Thông tin chung:
Công trình: Nhà thờ, Tu viện Tomar (Convent of Christ Tomar/ Convento de Cristo/ Mosteiro de Cristo)
Địa điểm: Tomar, Bồ Đào Nha (N39 36 16.992 W8 25 3)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Là Quần thể gồm nhà thờ và các tu viện
Năm hình thành: 1160
Giá trị: Di sản thế giới (1983; hạng mục i, vi)
Bồ Đào Nha (Portugal) là một quốc gia nằm trên Bán đảo Iberia ở Tây Nam Châu Âu.
Đây là quốc gia nằm tại cực tây của lục địa Châu Âu, phía tây và nam giáp Đại Tây Dương, phía bắc và phía đông giáp Tây Ban Nha. Lãnh thổ của Bồ Đào Nha cũng bao gồm 2 quần đảo tự trị Azores và Madeira ở Đại Tây Dương.
Bồ Đào Nha có diện tích 92.212 km2, dân số 10,3 triệu người (năm 2019). Ngôn ngữ chính thức là tiếng Bồ Đào Nha. Thủ đô và thành phố lớn nhất là Lisbon.
Bồ Đào Nha là quốc gia lâu đời nhất trên bán đảo Iberia và là một trong những quốc gia lâu đời nhất ở châu Âu.
Đây là vùng đất liên tục được định cư và tranh giành giữa các bộ tộc từ thời Tiền sử.
Năm 868, Thị quốc Bồ Đào Nha (County of Portugal, gồm 2 Thị quốc Braga và Porto, phía bắc Bồ Đào Nha, tồn tại năm 868–1139) được thành lập. Đây là cơ sở để vào năm 1139 hình thành Vương quốc Bồ Đào Nha (Kingdom of Portugal) tồn tại lâu dài đến năm 1910.
Trong thế kỷ 15 và 16, Bồ Đào Nha đã trở thành đế chế hàng hải và thương mại toàn cầu đầu tiên, một trong những nền kinh tế, chính trị và quân sự lớn nhất thế giới.
Trong thời kỳ này, Thời đại khám phá (Age of Discovery), các nhà thám hiểm người Bồ Đào Nha đã đi tiên phong trong việc khám phá hàng hải, trong đó có việc tìm ra địa điểm sau này trở thành Brazil vào những năm 1500.
Cũng trong thời kỳ này, Bồ Đào Nha còn độc quyền buôn bán gia vị và cùng với Đế quốc Tây Ban Nha (Spanish Empire) phân chia các vùng đất mới được phát hiện bên ngoài châu Âu (Crown of Castile) theo Hiệp ước Tordesillas (Treaty of Tordesillas, năm 1494). Ngoài ra, Bồ Đào Nha còn tiến hành các chiến dịch quân sự chinh phục các vùng đất ở châu Á.
Sự kiện động đất tại Lisbon năm 1755, sự thất bại trong các cuộc chống chiến tranh xâm lược của Napoléon (Napoleonic Wars, 1803–1815) và việc Brazil tuyên bố độc lập (1822)...đã xóa bỏ phần lớn vị thế trước đây của Vương quốc Bồ Đào Nha.
Bồ Đào Nha trở thành nước cộng hòa vào năm 1910.
Bồ Đào Nha đã để lại ảnh hưởng sâu sắc về văn hóa, kiến trúc và ngôn ngữ trên toàn cầu với di sản của khoảng 250 triệu người nói tiếng Bồ Đào Nha và nhiều người gốc Bồ Đào Nha.
Bồ Đào Nha hiện nay chia thành 18 tỉnh.
Bản đồ Bồ Đào Nha và vị trí tỉnh Santarém, miền trung Bồ Đào Nha.
Tomar là một thành phố thuộc tỉnh Santarém, miền trung Bồ Đào Nha.
Thị trấn Tomar được sinh ra bên trong các bức tường của Tu viện Chúa Kito (Convent of Christ), được xây dựng bởi các Hiệp sĩ dòng Đền (Knights Templar), là một đơn vị quân đội Công giáo được thành lập vào năm 1119, có trụ sở chính tại Núi Đền (Temple Mount) ở Jerusalem.
Tomar là một trong những viên ngọc lịch sử của Bồ Đào Nha.
Cảnh quan thành phố Tomar bị chi phối bởi quần thể Tu viện Chúa Kitô đứng trên một đỉnh đồi, bao quát khu vực đồng bằng rộng lớn ven thành phố Tomar, tạo cho thành thành phố một bản sắc riêng biệt.
Quần thể được xây dựng vào năm 1160 bởi Gualdim Pais (1118 – 1195, Hiệp sĩ Dòng Đền). Ông cũng được coi là người sáng lập thành phố Tomar.
