Thông tin chung:
Công trình: Đền Mặt Trời tại Konark (Sun Temple, Konarak)
Địa điểm: Quận Puri, bang Odisha, India (N19 53 15 E86 5 40,992)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích đất 10,62ha.
Năm thực hiện: khoảng năm 1250
Giá trị: Di sản thế giới (1984; hạng mục i ; iii ; vi)
Ấn Độ (India) là một quốc gia tại Nam Á, có diện tích 3.287.263 km2 (đứng thứ 7 trên thế giới); dân số khoảng 1324 triệu người (năm 2016).
Ấn Độ tiếp giáp Ấn Độ Dương tại phía Nam, biển Ả Rập phía Tây Nam, vịnh Bengal phía Đông Nam, giáp Pakistan ở phía Tây; với Trung Quốc, Nepal, Bhutan ở phía Đông Bắc; Myanmar và Bangladesh ở phía Đông. Trên Ấn Độ Dương, Ấn Độ lân cận với Sri Lanka và Maldives; Quần đảo Andaman và Nicobar của Ấn Độ có chung đường biên giới trên biển với Thái Lan và Indonesia.
Tiểu lục địa Ấn Độ là nơi xuất hiện văn minh lưu vực sông Ấn Cổ đại, có các tuyến đường buôn bán mang tính lịch sử cùng với những đế quốc rộng lớn, giàu có về thương mại và văn hóa.
Đây cũng là nơi bắt nguồn của 4 tôn giáo nội sinh lớn:
Ấn Độ giáo (Hinduism) là một trong những tôn giáo lâu đời nhất trên thế giới, xuất phát từ khu vực Nam Á (Ấn Độ, Pakistan, Bangladesh), là sự hợp nhất hay tổng hợp các nền văn minh truyền thống Ấn Độ khác nhau và không có người sáng lập; hình thành từ năm 500 trước Công nguyên (TCN) đến 300 sau Công nguyên, sau khi kết thúc thời kỳ Vệ Đà (Vedic period, năm 1500 – 500 TCN), phát triển mạnh trong thời Trung cổ, cùng với sự suy tàn Phật giáo ở Ấn Độ. Ấn Độ giáo bao gồm các nhóm tôn giáo khác biệt nhau về triết lý, song được liên kết bởi các khái niệm chung, các nghi thức, vũ trụ học, tài nguyên văn bản Hindu (luận về thần học, triết lý, thần thoại, kinh Vệ Đà, Yoga, nghi lễ, cách thức xây dựng đền thờ) và tập tục hành hương đến các địa điểm linh thiêng. Bốn giáo phái lớn nhất của Ấn Độ giáo là Vaishnavism, Shaivism, Shaktism và Smartism.
Phật giáo (Buddhism) do Đức Thích Ca Mâu Ni (Siddhartha Gautama/ Tất đạt đa Cồ đàm, năm 624 TCN – 534 TCN) sáng lập. Sau này, Phật giáo phân hóa thành nhiều nhánh: Phật giáo Nguyên thủy (Nam Tông, Thượng tọa, Tiểu thừa); Phật giáo Đại thừa (Bắc tông, Đại chúng); Phật giáo Chân ngôn (Tây Tạng, Mật tông, Kim cương thừa).
Jaina giáo (Jainism//Kỳ Na giáo) là một trong những tôn giáo lâu đời trên thế giới, do Đức Mahavir (năm 599 TCN – 527 TCN) sáng lập ra tại Bắc Ấn Độ, gần như là cùng thời với Phật giáo, với triết lý và phương thức thực hành dựa vào nỗ lực bản thân để đến cõi Niết Bàn;
Sikh giáo (Sikhism) do Đức Guru Nanak (15/4/1469- 22/9/1539) sáng lập vào thế kỷ 15 tại vùng Punjab, giữa Pakistan và Ấn Độ.
