Thông tin chung:
Công trình: Nhà thờ Đức Bà Chartres (Cathédrale Notre-Dame de Chartres/ Chartres Cathedral)
Địa điểm: Eure-et-Loir, Centre-Val de Loire, Pháp (N48 26 51 E1 29 14)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích Di sản 1,06h; diện tích vùng đệm 62,41ha.
Năm hoàn thành: 1220
Giá trị: Di sản thế giới (1979; Sửa đổi ranh giới năm 2009; hạng mục i, ii. iv)
Pháp (France) là một quốc gia có lãnh thổ chính nằm tại Tây Âu cùng một số vùng và lãnh thổ hải ngoại.
Pháp có tổng diện tích 643.801 km2, dân số gần 67,3 triệu người (năm 2018), thủ đô là thành phố Paris.
Trong thời đại đồ sắt (Iron Age), bắt đầu vào thế kỷ 12 trước Công nguyên (TCN), nước Pháp (không kể phần lãnh thổ hải ngoại) là nơi cư trú của bộ tộc người Gaulois thuộc Celt, là nhóm các bộ tộc đa dạng ở châu Âu.
Người La Mã (Roma) thống trị khu vực từ năm 51 TCN đến năm 476 sau Công nguyên. Từ năm 476, người Frank thuộc nhóm bộ tộc Germain, sống tại hạ lưu và trung lưu sông Rhine đã chinh phục vùng đất, thành lập Vương quốc Pháp (Kingdom of Francia).
Pháp nổi lên thành một đế chế hùng mạnh tại châu Âu vào cuối thời Trung Cổ, thế kỷ 14 và 15. Việc giành thắng lợi trong cuộc Chiến tranh Trăm năm (1337-1453, giữa Anh và Pháp) giúp Pháp củng cố quốc gia và tập trung hóa chính trị.
Trong thời kỳ Phục Hưng (thế kỷ 15 đến 17) văn hóa Pháp phát triển mạnh mẽ và nước Pháp dần trở thành một trong những đế quốc thực dân toàn cầu (Grande France).
Dưới thời vua Louis 14 (trị vì 1643 – 1715), còn gọi là Vua Mặt trời) Pháp trở thành thế lực chi phối văn hoá, chính trị và quân sự tại châu Âu.
Đến cuối thế kỷ 18, Cách mạng Pháp lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế, lập nên một trong các nền cộng hoà sớm nhất trong lịch sử hiện đại. Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền, nền tảng của cuộc Cách mạng và biểu thị ý thức hệ của nước Pháp thời bấy giờ vẫn tiếp tục là đức tin mãnh liệt cho đến ngày nay.
Trong thế kỷ 19, hoàng đế Napoléon Bonaparte (trị vì năm 1804- 1814) lập ra Đệ Nhất Đế chế Pháp (First French Empire) và tiến hành các cuộc chiến tranh tại châu Âu. Sau khi Đế chế Pháp sụp đổ, Pháp trải qua giai đoạn các chính phủ kế tiếp nhau với đỉnh cao là thành lập Đệ Tam Cộng hòa Pháp (French Third Republic) vào năm 1870. Trong thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20, Pháp đã trở thành đế quốc thực dân lớn thứ 2 thế giới sau đế quốc Anh.
Nước Pháp là một bên tham chiến chính trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, và giành được phần thắng. Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Pháp thuộc khối Đồng Minh, bị phe Trục (Đức, Ý, Nhật) chiếm đóng vào năm 1940 và được giải phóng vào năm 1944. Đệ Tứ Cộng hòa Pháp (French Fourth Republic) được thành lập năm 1946, song sau đó bị giải thể trong chiến tranh Algérie.vào năm 1958. Nền Đệ Ngũ cộng hoà (Fifth Republic) dưới quyền của tổng thống Charles de Gaulle (nhiệm kỳ năm 1959 – 1969) được thành lập vào năm 1958 và tồn tại cho đến ngày nay.
Hiện tại, Pháp được phân thành thành 18 vùng hành chính, gồm 13 vùng tại chính quốc và 5 vùng hải ngoại. Mỗi vùng chia thành 2 đến 18 tỉnh. Mỗi vùng hải ngoại tương đương 1 tỉnh.
Pháp thuộc nhóm Quốc gia phát triển và từ lâu đã có vị thế là một trung tâm của thế giới về nghệ thuật, khoa học và triết học, có số Di sản thế giới nhiều thứ 3 tại châu Âu (số liệu đến năm 2019: Ý 55 Di sản; Tây Ban Nha 48, Đức 46, Pháp 45).
Bản đồ nước Pháp và vị trí tỉnh Eure-et-Loir, vùng Centre-Val de Loire (Centre Region)
Nhà thờ Đức Bà Chartres (Notre-Dame de Chartres Cathedral) là di tích tiêu biểu của tỉnh Eure-et-Loir, vùng Centre-Val de Loire (Centre Region) tọa lạc khoảng 80 km về phía tây nam Paris, là trụ sở chính của Giáo phận Chartres, công giáo La Mã. Đây là điểm đến của cuộc hành hương dành riêng cho Đức Trinh Nữ Maria, một trong những cuộc hành hương phổ biến nhất của Cơ đốc giáo phương Tây thời Trung cổ.
Nhà thờ được xây dựng trên nền một nhà thờ cũ bị hỏa hoạn vào năm 1194 và hoàn thành vào năm 1220.
Đây là nơi đăng quang của vua Henri IV (trị vì năm 1589- 1610), vị vua duy nhất không làm lễ đăng quang tại Nhà thờ Đức Bà Reims theo truyền thống của hoàng gia Pháp.
Nhà thờ Đức Bà Chartres là một trong những công trình chân thực và hoàn chỉnh nhất của kiến trúc tôn giáo đầu thế kỷ 13. Công trình là sự thống nhất giữa kiến trúc và trang trí, là kết quả của thời đại Gothic đầu tiên; xuất hiện như một dấu mốc quan trọng trong lịch sử kiến trúc thời Trung cổ và có ảnh hưởng to lớn đối với nghệ thuật Cơ đốc giáo thời Trung cổ.
Quần thể kính màu nổi bật, tượng đài hoành tráng của thế kỷ 12 và 13 và các đồ trang trí sơn màu được bảo tồn một cách kỳ diệu khỏi sự tàn phá của con người và thời gian, khiến Nhà thờ Đức Bà Chartres trở thành một trong những ví dụ đáng ngưỡng mộ nhất và được bảo tồn tốt nhất của nghệ thuật Gothic (Gothic Art, là một phong cách nghệ thuật thời Trung cổ, phát triển ở miền Bắc nước Pháp ngoài nghệ thuật Romanesque vào thế kỷ 12; lan rộng toàn bộ Tây Âu và phần lớn Bắc, Nam và Trung Âu). .
Nhà thờ Đức Bà Chartres có 3 khối mặt tiền chính. Mỗi mặt tiền đều có 3 cổng được trang trí và hai tháp hai bên. Phía trên của khối mặt tiền chính đều có cửa sổ hình tròn, kính màu và lớn chưa từng có. Bên trong nhà thờ là không gian chữ thập dạng 3 nhịp hoặc 5 nhịp cùng với dàn hợp xướng. Tất cả tạo nên một công trình đích thực và hoàn chỉnh về nghệ thuật Cơ đốc giáo thời Trung cổ, đánh dấu sự định hình của phong cách Gothic, lần đầu tiên tạo ra một dạng kiến trúc mà được sử dụng rộng rãi trong suốt thế kỷ 13 và giai đoạn tiếp sau.
Các tác phẩm điêu khắc hoành tráng của Nhà thờ Chartres được đánh giá cao vì sự phong phú và chất lượng, như là một bức tranh toàn cảnh và hoàn chỉnh của điêu khắc Gothic, góp phần cho sự ra đời của một phong cách nghệ thuật mới, sau phong cách truyền thống Romanesque (Romanesque Art, là nghệ thuật châu Âu từ khoảng năm 1000 sau Công nguyên), để đạt tới sự cân bằng tinh tế giữa chủ nghĩa lý tưởng và chủ nghĩa hiện thực, đặc trưng cho triết lý cao đẹp (Apogee) của nghệ thuật Gothic.
Trong nhà thờ còn có một trường kỹ thuật và nghệ thuật nổi tiếng phục vụ cho nghiên cứu khoa học biểu tượng (Iconographic Science, liên quan đến lĩnh vực xác định, mô tả, phân loại và giải thích các biểu tượng trong Nghệ thuật thị giác – Visual Arts).
Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp được coi là một trong những nhà thờ kiểu Gothic đẹp đẽ và lớn nhất thế giới, được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới ngay trong lần xếp hạng đầu tiên năm 1979 với tiêu chí:
Tiêu chí (i) : Được xây dựng khá nhanh và đồng bộ, Nhà thờ Chartres với sự thống nhất của cấu trúc xây dựng, hình thức kiến trúc, trang trí kính màu, điêu khắc và sơn phủ, đã trở thành một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người về sự hoàn chỉnh và hoàn thiện, một trong những khía cạnh đặc trưng nhất của nghệ thuật thời Trung cổ.
Tiêu chí (ii) : Nhà thờ Chartres đã có ảnh hưởng đáng kể đến phát triển nghệ thuật Gothic ở Pháp và châu Âu. Kiến trúc của các nhà thờ Reims (Reims Cathedral, Pháp, xây dựng năm 1211-1275); nhà thờ Amiens (Amiens Cathedral, Pháp, xây dựng năm 1220 – 1270); nhà thờ Beauvais (Beauvais Cathedral, Pháp, xây dựng năm 1272) chỉ làm phong phú thêm thiết kế cơ bản của Nhà thờ Chartres; Kiến trúc Nhà thờ Chartres được bắt chước trong thiết kế nhà thờ ở Cologne ở Đức (Cologne Cathedral, xây dựng năm 1248), tu viện Westminister ở Anh (Westminster Abbey, xây dựng lại vào thế kỷ 13) và nhà thờ Leon ở Tây Ban Nha (León Cathedral, xây dựng năm 1205- 1301).
Trong lĩnh vực kính màu, tầm ảnh hưởng của công nghệ sản xuất kính tại Nhà thờ Chartres được áp dụng rộng khắp tại các nhà thờ tại Bourges, Sens, Le Mans, Tours, Poitiers, Rouen, Canterbury…thông qua việc truyền bá hoặc lan tỏa các tác phẩm trang trí kính màu.
Tiêu chí (iv) : Nhà thờ Chartres vừa là biểu tượng vừa là kiểu công trình cơ bản. Đó là ví dụ nổi bất nhất mà có thể chọn để minh họa thực tế văn hóa, xã hội và thẩm mỹ của nhà thờ theo phong cách Gothic.
Phạm vi Di sản Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Phối cảnh tổng thể Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Bố cục mặt bằng và cấu trúc xây dựng
Nhà thờ Chartres có diện tích khoảng 10875m2, mặt bằng hình chữ thập.
Theo trục dài dọc hướng tây nam – đông bắc, nhà thờ dài 130m, phần hẹp nhất rộng 32m dạng 3 gian và mở rộng thành 5 gian tại phía sau. Gian chính giữa rộng 16,4m, cao 37m. Cổng chính của nhà thờ nằm tại đầu phía tây nam của trục dọc, hai bên là hai tháp chuông.
Theo trục ngang hướng tây bắc – đông nam, nhà thờ dài 46m, rộng 40m, cũng theo dạng 3 gian. Hai đầu hồi của trục này tạo thành cổng chính phía tây bắc và phía tây nam.
Mặc dù sơ đồ mặt bằng chữ thập của Nhà thờ Chartres là truyền thống, song độ cao và cấu trúc xây dựng của Nhà thờ là độc đáo. Tại khu vực không gian 3 nhịp, các trụ cột bằng đá ngoài cùng được mở rộng tạo thành hệ khung sườn (Flying Buttress) để nhận tải trọng xiên từ mái vòm và chuyển thành tải trọng đứng truyền xuống móng thông qua các trụ tường lớn (Buttess Pies). Qua đó cho phép các bức tường bao che mỏng hơn và không gian rộng hơn để bố trí cửa sổ.
Các xà gỗ dưới mái được thay thế bằng khung sắt bọc các tấm đồng vào năm 1837 - 1840.
Trong nhà thờ còn có các hệ thống hầm mộ, gồm các hầm mộ xây dựng cùng với nhà thờ của các giai đoạn trước và các hầm mộ mới xây dựng bổ sung cùng với nhà thờ mới xây dựng. Các hầm mộ thường gắn với các nhà nguyện. Trong hầm mộ có một cái giếng cổ của pháo đài Saints xưa kia, sâu 33m.
Mặt bằng Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Mặt cắt ngang Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Cấu trúc xây dựng Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Bên trong không gian mái với các khung sắt, được xây dựng vào năm 1840, Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Mặt tiền với 3 khối cổng
Nhà thờ Chartres có 3 khối cổng hay sảnh ra vào.
Khối cổng chính tại đầu phía tây nam của Nhà thờ, còn được gọi là Cổng Hoàng gia (Royal Portail) có 3 cửa lớn bố trí theo 2 tầng, được trang trí rất công phu với 24 bức tượng lớn (19 bức còn lại đến ngày nay) và hơn 300 bức tượng nhỏ khác. Hai bên 3 cửa ra vào là các trụ tường có trang trí (Portals).
Phía trên của các vòm cửa là một bức trang trí hoa hồng (Rose Window) với đường kính 13,36m, là một trong những bông hoa trang trí có đường kính lớn nhất trên thế giới.
Hai tháp chuông hai bên cổng chính là hai tháp chuông có hình thức khác nhau (điều đặc biệt này lại làm cho nhà thờ dễ dàng phân biệt với các nhà thờ có quy mô tương tự khác).
Tháp chuông phía tây nam (gọi là "Tháp cũ") cao 105m, được xây dựng giữa năm 1142 và 1170. Tháp có mặt bằng hình vuông cho cấp đầu tiên, tiếp đó có mặt bằng hình bát giác và cuối cùng là một ngọn tháp mảnh mai như hình mũi tên.
Tháp chuông phía tây bắc ("Tháp mới") cao 113 m, được hoàn thành năm 1516. Tháp có mặt bằng hình vuông với các cửa sổ trang trí điển hình của kiến trúc Gothic. Các cấp dật bậc tiếp theo có mặt bằng hình bát giác với nhiều chi tiết trang trí lộng lẫy. Cuối cùng là một tháp nhọn, vượt hơn hẳn so với tháp nhọn của tháp chuông bên cạnh.
Tại chân Tháp chuông phía tây bắc là một công trình kiến trúc nhỏ chứa đồng hồ 24 giờ thời Phục hưng, được xây dựng vào năm 1520.
Một trận hỏa hoạn vào năm 1836 đã phá hủy mái nhà và tháp chuông của nhà thờ, đồng thời làm tan chảy chuông, nhưng không làm hỏng cấu trúc bên dưới hoặc kính màu.
Mặt đứng Khối cổng chính (phía tây nam) Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Khối cổng phụ phía tây bắc (Portail de l'Alliance) và Khối cổng phụ phía đông nam, còn được gọi là cổng Nhà thờ (Portail de l'Église), có cấu trúc tương tự như Khối cổng chính với với quy mô nhỏ hơn.
Khối cổng phụ cũng có 3 cửa như Khối cổng chính song chỉ có một tầng cổng; Phía trên cũng có trang trí hình hoa hồng với đường kính nhỏ hơn; Hai bên cổng cũng có hai tháp nhỏ tượng trưng. Song hai Khối cổng phụ này cũng được trang trí lộng lẫy, công phu như Khối cổng chính.
Khối cổng phụ phía tây bắc Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Khối cổng phụ phía đông nam Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Tháp đồng hồ 24h tại chân Tháp chuông phía tây bắc, Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Mặt bên với các đoạn mô đun tường điển hình
Mặt bên của toàn bộ nhà thờ được hình thành từ các đoạn mô đun tường điển hình:
- Hàng cột cao 2 tầng (Buttress Piers) kết hợp với hàng cột bên trong tạo thành hệ kết cấu nhận tải trọng xiên từ mái;
- Tại tầng dưới, mỗi khoảng cột là một cửa vòm với cột có chiều dày lớn hơn tầng trên;
- Tại tầng trên mỗi khoảng cột chia nhỏ thành hai cửa vòm (Clerestory); phía trên hai vòm nhỏ là một trang trí hình tròn;
- Phân cách giữa hai tầng là một dải trang trí với các hàng cột nhỏ (Triforium).
Hình vẽ sơ đồ mặt bên của Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Chi tiết mô đun trang trí mặt bên Nhà thờ Chartres, Eure-et-Loir, Pháp (so với các nhà thờ nổi tiếng khác)
Phối cảnh một đoạn mặt bên Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Một số bức tượng trang trí bên ngoài nhà, Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Trang trí nội thất
Nhà thờ Đức Bà Chartres có nhiều tượng và các mảng trang trí.
Một trong những biểu tượng trang trí đặc sắc nhất là hệ thống kính màu.
Hệ thống kính màu trang trí tại đây rất đồ sộ với tổng cộng 176 tấm kính có diện tích lên tới 2600m2, trên đó mô tả 172 sự tích trong Kinh Thánh và các vị thánh.
Trong đó nổi bật là 3 cửa sổ kính màu tại phía trên các lối vào tại 3 khối cổng.
Bộ cửa sổ kính màu của nhà thờ được coi là một trong những bộ đầy đủ nhất và bảo tồn tốt nhất của thời Trung cổ và rất nổi tiếng với kính màu xanh, sau này được mang tên “Màu xanh của kính nhà thờ Chartres”.
Tại nền nhà của gian thờ chính, gạch lát nền được lát thành một vòng tròn mê cung, đường kính 12,89m, biểu tượng cho con đường đến gặp Chúa, một dạng hành hương tại chỗ.
Nội thất Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Tượng Đức Bà trong điện thờ chính, Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Trang trí vòm mái, Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Nền nhà trang trí một mê cung, Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Các tấm kính màu trang trí vòm mái và tường bên trong Nhà thờ Đức Bà Chartres, Eure-et-Loir, Pháp
Nhà thờ Đức Bà Chartres là một kiệt tác về tài năng sáng tạo của con người; Là một cấu trúc thống nhất giữa kiến trúc và trang trí, từ tổng thể đến tận chi tiết, biểu hiện sự thống nhất của Kito giáo thời Trung cổ; Công trình có ảnh hưởng đáng kể đến phát triển nghệ thuật Gothic tại Pháp và nhiều quốc gia khác; là một minh chứng nổi bật của kiến trúc tôn giáo, đại diện tiêu biểu cho văn hóa, xã hội và thẩm mỹ của các nhà thờ Gothic.
Ngày nay, Nhà thờ Đức Bà Chartres trở thành một trung tâm hành hương quan trọng hàng đầu cho những người công giáo Pháp và điểm thu hút đông đảo du khách.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn:
https://whc.unesco.org/en/list/81/
https://en.wikipedia.org/wiki/France
https://fr.wikipedia.org/wiki/Eure-et-Loir
https://en.wikipedia.org/wiki/Gothic_art
https://fr.wikipedia.org/wiki/Cathédrale_Notre-Dame_de_Chartres
http://www.cathedrale-chartres.org/fr/les-panoramiques-360-,120.html
Xem video giới thiệu công trình tại đây
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|