Ban đầu, đây là một lâu đài, đền thờ của các Hiệp sĩ Dòng Đền với các bức tường, thành lũy phòng thủ bên ngoài và bên trong. Bên ngoài lâu đài là thị trấn.
Vào năm 1344, lâu đài, đền thờ trở thành nhà thờ, tu viện La Mã. Năm 1356, Tu viện đã trở thành trụ sở của Dòng Chúa Kito tại Bồ Đào Nha (Order of Christ in Portugal).
Quần thể Tu viện Chúa Kito tại Tomar được xây dựng trong nhiều thế kỷ, là minh chứng cho một kiểu kiến trúc tích hợp được các yếu tố điển hình của các phong cách kiến trúc Roman, Gothic, Manueline, Renaissance, Mannerist và Baroque:
- Phong cách kiến trúc Roman (Romanesque): Là phong cách của các công trình khởi đầu trong Quần thể, được xây dựng trong thời kỳ đầu thế kỷ 12 với đặc trưng là khối nhà nửa vòng tròn, mái vòm, tường dày, hình thức chủ yếu là đối xứng....
- Phong cách kiến trúc Gothic: Là phong cách chính, do đa số các công trình trong Quần thể được xây dựng theo phong cách này. Các công trình theo được xây dựng vào cuối thế kỷ 12 - 14 với các vòm cong nhọn, nhiều cửa sổ hơn và kích thước cửa sổ lớn hơn.
- Phong cách kiến trúc Manueline (phong cách kiến trúc bản địa Bồ Đào Nha): Là phong cách của các công trình được cải tạo, xây dựng bổ sung vào khoảng thế kỷ 15, đầu thế kỷ 16, mang tên nhà vua Manuel I (vua Bồ Đào Nha, trị vì năm 1495-1521). Phong cách này được cho là sự kết hợp kiến trúc Gothic với kiến trúc Brazil, Châu Phi, Ấn Độ thu được từ các chuyến đi biển của các nhà hàng hải Bồ Đào Nha. Mặc dù phong cách kiến trúc này không kéo dài, song đóng góp quan trọng cho hình thức kiến trúc của công trình và góp phần phát triển nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc, hội họa và các tác phẩm nghệ thuật bằng kim loại, đồ sành sứ và nội thất của Bồ Đào Nha.
- Phong cách kiến trúc Phục Hưng (Renaissance): Là phong cách của các công trình được cải tạo, xây dựng vào thế kỷ 16,17 với việc khôi phục lại phong cách kiến trúc Gothic có tính đối xứng, tỷ lệ, hình học...
- Phong cách kiến trúc Mannerist: Là phong cách của các công trình được cải tạo, xây dựng vào cuối thế kỷ 16 với đặc trưng bởi sự đánh lừa thị giác và các yếu tố bất ngờ, khác với các yếu tố mang tính logic có thể dự đoán của các phong cách kiến trúc trước đó;
- Phong cách kiến trúc Baroque: Là phong cách của các công trình được cải tạo, xây dựng vào cuối thế kỷ 17, tiếp nối ngôn ngữ của phong cách kiến trúc Phục Hưng, song phức tạp và cầu kỳ hơn, dùng để phô trương sức mạnh của nhà thờ.
Phối cảnh tổng thể Quần thể Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 1983) với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Các công trình ban đầu tại Tu viện của Chúa Kitô ở Tomar cùng với các công trình xây dựng thời Phục hưng, tạo thành một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người.
Tiêu chí (vi): Tu viện của Chúa Kitô ở Tomar, tại giai đoạn đầu, như một tượng đài biểu tượng cho các cuộc chinh phục của Bồ Đào Nha thời Manueline, ngược lại cũng là biểu tượng về sự mở cửa của Bồ Đào Nha với các nền văn minh bên ngoài.
Sơ đồ phạm vi Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Sơ đồ các hạng mục công trình chính trong Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal là một Quần thể gồm 2 khối nhà thờ, 7 tu viện chính và một số hạng mục công trình khác.
Nhà thờ Giáo hội Tomar
Công trình Nhà thờ Giáo hội Tomar (Convent of Christ Tomar) gồm hai khối: Khối hình tròn và Khối hình chữ nhật.
Sơ đồ Nhà thờ Tomar. Khối Nhà thờ hình tròn (Templar church – Rotunda) được biểu thị bằng màu đỏ; Khối Nhà thờ hình chữ nhật (Convent church) có màu xanh lam
Khối Nhà thờ hình tròn
Khối Nhà thờ hình tròn (Templar church - Rotunda) theo phong cách kiến trúc Roman, được xây dựng vào cuối thế kỷ 12. Công trình là trung tâm của khu vực Di sản.
Hình dạng chung của nhà thờ được cho là chịu ảnh hưởng của Nhà thờ Mộ thánh (Church of the Holy Sepulchre) và nhà thờ Hồi giáo Omar (Mosque of Omar) tại Jerusalem.
