3mx6,3m với mái vòm, 3 mặt xung quanh là một hàng hiên rộng với các cột bằng gỗ có trang trí.




Nhà thờ Hồi giáo AK với hàng cột bao quanh nhà nguyện, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva

Trường Đại học Hồi giáo Mohammed Rakhim Khan (Mohammed Rakhim Khan Madrassah – 37)
Trường mang tên Sayyid Mohammed Rakhim Khan II (1845-1910- vị vua thành lập trường), là một trong ngôi trường tôn giáo lâu đời nhất tại Khiva, được xây dựng vào năm 1876. 
Trong thời gian cai trị của Muhammad Rahim-khan, một số cải cách đã được thực hiện nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế và giáo dục. Tại trường, không chỉ các vấn đề tôn giáo (kinh Koran) mà cả các vấn đề thế tục cũng được giảng dạy như toán học, thiên văn học, địa lý. Cùng với việc nghiên cứu thần học, khoa học, sinh viên tại đây có thể tham gia sáng tác thơ, tổ chức các cuộc tranh luận.... Đây là cách đào tạo rất khác biệt so với các trường đại học Hồi giáo khác đương thời.
Trường nằm tại trung tâm của Khu phố cổ, có quy mô lớn nhất trên lãnh thổ Trung Á và là biểu tượng của kiến trúc thời bấy giờ. Công trình cao 1- 2 tầng, có mặt bằng hình khối chữ nhật với hai sân trong, bố cục hoàn toàn đối xứng. Trong trường có nhà thờ Hồi giáo, giảng đường, thư viện, phòng nghiên cứu và phòng ở. Mặt tiền của công trình được trang trí công phu bằng gốm màu xanh. 4 góc của công trình là 4 tháp nhỏ. Công trình được chia thành 76 khối phòng, mỗi khối phòng được phủ bằng mái vòm. 
Sân trong của công trình hình vuông, bên trong là vườn cây và đài phun nước.


Phối cảnh tổng thể trường Đại học Hồi giáo Mohammed Rakhim Khan, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva


Bên trong sân trường Đại học Hồi giáo Mohammed Rakhim Khan, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva


Tượng Al Khorezm (năm 780 -850), nhà toán học, thiên văn và địa lý học; là cha đẻ của môn đại số.  

Trường Hồi giáo Kutlug Murad Inak  (Kutlug Murad Inak Madrassah - 53)  
Trong số 20 tu viện, trường học Hồi giáo được bảo tồn tại thành phố Khiva, Kutlug Murad Inak Madrassah (do hoàng thân  Kutlug Murad Inak xây dựng) là công trình lâu đời nhất, được xây dựng vào năm 1804- 1812.  
Công trình nằm tại phía đông Khu phố cổ Itchan Kala, được cho là một trong những công trình cao 2 tầng đầu tiên tại thành phố Khiva. Tại đây có giảng đường, nhà thờ Hồi giáo và các công trình khác bao quanh một sân vuông. 4 góc của công trình có 4 tháp. Công trình được trang trí bằng gốm với các hoa văn và nhũ đá nhân tạo rất độc đáo. Những năm sau này, tại đây xây dựng thêm nhà tắm, nhà nghỉ chân...Tương truyền, tại dưới nền phòng trung tâm trường có đặt mộ của hoàng tộc Kutlug Murad Inak.
Công trình có 81 khối phòng. Sân trong có một cái giếng, phía trên che một mái vòm.  
Hiện tại, một phần không gian của trường được sử dụng cho Bảo tàng triển lãm nghệ thuật quốc gia. Tại đây trưng bày hơn 50 bức tranh miêu tả lịch sử của thành phố Khiva.


Phối cảnh trường Kutlug Murad Inak, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva


Bên trong sân trường Kutlug Murad Inak, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva

Tu viện Abdullah Khan  (Abdullah Khan Madrassah- 54)  
Tu viện, trường học Hồi giáo Abdullah Khan nằm về phía tây của nhà thờ Hồi giáo Ak (Ak Mosque). Công trình được xây dựng vào năm 1855, cao hai tầng, có mặt bằng, hình khối xây dựng theo kiểu truyền thống.


Tu viện, trường Abdullah Khan, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva


Bên trong sân trường Abdullah Khan, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva

Cung điện Tash Hauli  (Tash Hauli Palace – 52)  
Cung điện Tash Hauli nằm cạnh cửa phía đông của Khu phố cổ Itchan Kala, được xây dựng vào năm 1830 - 1838, là nơi cư ngụ của hoàng gia. Công trình cao 2 tầng, gồm các dãy nhà bố trí với các hàng hiên xung quanh 3 sân trong. Đây là nơi sinh sống của gia đình hoàng tộc, nơi làm việc.  
Công trình có nội thất trang tri lộng lẫy.


Mặt bằng cung điện Tash Hauli, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva

 
Cổng vào cung điện Tash Hauli, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva




Sân trong của cung điện Tash Hauli, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva


Trang trí trần bên trong cung điện Tash Hauli, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva

Lăng mộ Pahlavon Mahmoud  (Pahlavon Mahmoud Mausoleum- 33)  
Lăng được xây dựng tại vị trí trung tâm của Khu phố cổ Itchan Kala. Ban đầu công trình được xây dựng từ thế kỷ 14, là nơi chôn cất Pahlavan Mahmoud, người được tôn vinh như vị thánh bảo trợ cho thành phố Khiva. Công trình được xây dựng lại vào năm 1810 - 1825, được xem là tòa nhà ấn tượng nhất trong Khu phố cổ. Đây cũng là nơi chôn cất của hoàng gia…
Lăng có các mái vòm khảm ngọc màu xanh lộng lẫy. Nội thất của lăng có nhiều chi tiết trang trí gỗ, khảm men, kim loại công phu. Ngày nay, công trình được bảo quản như một kho tàng văn hóa của dân tộc Uzbekistan. 




Phối cảnh lăng Pahlavon Mahmoud, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva


Trang trí bên trong lăng Pahlavon Mahmoud, Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva

Di sản Khu phố cổ Itchan Kala, thành phố Khiva, vùng Khorezm, Uzbekistan ngày nay trở thành một bảo tàng ngoài trời - bảo tàng lịch sử khảo cổ học quốc gia và là một hình mẫu trong việc thúc đẩy các hoạt động của ngành công nghiệp văn hóa.

 Xem video giới thiệu công trình tại đây
 

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ         

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi