|
|
|
|
Thông tin định kỳ
|
|
|
Lịch sử Kiến trúc
Mỏ muối Salins-les-Bains và Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, Pháp |
09/01/2016 |
Thông tin chung:
Công trình: Sản xuất muối mỏ, từ Mỏ muối Salins-les-Bains đến Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans (From the Great Saltworks of Salins-les-Bains to the Royal Saltworks of Arc-et-Senans, the Production of Open-pan Salt)
Địa điểm: vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp (N46 56 15 E5 52 35)
Thiết kế kiến trúc: KTS. Claude Nicolas Ledoux
Quy mô: Diện tích Di sản 10,48ha; diện tích vùng đệm 797,18 ha
Năm thực hiện:
Giá trị: Di sản thế giới (1982; mở rộng năm 2009, hạng mục i, ii, iv)
Pháp (France) là một quốc gia có lãnh thổ chính nằm tại Tây Âu cùng một số vùng và lãnh thổ hải ngoại.
Pháp có tổng diện tích 643.801 km2, dân số gần 67,3 triệu người (năm 2018), thủ đô là thành phố Paris.
Trong thời đại đồ sắt (Iron Age), bắt đầu vào thế kỷ 12 trước Công nguyên (TCN), nước Pháp (không kể phần lãnh thổ hải ngoại) là nơi cư trú của bộ tộc người Gaulois thuộc Celt, là nhóm các bộ tộc đa dạng ở châu Âu.
Người La Mã (Roma) thống trị khu vực từ năm 51 TCN đến năm 476 sau Công nguyên. Từ năm 476, người Frank thuộc nhóm bộ tộc Germain, sống tại hạ lưu và trung lưu sông Rhine đã chinh phục vùng đất, thành lập Vương quốc Pháp (Kingdom of Francia).
Pháp nổi lên thành một đế chế hùng mạnh tại châu Âu vào cuối thời Trung Cổ, thế kỷ 14 và 15. Việc giành thắng lợi trong cuộc Chiến tranh Trăm năm (1337-1453, giữa Anh và Pháp) giúp Pháp củng cố quốc gia và tập trung hóa chính trị.
Trong thời kỳ Phục Hưng (thế kỷ 15 đến 17) văn hóa Pháp phát triển mạnh mẽ và nước Pháp dần trở thành một trong những đế quốc thực dân toàn cầu (Grande France).
Dưới thời vua Louis 14 (trị vì 1643 – 1715, còn gọi là Vua Mặt trời) Pháp trở thành thế lực chi phối văn hoá, chính trị và quân sự tại châu Âu.
Đến cuối thế kỷ 18, Cách mạng Pháp lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế, lập nên một trong các nền cộng hoà sớm nhất trong lịch sử hiện đại. Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền, nền tảng của cuộc Cách mạng và biểu thị ý thức hệ của nước Pháp thời bấy giờ vẫn tiếp tục là đức tin mãnh liệt cho đến ngày nay.
Trong thế kỷ 19, hoàng đế Napoléon Bonaparte (trị vì năm 1804- 1814) lập ra Đệ Nhất Đế chế Pháp (First French Empire) và tiến hành các cuộc chiến tranh tại châu Âu. Sau khi Đế chế Pháp sụp đổ, Pháp trải qua giai đoạn các chính phủ kế tiếp nhau với đỉnh cao là thành lập Đệ Tam Cộng hòa Pháp (French Third Republic) vào năm 1870. Trong thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20, Pháp đã trở thành đế quốc thực dân lớn thứ 2 thế giới sau đế quốc Anh.
Nước Pháp là một bên tham chiến chính trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, và giành được phần thắng. Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Pháp thuộc khối Đồng Minh, bị phe Trục (Đức, Ý, Nhật) chiếm đóng vào năm 1940 và được giải phóng vào năm 1944. Đệ Tứ Cộng hòa Pháp (French Fourth Republic) được thành lập năm 1946, song sau đó bị giải thể trong chiến tranh Algérie.vào năm 1958. Nền Đệ Ngũ cộng hoà (Fifth Republic) dưới quyền của Tổng thống Charles de Gaulle (nhiệm kỳ năm 1959 – 1969) được thành lập vào năm 1958 và tồn tại cho đến ngày nay.
Hiện tại, Pháp được phân thành thành 18 vùng hành chính, gồm 13 vùng tại chính quốc và 5 vùng hải ngoại. Mỗi vùng chia thành 2 đến 18 tỉnh. Mỗi vùng hải ngoại tương đương 1 tỉnh.
Pháp thuộc nhóm Quốc gia phát triển và từ lâu đã có vị thế là một trung tâm của thế giới về nghệ thuật, khoa học và triết học, có số Di sản thế giới nhiều thứ 3 tại châu Âu (số liệu đến năm 2019: Ý 55 Di sản; Tây Ban Nha 48, Đức 46, Pháp 45). .
Bản đồ nước Pháp và vị trí vùng vùng Bourgogne-Franche-Comté, phía đông nước Pháp
Xưởng muối Hoàng gia (Royal Saltworks) Arc-et-Senans là một cơ sở công nghiệp sản xuất muối ăn, nằm ở thị trấn Arc-et-Senans thuộc tỉnh Doubs, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp.
Vào thế kỉ 17 và 18, tại Pháp, muối ăn là một sản phẩm rất quan trọng dùng để bảo quản thịt và cá. Vì vậy thuế muối bị đánh rất nặng và người ta tìm mọi cách để khai thác các mỏ muối có trên đất Pháp.
Khu vực Franche-Comté là nơi có các suối nước muối chảy ra từ các mỏ muối ngầm. Tại đây đã xây dựng các mỏ khai thác muối như Salins-les-Bains và Montmorot với công nghệ kết tinh muối bằng đốt củi làm bốc hơi nước. Mỏ muối Salins-les-Bains đã hoạt động trong ít nhất 1200 năm cho đến khi ngừng hoạt động vào năm 1962.
Sau khi các mỏ muối Salins-les-Bains và Montmorot dần trở nên cạn kiệt, năm 1775, dưới thời trị vì của vua Louis XV (trị vì năm 1715- 1774), Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans được đầu tư xây dựng với quy mô khoảng 40- 60 ngàn tấn muối mỗi năm.
Địa điểm xây dựng Xưởng muối Hoàng gia được chọn nằm giữa làng Arc và Senans. Đây là khu vực thỏa mãn các điều kiện kỹ thuật, công nghệ như nằm gần mỏ muối và rừng Chaux, một khu rừng rộng đảm bảo được nguồn củi đốt cho kết tinh muối. Ngoài ra, đây còn là một địa điểm có thể thông thương thuận tiện với Địa Trung Hải, biển Bắc; cũng là nơi gần Thụy Sĩ, là một quốc gia có nhu cầu muối lớn thời bấy giờ.
Nước muối từ Mỏ muối Salins-les-Bains được đưa đến Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans để kết tinh muối bằng hai tuyến kênh bằng gỗ dài 21 km với 10 trạm gác bảo vệ. Mỗi ngày, 135.000 lít nước muối được chuyển qua kênh này. Để hạn chế rò rỉ, từ năm 1788, vật liệu làm kênh bằng gỗ đã được thay thế bằng gang.
Xưởng muối Arc-en-Senans hoạt động đến giữa thế kỉ 19 thì gặp sự cạnh tranh quyết liệt của các xưởng muối sản xuất từ nước biển, thêm vào đó xưởng này còn gây ô nhiễm cho các giếng nước ăn trong vùng. Năm 1895, Xưởng muối đóng cửa.
Các công trình của Xưởng muối bắt đầu hư hại, đặc biệt là sau trận hỏa hoạn lớn năm 1918.
Năm 1923 toàn bộ công trình được công nhận là di tích lịch sử của Pháp và được đầu tư tu sửa lớn vào 1930.
Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans do KTS. Claude Nicolas Ledoux (người Pháp, 1736-1806) thiết kế. Đây là thành tựu quan trọng đầu tiên của kiến trúc công nghiệp, phản ánh lý tưởng tiến bộ của thời kỳ Khai sáng (Age of Enlightenment). Khu phức hợp công nghiệp hình bán nguyệt rộng lớn, được thiết kế để cho phép tổ chức công việc hợp lý và có thứ bậc, tiếp sau đó là việc xây dựng một Đô thị lý tưởng (Ideal City). Song dự án chưa bao giờ thành hiện thực.
KTS. Claude Nicolas Ledoux
Sản xuất muối mỏ, từ Mỏ muối Salins-les-Bains đến Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp được UNESCO công nhận là Di sản thế giới (năm 1982, mở rộng năm 2009) với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Xưởng muối Hoàng gia (Royal Saltworks) Arc-et-Senans là một phức hợp kiến trúc công nghiệp đầu tiên về cả kích thước lẫn chất lượng kiến trúc và xây dựng, được quan tâm thiết kế như một cung điện hay một công trình tôn giáo quan trọng.
Công trình là một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người, một trong những ví dụ hiếm hoi về kiến trúc có tầm nhìn xa. Royal Saltworks là trái tim của môt Đô thị lý tưởng (Ideal City) mà KTS. Claude-Nicolas Ledoux đã tưởng tượng và thiết kế bao quanh nhà máy.
Kiến trúc không tưởng (Utopian architecture) chưa hoàn thành của Royal Saltworks vẫn như một thông điệp tác động nhiều mặt đến tương lai.
Tiêu chí (ii): Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans chứng kiến một sự thay đổi văn hóa cơ bản ở châu Âu vào cuối thế kỷ 18: sự ra đời của xã hội công nghiệp. Bên cạnh việc là một minh họa hoàn hảo cho toàn bộ dòng chảy triết học đã lan truyền qua châu Âu trong Thời kỳ Khai sáng, Royal Saltworks còn báo trước sự phát triển của kiến trúc công nghiệp vào nửa thế kỷ tiếp sau.
Tiêu chí (iv): Các cơ sở sản xuất muối tại Salins-les-Bains và Arc-et-Senans là một ví dụ nổi bật về một tổ hợp kỹ thuật xuất sắc để khai thác và sản xuất muối bằng cách bơm nước muối ngầm và sử dụng lửa để kết tinh, từ thời Trung cổ đến thế kỷ 20.
Sơ đồ vị trí 2 địa điểm thuộc Di sản Mỏ muối Salins-les-Bains và Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Phạm vi Di sản Mỏ muối Salins-les-Bains, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Phạm vi Di sản Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Mỏ muối Salins-les-Bains
Mỏ muối lộ thiên Salins-les-Bains (Great Saltworks of Salins-les-Bains) nằm tại thị trấn Salins-les-Bains, quận Lons-le-Saunier, tỉnh Jura, vùng Bourgogne-Franche-Comté (N47 01 59.6; E05 46 39.4.
Di sản có diện tích 8,57ha, diện tích vùng đệm 797,18 ha.
Mỏ muối Salins-les-Bains đã hoạt động ít nhất 1200 năm, cho đến khi ngừng hoạt động vào năm 1962.
Nước muối mỏ được bơm ra khỏi vách đá, đổ vào khay kim loại, sau đó được đun nóng cho đến khi nước bốc hơi và chỉ còn lại muối.
Vào cuối thế kỷ 18, mỏ còn là nơi cung cấp nguyên liệu nước muối cho Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans.
Hiện tại đây còn lưu giữ được các tàn tích khai thác mỏ như hệ thống bơm thủy lực, nơi trưng cất nước muối và đường hầm dẫn nước muối. Các di tích này là cơ sở cho việc thành lập Bảo tàng muối (Museum of Salt) vào năm 2009.
Khay bay hơi tạo muối tại Mỏ muối Salins-les-Bains, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Đường hầm dẫn nước muối tại Mỏ muối Salins-les-Bains, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Bảo tàng Muối tại Mỏ muối Salins-les-Bains, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Xưởng muối Hoàng gia tại Arc-et-Senans
Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans (Royal Saltworks of Arc-et-Senans) nằm tại thị trấn Arc-et-Senans, quận Besançon, tỉnh Doubs, vùng Bourgogne-Franche-Comté (N46 56 15; E05 52 35.