Bên ngoài, Nhà thờ có hình dạng là một cấu trúc đa giác 16 cạnh với các trụ tường lớn, cửa số tròn và một tháp chuông. Bên trong, Nhà thờ là một cấu trúc hình bát giác tại trung tâm với 8 hệ cột đỡ mái vòm.
Nội thất của Nhà thờ được trang trí lộng lẫy vào những năm sau này theo phong cách kiến trúc Gothic/Manueline với các tác phẩm điêu khắc và hội họa miêu tả các vị thánh và thiên thần, cuộc đời của Đức chúa Kito…
Sân và lối vào chính Khối Nhà thờ hình tròn, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Nội thất bên trong Khối nhà Nhà thờ hình tròn, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Khối Nhà thờ hình chữ nhật
Khối Nhà thờ hình chữ nhật (Convent church) được xây dựng vào những năm đầu của thế kỷ 15 theo phong cách kiến trúc Gothic. Vào những năm tiếp theo, khối công trình này cũng được trang trí bổ sung theo phong cách Manueline.
Từ bên ngoài, Khối Nhà thờ hình chữ nhật với tháp nhọn Gothic, được bao phủ bởi các họa tiết phong phú (theo phong cách Manueline), bao gồm tượng đầu thú, tượng, họa tiết cây cỏ; san hô và dây thừng thắt nút (gợi nhớ đến các vật dụng trên các con tàu đi biển), thánh giá và biểu tượng của vua Manuel I.
Lối vào Nhà thờ qua một cổng bên tráng lệ, cũng được trang trí với các họa tiết phong phú theo phong cách Manueline, bức tượng Đức Mẹ Đồng Trinh với trẻ em….được xây dựng vào năm 1530.
Nội thất bên trong Nhà thờ là sự kết hợp giữa phong cách kiến trúc Roman và Manueline.
Lối vào Khối Nhà thờ hình chữ nhật theo phong cách Manueline, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Chi tiết trang trí trên mái Khối Nhà thờ hình chữ nhật theo phong cách Manueline, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Trang trí cửa Khối Nhà thờ hình chữ nhật theo phong cách Manueline, với các chi tiết gắn với đại dương, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Các Tu viện Tomar,
Các Tu viện Tomar gồm 7 tu viện, cao 1 – 3 tầng, bố trí xung quanh một sân trong và cũng là mặt đứng kiến trúc chính của Tu viện.
Tu viện Claustro da Lavagem
Tu viện Claustro da Lavagem nằm tại phía đông của Quần thể, được xây dựng vào năm 1433.
Trước kia, đây bố trí nơi giặt là của các tu sĩ, vì vậy còn có tên là Washing Cloister.
Tu viện là một trong những tu viện 2 tầng đầu tiên tại Bồ Đào Nha. Công trình có mặt bằng là một hành lang bao quanh một sân hình chữ nhật. Giữa sân là một giếng và 4 bể chứa nước. Tu viện có trang trí đơn giản. Hàng hiên sát sân là hàng cột đơn tại tầng 1, cột kép tại tầng 2 đỡ tường phía trên dạng vòm.
Phối cảnh tổng thể sân trong Tu viện Claustro da Lavagem, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Phối cảnh hành lang tầng 2 Tu viện Claustro da Lavagem, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Tu viện Claustro do Cemiteria
Tu viện Claustro do Cemiteria nằm tại phía đông của Quần thể, giữa Tu viện Claustro da Lavagem và Nhà thờ, được xây dựng vào khoảng 1420- 1460. Tu viện có các hầm mộ chôn cất các hiệp sĩ và tu sĩ, vì vậy còn có tên là Tu viện Nghĩa trang (Cloister of the Cemetery).
Tu viện cao 1 tầng, mang phong cách kiến trúc Gothic với các vòm mái nhọn, có các các hàng cột đôi thanh lịch, với các họa tiết trang trí cây cỏ và các bức tường trang trí bằng gạch gốm xanh được xây dựng bổ sung vào thế kỷ 16.
Phối cảnh sân trong Tu viện Claustro do Cemiteria, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Tu viện Claustro de Santa Barbara
Tu viện Claustro de Santa Barbara nằm trên trục dọc của Nhà thờ, phía cuối của Khối Nhà thờ hình chữ nhật (Convent church). Tu viện nhỏ này được xây dựng vào năm 1531, có vai trò như một không gian sảnh để vào các khu vực khác trong Nhà thờ. Ban đầu xây dựng 2 tầng, vào năm 1843, các phần trên của tu viện bị phá bỏ để không che khuất các cửa của các Khối Nhà thờ. Các hàng cột của tầng trên hiện vẫn còn lưu lại.