Ngoài ra, tại đây còn xuất hiện các tôn giáo ngoại nhập như: Do Thái giáo (Judaism), Bái Hỏa giáo (là tôn giáo do nhà tiên tri Zoroaster sáng lập vào khoảng cuối thế kỷ 7 TCN tại miền Đông Đế quốc Ba Tư cổ đại), Cơ Đốc giáo (Christianity) và Hồi giáo (Islamic). Các tôn giáo này được truyền đến Ấn Độ vào thiên niên kỷ thứ nhất sau Công nguyên, bổ sung vào văn hóa đa dạng của khu vực.
Vào thời Trung cổ, phần lớn miền Bắc Ấn Độ thuộc Vương quốc Hồi giáo Delhi (Delhi Sultanate), kéo dài trong khoảng 320 năm (1206- 1526), gồm 5 triều đại: Triều đại Mamluk (1206-1290); Triều đại Khalji (1290-1320); Triều đại Tughlaq (1320-1414); Triều đại Sayyid (1414 - 1451); và Triều đại Lodi (1451 - 1526). Trong giai đoạn này, sự kết hợp giữa văn minh Ấn Độ với văn minh Hồi giáo, sự hội nhập giữa tiểu lục địa Ấn Độ với vùng lục địa Phi – Á – Âu (Afro-Eurasia) đã có một tác động to lớn lên văn hóa và xã hội Ấn Độ. Khi Delhi thành thủ đô Hồi giáo vào năm 1193, tại đây đã hình thành được nền kiến trúc Hồi giáo - Ấn Độ (Indo-Islamic architecture, nguồn gốc từ Iran), đạt được sự tăng trưởng dân số và kinh tế cùng với việc xuất hiện ngôn ngữ Hindi-Urdu (Hindustani language). Vương quốc Hồi giáo Delhi cũng có vai trò quan trọng trong việc đẩy lùi các cuộc xâm lăng của Đế quốc Mông Cổ vào thế kỷ 13, 14.
Vào thời Trung cổ, miền Nam Ấn Độ phân thành nhiều vương quốc nhỏ, ví dụ như :
Vương quốc Vijayanagara (Vijayanagara Empire): nằm trên Cao nguyên Deccan (Deccan Plateau), kinh đô là thành phố Vijayanagara (bang Karnataka hiện tại). Triều đại này được thành lập năm 1336, kéo dài đến năm 1646. Vijayanagara đã trở thành một thành trì của Ấn Độ giáo trong giai đoạn người Hồi giáo làm bá chủ ở miền Bắc Ấn Độ, nổi tiếng vì bảo trợ cho việc học chữ Phạn. Đây là vương quốc giàu có nhờ buôn bán gia vị và sản xuất hàng dệt vải bông;
Vương quốc Đông Ganga (Eastern Ganga Dynasty): thuộc vùng Kalinga (bao gồm cả bang Odisha hiện tại) là khu vực ven biển phía Đông, giữa sông Mahanadi và sông Godavari với kinh đô là Dantapura, sau đó được chuyển đến Kalinganagara (Mukhalingam) và cuối cùng đến Kataka (Cuttack). Triều đại này tồn tại vào thế kỷ 11- đầu thế kỷ 15, được đánh giá là vương triều bảo trợ tuyệt vời cho tôn giáo và nghệ thuật. Nhiều ngôi đền của thời kỳ Đông Ganga được xếp hạng là những kiệt tác của kiến trúc Ấn Độ giáo.
Người cai trị đáng chú ý của triều đại Đông Ganga là vua Narasingha Deva I, giai đoạn năm 1238-1264. Ông là một chiến binh mạnh mẽ, đã tổ chức đánh bại nhiều đợt tấn công của Vương quốc Hồi giáo Delhi và thậm chí còn truy đuổi kẻ thù. Vua Narasingha Deva I cho xây dựng Đền Mặt trời tại Konark để kỷ niệm những chiến thắng của mình đối với người Hồi giáo và nhiều ngôi đền, pháo đài khác.
Vào thế kỷ 16, Đế quốc Mughal (Mughal Empire, năm 1526 – 1857) hình thành, chinh phục các vương quốc nhỏ, mở rộng lãnh thổ ra gần như toàn bộ tiểu lục địa Ấn Độ và một phần của Afghanistan với số dân vào giai đoạn cực thịnh lên đến 150 triệu người.
Đế quốc Mughal đạt đến đỉnh cao vinh quang trong triều đại của Shah Jahan (5/1/1592 – 31/1/1666, hoàng đế thứ năm Đế quốc Mughal, cai trị trong thời gian từ 1628 đến 1658) và ông được coi là một trong những hoàng đế Mughal vĩ đại nhất. Trong giai đoạn này, kiến trúc Mughal đạt đến đỉnh cao với các công trinh nổi tiếng như: Taj Mahal và Moti Masjid tại Agra, Pháo đài Đỏ (Red Fort), Jama Masjid, Delhi và Pháo đài Lahore (Lahore Fort).
Tiểu lục địa Ấn Độ dần bị Anh thôn tính và chuyển sang nằm dưới quyền quản lý của Công ty Đông Ấn Anh từ đầu thế kỷ 18, rồi nằm dưới quyền quản lý trực tiếp của Anh từ giữa thế kỷ 19.
Ấn Độ trở thành một quốc gia độc lập vào năm 1947, sau cuộc đấu tranh giành độc lập do Mahatma Gandhi (2/10/1869 – 30/1/1948) lãnh đạo.
Ngày nay Ấn Độ là một liên bang bao gồm 29 bang và 7 vùng lãnh thổ thuộc liên bang. Dưới bang là các đơn vị hành chính: quận (huyện, khu); phân khu và làng xã.
Odisha (tên cũ Orissa) là một bang nằm tại miền Đông Ấn Độ, có 485 km đường bờ biển dọc theo vịnh Bengal. Bang có diện tích 155.770km2, dân số khoảng 45,9 triệu người (năm 2018). Puri là một quận thuộc bang Odisha, nằm cách thành phố thủ phủ bang Bhubaneswar 60 km về phía Nam.
Bản đồ Ấn Độ và vị trí bang Odisha, phía Đông Ấn Độ
Vào năm 1250, tại làng Konark, thuộc quận Puri, vua Narasingha Deva I, trị vì vương quốc Đông Ganga đã cho xây dựng Đền Mặt trời để kỷ niệm những chiến thắng của mình đối với người Hồi giáo tại phía Bắc.
Đền được xây dựng trên nền một ngôi đền thờ Mặt Trời có từ trước thế kỷ thứ 9.
Ngôi đền còn được gọi là Đền Đen (Black Pagoda), do xây dựng bằng đá granit đen. Loại đá này được chuyển từ xa đến, được đục đẽo và hoàn thiện tại công trường.
Phần lớn quần thể Đền Mặt Trời tại Konark hiện chỉ còn các tàn tích. Nguyên nhân phá hủy hiện vẫn chưa rõ ràng, có thể đến từ tự nhiên hoặc do bị cướp phá nhiều lần trong khoảng từ thế kỷ 15- 19.
Đền Mặt Trời tại Konark gắn với việc thờ Đấng tạo hóa trong Ấn Độ giáo và Phật giáo Mật tông (Tantricbelief Systems). Đền là một minh chứng nổi bật về văn hóa và tinh thần của Vương quốc Đông Ganga (Vương quốc Orissa/Eastern Ganga dynasty) vào thế kỷ 13, và là một ví dụ điển hình về việc nhân cách hóa thần thánh, định hình được niềm tin trong lịch sử truyền bá Giáo phái Surya. Giáo phái Surya (theo tiếng Phạn có nghĩa là Sun – Mặt trời) liên quan đến thần Mặt trời hay Đấng tối cao trong Ấn Độ giáo, thờ ba vị thần (Trimurti): Brahma là Đấng tạo hóa; Vishnu là Đấng bảo hộ; Shiva là Đấng hủy diệt.
Quần thể Đền Mặt Trời tại Konarak, còn là một trong những ví dụ nổi bật về kiến trúc và nghệ thuật đền thờ tại vùng Kalingan, từ quan niệm, quy mô và tỷ lệ đến miêu tả thực tại của các tác phẩm tượng, điêu khắc; đại điện cho sức mạnh và sự ổn định của Đế chế Đông Ganga.