Di sản có diện tích 1,91ha.
Xưởng muối do KTS. Claude Nicolas Ledoux thiết kế. Ông là một trong những người khai sinh sớm nhất Kiến trúc Tân cổ điển (Neoclassical Architecture) Pháp.
Bản thiết kế đầu tiên được Ledoux đệ trình vua Louis XV vào tháng 4/1774. Trong phương án, các công trình có bố cục theo chu vi tạo thành hình vuông, được liên kết với nhau bằng hành lang cầu, các tòa nhà có các hàng hiên với vố số cột kiểu Doric…Tuy nhiên phương án thiết kế đã bị nhà vua bác bỏ vì cho là cầu kì quá mức cần thiết với một xưởng sản xuất muối, chỉ thich hợp với nhà thờ, cung điện…
Bản thiết kế thứ hai được kí thông qua ngày 28/10/1774.
Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans có mặt bằng hình bán nguyệt, đường kinh 370m. Nửa phần còn lại dự kiến dành để xây dựng thị trấn công nghiệp trong tương lai.
Hình mẫu bố cục quy hoạch này được cho là khởi nguồn từ biệt thự La Rotonda do KTS. Andrea Palladiothiết kế ở Vicenza, Ý và được Claude-Nicolas Ledoux áp dụng với quan điểm đây là một hình học hợp lý, thuận tiện cho bố trí các công trình chức năng trong khu xưởng và có khả năng kết hợp với cấu trúc đô thị công nghiệp xây dựng trong tương lai.
Các công trình trong Xưởng được bố trí hoàn toàn đối xứng qua trục chính nối từ cổng chính đến tòa nhà ban giám đốc.
Phương án đầu tiên: Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans với bố cục hình vuông
Phương án 2: Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans với bố cục nửa hình tròn và mở rộng thành hình tròn hoàn chỉnh trong tương lai
Sơ đồ các hạng mục công trình trong Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Mặt đứng khai triển và Phối cảnh tổng thể Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Cổng và trạm gác vào Khu vực xưởng là điểm giữa của hình bán nguyệt, được xây dựng và trang trí rất cầu kì.
Hai bên của hình bán nguyệt là 4 công trình văn phòng có mặt bằng hình khối giống nhau. Hai công trình bên trái là các văn phòng làm việc của nhân viên Xưởng. Hai công trình bên phải là nơi làm việc của nhân viên sở thuế muối…
Tại trung tâm của vòng tròn là nhà của ban giám đốc.
Hai bên nhà ban giám đốc là công trình dài 80m, rộng 28m, cao 20m với chức năng là lò sấy, bể chứa, kho muối. Đằng sau nhà ban giám đốc là chuồng ngựa.
Cổng chính và trạm gác vào Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Bên trong cổng và trạm gác được trang trí bằng các tảng đá muối, Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Mặt đứng cổng phụ, Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Phối cảnh bên trong sân, Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Mặt bằng khối nhà làm việc điển hình, Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Phối cảnh các khối nhà làm việc, Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Phối cảnh khối nhà ban giám đốc và xưởng kết tinh muối,Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Mặt đứng nhà ban giám đốc - đặt tại vị trí trung tâm của hình bán nguyệt,Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Mặt bằng điển hình của nhà kết tinh muối, Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Mặt cắt nhà kết tinh muối (bên phải ảnh); Mặt cắt ngang qua cổng chính (bên trái ảnh), Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Phối cảnh nhà kết tinh muối, Xưởng muối Hoàng gia Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Xưởng muối Hoàng gia (Royal Saltworks) tại Arc-et-Senans là một trong những ví dụ hiếm hoi của kiến trúc có tầm nhin xa về cả hoạt động công nghệ sản xuất lẫn cấu trúc dân cư một thị trấn công nghiệp dạng không tưởng trong một bố cục hình tròn hoàn chỉnh. Tổ hợp công trình là một bước tiến về quy hoạch và thiết kế kiến trúc công trình công nghiệp; là điểm khởi đầu cho kiến trúc công nghiệp quy mô lớn được phát triển trong những năm sau này.
Tổ hợp công trình là minh chứng về sự thay đổi văn hóa cơ bản ở châu Âu vào cuối thế kỷ 18: Sự ra đời của xã hội công nghiệp; là một minh họa tuyệt vời về triết học của Thời kỳ Khai sáng (gắn với các cuộc cách mạng khoa học, công nghiệp vào thế kỷ 18,19 tại châu Âu).
Ngày nay Di sản Mỏ Great Saltworks tại Salins-les-Bains và Xưởng muối Hoàng gia tại Arc-et-Senans, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp được bảo tồn gần như nguyên vẹn, từ không gian công trình kiến trúc đến các thiết bị kỹ thuật như trạm bơm và xử lý nước muối; trở thành bảo tàng cho công chúng thăm quan; địa điểm tổ chức một số sự kiện và triển lãm văn hóa.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://whc.unesco.org/en/list/203/
https://en.wikipedia.org/wiki/France
https://fr.wikipedia.org/wiki/Saline_royale_d%27Arc-et-Senans
https://en.wikipedia.org/wiki/Royal_Saltworks_at_Arc-et-Senans
https://en.wikipedia.org/wiki/Claude_Nicolas_Ledoux
https://whstravellers.wordpress.com/2018/08/09/french-saltworks/
Xem video giới thiệu công trình tại đây
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|
Cập nhật ( 20/12/2020 )
|
Tin mới đưa:- Cột Chúa Ba Ngôi ở Olomouc, Czech
- Thung lũng Loire giữa Sully-sur-Loire và Chalonnes, Pháp
- Quần thể Tu viện Ferapontov, Vologda, Nga
- Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
- Mỏ đá lửa Thời kỳ Đồ đá mới ở Spiennes, Mons, Bỉ
- Lăng mộ Hoàng gia của triều đại nhà Minh và nhà Thanh, Trung Quốc
- Hang động Long Môn, Lạc Dương, Hà Nam, Trung Quốc
- Vương cung thánh đường San Francesco và địa điểm khác của Dòng Phanxicô tại Assisi, Ý
- Công trình Villa Adriana, Tivoli, Rome, Ý
- Địa điểm khảo cổ Mycenae và Tiryns tại Argolis, Hy Lạp
- Di tích Thời kỳ Đồ đá mới ở Orkney, Scotland, Vương quốc Anh
- Vùng đất lấn biển Beemster, tỉnh Noord-Holland, Hà Lan
- Trạm bơm hơi nước D.F. Woudagemaal, Lemmer, Hà Lan
- Khu Khảo cổ Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Côa (Bồ Đào Nha) và Siega Verde (Tây Ban Nha)
- Nhà hát Catalana và Bệnh viện Sant Pau, Barcelona, Tây Ban Nha
Tin đã đưa:- Khu mỏ than chính tại Wallonia, Bỉ
- Khu phức hợp Nhà - Xưởng - Bảo tàng Plantin- Moretus, Antwerp, Bỉ
- Gò mộ, Bia đá và Nhà thờ Jelling, Vejle, Đan Mạch
- Cung điện và Công viên Fontainebleau, Seine-et-Marne, Pháp
- Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
- Nhà máy Van Nelle, Rotterdam, Hà Lan - KTS. Leendert van der Vlugt
- Biệt thự Rietveld Schröder, Utrecht, Hà Lan - KTS. Gerrit Rietveld
- Nhà thờ Hòa Bình ở Jawor và Swidnica, Lower Silesia, Ba Lan
- Khu vực bến cảng Bryggen, Bergen, Nauy
- Lâu đài và Công viên Schönbrunn, Viên, Áo
- Di sản Weimar cổ điển, Thuringen, Đức
- Các công trình của trường Bauhaus tại Weimar, Dessau và Bernau, Đức
- Liên hợp khai thác, tuyển than và sản xuất than cốc Zollverein ở Essen, Đức
- Các ngôi nhà do KTS. Victor Horta thiết kế ở Bruxelles, Bỉ
- Di tích nhà máy sản xuất gang thép tại Engelsberg, Thụy Điển
|