Phối cảnh Tu viện Claustro de Santa Barbara, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Hành lang xung quanh sân trong Tu viện Claustro de Santa Barbara, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Tu viện Claustro da Hospedaria
Tu viện Claustro da Hospedaria nằm tại phía bắc của Nhà thờ, được xây dựng vào năm 1541. Công trình có 3 mặt hành lang kín và một mặt hở hướng vào không gian sảnh - Tu viện Claustro de Santa Barbara.
Công trình cao 1- 3 tầng. Tầng một là nơi ở của công chức và chuồng ngựa. Tầng trên là phòng ở cho khách hành hương đến nhà thờ. Hàng hiên của tu viện có các trụ tường lớn chia mặt đứng theo 2 khoảng cột. Tầng dưới có các hàng cột đỡ các tường phía trên dạng vòm tròn kiểu Roman.
Phối cảnh Tu viện Claustro da Hospedaria, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Phối cảnh tầng 2 hành lang Tu viện Claustro da Hospedaria, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Tu viện Claustro dos Felipes
Tu viện Claustro dos Felipes nằm tại phía nam của Tu viện Claustro de Santa Barbara.
Công trình còn có tên là Claustro de D. João III do được xây dựng dưới thời vua John III của Bồ Đào Nha, từ năm 1577- 1591. Công trình tuyệt đẹp cao 2 tầng này có chức năng là ký túc xá cho các học viên tu sĩ, được coi là công trình kiến trúc điển hình theo phong cách kiến trúc Mannerist ở Bồ Đào Nha.
4 góc sân trong là 4 cầu thang xoắn, giữa sân là một vòi phun nước.
Phối cảnh Tu viện Claustro dos Felipes, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Không gian hành lang Tu viện Claustro dos Felipes, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Cầu thang xoắn tại 4 góc Tu viện Claustro dos Felipes, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Tu viện Claustro da Micha
Tu viện Claustro da Micha nằm tại vị trí tây bắc của Nhà thờ, đối xứng qua trục dọc trung tâm của Nhà thờ là Tu viện Claustro dos Corvos.
Tu viện được xây dựng vào năm 1531-1546, là nơi hỗ trợ lương thực, dịch vụ cho người nghèo và khách hành hương. Ngoài ra, tu viện còn có vai trò như chợ, trung tâm thương mại.
Tu viện cao 2 tầng. Tầng dưới có hành lang hướng về sân trong.
Phối cảnh Tu viện Claustro da Micha, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Phối cảnh hành lang dọc sân trong Tu viện Claustro da Micha, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Tu viện Claustro dos Corvos
Tu viện Claustro dos Corvos nằm tại phía tây của Nhà thờ, được xây dựng cùng thời gian với Tu viện Claustro da Micha. Tu viện có vai trò của một trường học, hội trường, và thư viện.
Phối cảnh Tu viện Claustro dos Corvos, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Phối cảnh hành lang dọc sân trong Tu viên Claustro dos Corvos, Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Ngoài ra, về phía bắc và phía đông của Quần thể còn có các di tích Thánh đường (Sacristy), Nghĩa trang (Cemetery), Tiệm giặt là (Laundry cloisters), Bệnh xá (Infirmary), Hội trường Hiệp sĩ (Knights hall) và Hiệu thuốc (pharmacy). Trong đó, tại Nghĩa trang, được xây dựng năm 1430 bởi Hoàng tử Don Henrique (năm 1394- 1460), những mái vòm nhọn theo phong cách Gothic thanh lịch, trang nhã đã được sử dụng.
Tại đây còn lưu giữ được các tàn tích hệ thống cấp nước sinh hoạt cho khu vực.
Hệ thống mương cấp nước cho khu vực Di sản Nhà thờ, Tu viện Tomar, Portugal
Di sản thế giới Nhà thờ, Tu viện Tomar, Bồ Đào Nha được đánh giá là tuyệt tác kiến trúc, văn hóa của loài người, là minh chứng cho giai đoạn mở cửa Bồ Đào Nha đến với các nền văn hóa khác tại châu Âu và như một bảo tàng lịch sử về phong cách kiến trúc điển hình tại châu Âu.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
http://whc.unesco.org/en/list/265
https://en.wikipedia.org/wiki/Portugal
https://en.wikipedia.org/wiki/Santar%C3%A9m_District
https://en.wikipedia.org/wiki/Tomar
https://en.wikipedia.org/wiki/Gualdim_Pais
https://en.wikipedia.org/wiki/Convent_of_Christ_(Tomar)
https://en.wikipedia.org/wiki/Diogo_de_Arruda
https://en.wikipedia.org/wiki/Chapter_house
https://pt.wikipedia.org/wiki/Convento_de_Cristo
http://www.manorhouses.com/unesco/whtomar.html
https://www.flickr.com/photos/paul-mcclure/10734432623/in/photostream/
Xem video giới thiệu công trình tại đây
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|