Trong Ấn Độ giáo, theo kinh Vệ Đà, Đấng tối cao trong Ấn Độ giáo - thần Mặt Trời xuất hiện tại phương Đông, di chuyển trên bầu trời nhờ một cỗ xe có 12 cặp bánh xe (tượng trưng cho 12 tháng), được kéo bởi 7 con ngựa (tượng trưng cho 7 ngày trong tuần, 7 màu sắc) hướng lên bầu trời. Thần ngồi trên xe, tay cầm một bông sen. Cỗ xe có người đánh xe.
Tranh vẽ thần Mặt Trời trong Ấn Độ giáo
Ngôi đền chính của Quần thể Đền Mặt Trời tại Konarak gồm hai tháp đặt trên một bệ, tượng trưng cho cỗ xe của Thần Mặt Trời với phù điêu hình 12 cặp bánh xe và 7 tượng ngựa. Tháp chính điện, nơi đặt bàn thờ linh vật, có hình dạng như một đỉnh núi (Shikhara), một biểu tượng trong kiến trúc Hindu Bắc Ấn Độ, đã bị san bằng vào thế kỷ 17. Hiện chỉ còn lại Tháp bái đường, nơi làm lễ (Jagamohan).
Tại phía Đông của ngôi đền chính có tòa vũ trường (Natmandir), cũng được đặt trên một bệ cao, hiện chỉ còn tàn tích các trụ tường. Ngoài ra, trong Quần thể đền còn có các cấu trúc xây dựng khác như tường, cổng, tượng đài và một số tòa tháp nhỏ.
Việc xây dựng Đền Mặt Trời tại Konark còn liên quan đến một truyền thuyết: Đền được dự kiến xây dựng trong 12 năm. Kiến trúc sư chủ trì Bisu Moharana và nhóm của ông đã không thể hoàn thành ngôi đền theo đúng kế hoạch, do không lắp đặt được vòm đá hình vương miện (crown stone) trên đỉnh mái đền thờ. Sau nhiều lần thất bại, vua Narasimha Deva I, trong nỗi thất vọng, đã ra lệnh phải hoàn thành ngôi đền trong ba ngày, nếu không sẽ tử hình tất cả 12 nghệ nhân chỉ huy xây dựng Đền. Vào lúc đó, con trai của Bisu Moharana là Dharmapada đã đến thăm cha. Cậu đã nêu ra ý kiến của mình về việc đặt vòm đá vương miện. Và ngôi đền đã được hoàn thành theo đúng kế hoạch. Song các nghệ nhân cũng nhận thấy, nếu vua biết được giải pháp này là do một cậu bé 12 tuổi đưa ra, họ vẫn có thể bị treo cổ. Cảm nhận được sự đe dọa đối với mạng sống của cha và các nghệ nhân, cậu bé đã nhảy từ đỉnh của ngôi đến xuống nước và chết đuối. Qua đó cứu được mạng sống của 12 người.
Một bức vẽ về Đền Mặt Trời tại Konark (Percy Brown, 1942)
Đền Mặt Trời tại Konark, quận Puri, bang Odisha, Ấn Độ được UNESCO tôn vinh là Di sản văn hóa (năm 1984) với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Đền Mặt trời tại Konark là một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người, lưu giữ được các huyền thoại gắn với các tác phẩm nghệ thuật tuyệt vời, là kết quả của 1200 người thợ trong suốt 12 năm. Đây cũng là nơi lưu lại truyền thuyết về con trai của kiến trúc sư trưởng Bisu Moharana, người đã tự tìm đến cái chết để cứu mạng cha và các nghệ nhân trong việc lắp dựng vòm đá vương miện trên đỉnh đền thờ, qua đó hoàn thành công trình đúng thời hạn.
Tiêu chí (iii): Đền Mặt trời tại Konark là một minh chứng nổi bật về Vương quốc Orissa (Đông Ganga) thế kỷ 13.
Tiêu chí (vi): Liên kết trực tiếp và thế tục với tín ngưỡng thờ Brahman (Đấng tạo hóa), Đền Mặt trời tại Konark tạo thành niềm tin lan truyền của Giáo phái Surya, từ vùng Kashmir (Tây Bắc Ấn Độ) trong thế kỷ thứ 8, đến bờ Đông Ấn Độ.
Sơ đồ vị trí và ranh giới Di sản Đền Mặt Trời tại Konark, quận Puri, bang Odisha, Ấn Độ
Đền Mặt Trời tại Konark, quận Puri, bang Odisha, Ấn Độ mang phong cách kiến trúc Kalinga (Kalinga architecture), là một phong cách kiến trúc Hindu, phát triển mạnh mẽ trong khu vực Kalinga, miền Đông Ấn Độ.
Theo phong cách này, có 3 loại đền (Deula): Rekha Deula, Pidha Deula và Khakhara Deula.
Hai phong cách đầu thường là các ngôi đền thờ Vishnu (Đấng bảo hộ), Surya (Đấng tối cao) và Shiva (Đấng hủy diệt), phong cách thứ ba chủ yếu là với các ngôi đền thờ
Chamunda (Nữ thần Chiến tranh) và Durga (Nữ thần Chiến binh).
Đền thờ Mặt trời tại Konark thuộc loại Pidha Deula. Đây là một trong số ít ngôi đền Hindu có hồ sơ quy hoạch và xây dựng viết bằng tiếng Phạn trên lá cọ, được phát hiện tại một ngôi làng vào những năm 1960.
Phối cảnh tổng thể và mặt đứng tàn tích Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Đền theo phong cách kiến trúc Kalinga có trục tổ hợp theo hướng Đông – Tây (Axis west – east);
Công trình cao nhất, đặt tại phía Tây là tòa chính điện, được phân làm hai phần: Phần đặt bàn thờ linh vật (Garba griha/shrine); Phần tháp phía trên bàn thờ (Rekha – deula); Tiếp đó về phía Đông là các tòa tháp bái đường (Pidha – deula/ commodities halls), không gian (mandapa) đặt lễ vật và nơi tín đồ làm lễ; Phía ngoài cùng của đền thờ là công trình phụ trợ, cổng đền (Khakhara – deula).
Sơ đồ một ngôi đền kiến trúc vùng Kalinga, Ấn Độ
Sơ đồ vị trí các hạng mục công trình chính trong Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Quần thể Đền được xây dựng tại cửa sông Chandrabhaga, nằm trong một khuôn viên hình chữ nhật, bao quanh bởi hệ thống tường. Cổng chính vào từ hướng Đông, nơi đặt tượng của hai con sư tử giết voi chiến.
Quần thể Đền Mặt trời tại Konark được thiết kế bằng sự kết hợp các hình thức trừu tượng và hình học cụ thể, bao gồm các hạng mục công trình hay tàn tích chính sau:
Đền chính
Đền chính bao gồm hai tháp bằng đá kề liền nhau: Tháp chính điện (Sanctuarya) và Tháp bái đường (Jagamohan). Cả hai khối tháp được cho là thiết kế dựa theo nguyên tắc cơ bản của sự ổn định và đặc điểm của cơ thể con người, về cơ bản chia thành 3 phần: Phần chân (Bada/Lower Limb); Phần thân (Ganḍi/Body); Phần đầu (Cuḷa/Mastaka/Head). Theo đó, mỗi phần có một cách xử lý khác nhau, từ kiến trúc đến trang trí.
Cả hai tháp đều đặt trên một bệ đá tượng trưng cho cỗ xe với 12 bánh mỗi bên và 7 con ngựa kéo (chỉ còn tàn tích). Toàn bộ phần bệ đều được trang trí bằng các mảng điêu khắc.
Khi nhìn từ đất liền ra phía biển, vào bình minh, ngôi đền hình cỗ xe dường như nổi lên từ đáy biển xanh thẳm mang theo mặt trời.
Hình vẽ miêu tả đền chính với Tháp chính điện (bên trái) và Tháp bái đường (bên phải), Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Hình vẽ miêu tả phần bệ của đền chính trong hình tượng cỗ xe với bánh xe và ngựa kéo, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Phối cảnh tổng thể mặt trước (phía Đông) đền chính, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Phối cảnh tổng thể mặt bên (phía Bắc) đền chính, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark; Tháp chínhđiện chỉ còn lại tàn tích phần bệ.
Tháp chính điện
Tháp chính điện (Sanctuarya/Garbhagriha/Vimana) nằm tại phía Tây của đền. Đây là nơi tôn nghiêm của đền, nơi đặt thần tượng hay linh vật (Murti) của vị thần được thờ trong đền – thần Mặt Trời. Chỉ có pháp sư mới được vào.
Tháp là công trình cao nhất và là yếu tố kiến trúc nổi bật nhất trong Quần thể đền, đặt tại trung tâm, để mọi người có thể nhìn thấy từ bên ngoài. Tháp bị phá hủy hoàn toàn vào thế kỷ 17, chỉ còn lại phần bệ.
Tháp chính điện dự đoán cao khoảng 69m, có hình tượng như một đỉnh núi (Shikhara) với 3 tháp nhỏ (Surya) bao xung quanh, có vai trò như cổng ra vào tại phía Bắc, Nam và Tây.
Tháp có mặt bằng bên ngoài hình bát giác, bên trong hình vuông với một hành lang thông sang Tháp bái đường tại phía Đông.
Về hình khối của tháp: Đứng thẳng tại tầng 1, tiếp đó thu nhỏ dần lại theo chiều cao và có mặt bằng gần tròn; Đỉnh tháp kết thúc bằng một khối mái tròn, hình dáng như vương miện, trên cùng được trang trí hình bánh xe.
Theo truyền thuyết, trên đỉnh tháp đặt một nam châm mạnh, có thể làm các linh vật trong đền bay lơ lửng trong không trung. Do làm xáo trộn la bàn của những người đi biển, nên nam châm sau đó bị gỡ bỏ.
Trên bề mặt của Tháp chính điện, không chỉ có các mảng tường điêu khắc mà còn gắn thêm các khối tượng trang trí.
Tháp chính điện của quần thể Đền mặt trời Konark được cho là tòa tháp chính điện cao nhất thời bấy giờ, trước khi sụp đổ.
Tháp bái đường
Tháp bái đường (Jagamohan) nằm tại phía Đông của đền, nằm giữa Tháp chính điện và lối vào. Đây là không gian cho tín đồ làm lễ.
Tháp được đặt trên một bệ. Có 3 bậc thang từ sân lên mặt bệ: Bậc lên tại sân trước (Porch) phía Đông và hai bậc lên tại phía Bắc và phía Nam.
Tháp có mặt bằng bên ngoài hình bát giác, bên trong hình chữ nhật với 4 trụ cột. Tháp có 3 lối ra vào từ hướng Đông, Bắc và Nam và một hành lang thông sang Tháp chính điện tại phía Tây.
Tường tháp là những khối đặc với các gờ dật cấp, bề mặt tường được trang trí bằng các mảng điêu khắc. Tàn tích tháp hiện cao khoảng 39m, bằng khoảng một nửa so với Tháp chính điện. Mái của tháp được thu nhỏ lại và phân tách tạo thành 3 tầng mái. Trên đỉnh mái cũng có khối mái tròn hình dáng như vương miện, tương tự như Tháp chính điện.
Do sự sụp đổ của Tháp chính điện, Tháp bái đường giờ đây trở thành tòa tháp chính của Quần thể đền Mặt trời.
Phối cảnh mặt trước phía Đông của Tháp bái đường, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Phần bệ của đền chính trong hình tượng cỗ xe với bánh xe và ngựa kéo, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Mặt trước với cổng ra vào phía Đông của Tháp bái đường, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Vũ trường
Vũ trường (Bhoga Mandir/ Nata mandapa/Dance Pavilion) là một trong những tòa nhà thường có của một quần thể đền vùng Kalinga.
Mandira Nata liên quan đến một tập tục tại miền Nam và Đông Ấn Độ, gắn với Devadasi, là những người nô lệ nữ. Ngoài việc chăm sóc ngôi đền và thực hiện các nghi lễ, những người phụ nữ này còn học và thực hành các nghệ thuật cổ xưa như nhảy múa và chơi nhạc. Các vũ công sống trong khuôn viên đền. Tập tục này hiện đã bị bãi bỏ.
Phối cảnh tổng thể tàn tích Tòa vũ trường, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Tàn tích Tòa vũ trường, mặt trước phía Đông với tượng sư tử cưỡi voi, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Tàn tích Tòa vũ trường, mặt trước phía Tây, lối vào đền chính, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Bên trong Tòa vũ trường với hệ thống trụ được trang trí, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Các di tích khác
Đền Mahadevi
Đền Mahadevi (Mahadevi Temple) là tàn tích của một ngôi đền nhỏ nằm tại phía Tây Nam của đền chính. Công trình được xây dựng từ cuối thế kỷ 11, sớm hơn đền chính. Đây là nơi cầu nguyện, nhảy múa và biểu diễn âm nhạc tôn giáo. Công trình được phát hiện trong cuộc khai quật vào năm 1900 -1910 và được cho là dành riêng cho cho Mayadevi - vợ của thần Mặt Trời. Đền là một tòa tháp hình vuông, có chạm khắc nhiều vị thần, như thần Nataraja nhảy múa, thần Mặt Trời (Surya) tay cầm một bông sen, cùng với thần Lửa Agni, thần Đại Dương Varuna, Đấng bảo hộ Vishnu và thần Gió Vayu.
Tàn tích đền Mahadevi, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Điêu khắc một con cá sâu tại chân đền Mahadevi, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Đền Vishnu
Đền Vishnu (Vishnu Temple) còn gọi là đền của giáo phái Vaishnavism (một trong bốn giáo phái chính của Ấn Độ giáo, cùng với Shaivism, Shaktism và Smartism), coi Vishnu là Chúa tể tối cao. Tàn tích đền nằm tại phía Tây Nam của đền Mahadevi, được phát hiện trong cuộc khai quật năm 1956.
Tàn tích đền Vishnu, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Tòa bếp và giếng
Tòa bếp (Kitchen) nằm tại phía Đông Nam Quần thể đền, được phát hiện trong cuộc khai quật vào năm 1950. Tàn tích của công trình bao gồm bể chứa nước, chỗ nấu ăn, nơi giã các loại gia vị hoặc ngũ cốc và lò nấu. Công trình được sử dụng cho các dịp lễ hội, có thể được xây dựng vào những năm sau này.
Tại đây có hai giếng (well): Giếng 1 nằm ở phía Bắc của Tòa bếp, cung cấp nước cho Tòa bếp và Vũ trường. Gần giếng có một tháp nhỏ; Giếng 2 nằm tại phía cầu thang mặt Bắc của cụm đền chính, là nơi người hành hương rửa chân tay trước khi làm lễ.
Tượng và phù điêu
Các công trình trong Quần thể Đền mặt trời tại Konark được trang trí bởi các bức tượng và phù điêu đầy tính thẩm mỹ và là trực quan vô giá về đời sống tôn giáo, chính trị, xã hội và thế tục của người dân thời bấy giờ.
Các bức tượng và phù điêu trong Quần thể đền được được hoàn thiện đến từng chi tiết nhỏ. Người ta cho rằng các thiết kế trang trí và họa tiết được chạm khắc tại chỗ, sau khi công trình được xây dựng xong.
Nhiều bức tượng, phù điêu bị gỡ bỏ và chuyển đến các bảo tàng châu Âu, các thành phố lớn của Ấn Độ vào giai đoạn trước năm 1940.
Tượng
Hai bên đền chính, về phía Bắc có cặp tượng voi (Elephants), phía Nam có cặp tượng ngựa (Horses).
Cổng vào các khu vực đền đều có các bức tượng lớn, thể hiện lẽ tự nhiên: Sư tử khuất phục voi, voi khuất phục quỷ và ngựa.
Hai bên bệ của đền chính có 7 con ngựa đá kéo xe.
Trong đền có nhiều tượng miêu tả: Nhạc công nam và nữ, cầm nhiều nhạc cụ khác nhau; Những vị thần và vũ nữ (Devadasi/Apsara); Cuộc sống, văn hóa hàng ngày của người dân; Nhiều loại động, thực vật tự nhiên ; Sinh vật thần thoại và các câu truyền truyền thuyết Hindu.
Tượng thần Mặt Trời tại tàn tích Tháp chính điện, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Cặp tượng voi, phía Bắc của Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Cặp tượng ngựa, phía Nam Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Phù điêu
Quần thể Đền thờ Mặt trời tại Konark hầu như được phủ kín các bức phù điêu trang trí.
Một trong những điểm thu hút chính là 12 cặp bánh xe được chạm khắc tại mặt Bắc và Nam bệ đền thờ. Mỗi bánh xe có đường kính khoảng 3,7m, được chạm khắc tinh xảo với các họa tiết tượng trưng chu kỳ của các mùa trong năm. Các nan hoa trong bánh xe tạo ra một đồng hồ mặt trời và bóng đổ hình thành trên các bánh xe giúp tính toán thời gian chính xác trong ngày. Bên trên và bên dưới bánh xe.là các phù điêu miêu tả những đàn voi (với khoảng 1452 con ở những tư thế khác nhau), binh lính diễu hành, nhạc sĩ và hình ảnh mô tả cuộc sống thế tục của giới thượng lưu cũng như thường dân, như cảnh săn bắn, đám rước lễ hội, cảnh sinh hoạt gia đình…
Tại phía Nam của phần bệ có điêu khắc một con hươu cao cổ, cung cấp thông tin về mối quan hệ giao dịch với Châu Phi thời bấy giờ. Tai đây cũng có nhiều mảng điêu khắc miêu tả về tính dục. thể hiện thời kỳ tình dục không bị ngăn cấm và liên quan đến giáo phái Mật tông.
Tại các trụ, riềm cổng, cửa đều được trang trí các họa tiết phức tạp.
Các tầng trên của đền chứa các tác phẩm nghệ thuật lớn hơn và có ý nghĩa hơn so với các tầng dưới, miêu tả cuộc đời của nhà vua, các vũ công nhảy múa trong nhiều tư thế, nhạc công chơi các loại nhạc cụ, sự tích thần thoại và hình ảnh của các vị thần Hindu…
Các bức chạm khắc tại bệ của đền chính, Quần thể Đền Mặt Trời tại Konark
Văn bản cổ đại
Tại đây còn lưu giữ được các bản kinh Vệ Đà lâu đời nhất, đề cập đến nhiều nhận thức hay triết lý của Hindu giáo.
Di sản Đền thờ Mặt trời tại Konark, quận Puri, bang Odisha, Ấn Độ hiện vẫn là địa điểm hành hương quan trọng của người theo đạo Hindu, đặc biệt trong những ngày lễ hội vào tháng 2 hàng năm.
Nhà thơ, triết gia Ấn Độ, giải thưởng Nobel Văn học năm 1913, Rabindranath Tagore (6/5/1861- 7/8/1941) nhận xét rằng: Ở đây, ngôn ngữ của đá vượt qua ngôn ngữ của con người.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://whc.unesco.org/en/list/246
https://en.wikipedia.org/wiki/India
https://en.wikipedia.org/wiki/Hinduism
https://en.wikipedia.org/wiki/Buddhism
https://en.wikipedia.org/wiki/Jainism
https://en.wikipedia.org/wiki/Sikhism
https://en.wikipedia.org/wiki/Surya
https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Odisha
https://en.wikipedia.org/wiki/Puri
https://en.wikipedia.org/wiki/Eastern_Ganga_dynasty
https://en.wikipedia.org/wiki/Narasingha_Deva_I
https://en.wikipedia.org/wiki/Konark_Sun_Temple
https://en.wikipedia.org/wiki/Shikhara
http://www.thekonark.in/
https://en.wikipedia.org/wiki/Nata_mandir
https://en.wikipedia.org/wiki/Konark_Dance_Festival
https://en.wikipedia.org/wiki/Jaga_mohan
https://en.wikipedia.org/wiki/Hindu_temple_architecture
https://en.wikipedia.org/wiki/Kalinga_architecture
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|