Thông tin chung:
Công trình: Thị trấn đồng hồ La Chaux-de-Fonds và Le Locle (La Chaux-de-Fonds / Le Locle, Watchmaking Town Planning)
Địa điểm: Neuchâtel, Thụy Sĩ (N47 6 14 E6 49 58)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích 283,9ha, vùng đệm 4487,7ha.   
Năm hình thành:  Thế kỷ 17-19
Giá trị: Di sản thế giới (2009; hạng mục iv)

Thụy Sĩ (Switzerland) là một quốc gia không giáp biển, nằm ở ngã ba Tây, Trung và Nam Âu; giáp với Ý ở phía nam, Pháp ở phía tây, Đức ở phía bắc, Áo và Liechtenstein về phía đông. 
Thụy Sĩ có diện tích 41.285 km2, dân số khoảng 8,57 triệu người (năm 2019).
Thủ đô của Liên bang là Bern; thành phố lớn nhất là Zürich. 

Cuối Thời kỳ Trung cổ tại vùng đất Thụy Sĩ ngày nay đã xuất hiện Liên minh Thụy Sĩ Cổ (Growth of the Old Swiss Confederacy, tồn tại năm 1300 – 1798), là một liên minh giữa các tiểu quốc trong Đế chế La Mã Thần thánh (Holy Roman Empire, tồn tại năm 800/962 –1806), là tiền thân của nhà nước Thụy Sĩ hiện đại.
Nền độc lập của Thụy Sĩ tách khỏi Đế chế La Mã Thần thánh được chính thức công nhận vào năm 1648.
Thụy Sĩ đã duy trì chính sách trung lập có vũ trang (không liên minh với bên nào trong một cuộc chiến tranh, nhưng tự bảo vệ mình trước các cuộc tấn công từ bất kỳ bên nào); đã không tham gia một cuộc chiến tranh quốc tế nào kể từ năm 1815 và trở thành nhà nước liên bang vào năm 1848.
Thụy Sĩ là nơi khai sinh của Hội Chữ thập đỏ, một trong những tổ chức nhân đạo lâu đời nhất và được biết đến nhiều nhất trên thế giới, đồng thời là trụ sở của nhiều tổ chức quốc tế.
Thụy Sĩ là quốc gia kết nối được 4 khu vực ngôn ngữ và văn hóa chính: Đức, Pháp, Ý và Romansh (Thụy Sĩ). 
Hiện tại, Thụy Sĩ phân thành 26 bang (vùng).


Bản đồ Thụy Sĩ và vị trí bang Neuchâtel tại miền tây Thụy Sĩ

Thị trấn sản xuất đồng hồ La Chaux-de-Fonds và Le Locle nằm gần nhau trong một môi trường hẻo lánh ở vùng núi Jura (ranh giới Pháp và Thuỵ Sĩ), bang Neuchâtel của Thụy Sĩ, trên vùng đất không thích hợp để trồng trọt.

Quy hoạch và kiến trúc của hai thị trấn phản ánh nhu cầu tổ chức hợp lý cho các hoạt động sản xuất đồng hồ. 

Thị trấn đồng hồ La Chaux-de-Fonds và Le Locle gắn liền với tên tuổi của nhân vật huyền thoại trong sản xuất đồng hồ là Daniel Jeanrichard (người Thuỵ Sĩ, 1665-1741). Ông được coi là người sáng lập ra ngành công nghiệp đồng hồ tại bang Neuchâtel, Thuỵ Sĩ vào cuối thế kỷ thứ 17. Truyền thuyết kể rằng, vào thời còn trẻ, khi được nhận một chiếc đồng hồ từ nước Anh bị hỏng, ông đã không chỉ chữa cho nó hoạt động trở lại mà còn tìm cách chế tạo ra một đồng hồ khác tương tự. Một số đồng hồ do ông chế tạo được coi là kiệt tác về kỹ thuật và thẩm mỹ, được tìm mua lại để trưng bày trong các bảo tàng.  

Sau những trận hoạ hoạn lớn, thị trấn La Chaux-de-Fonds và Le Locle đã được quy hoạch lại vào đầu thế kỷ 19 đáp ứng nhu cầu cho hoạt động sản xuất đồng hồ theo phương pháp công nghiệp.

Quy hoạch đô thị của cả hai thị trấn đã tạo điều kiện cho quá trình chuyển đổi từ sản xuất của một ngành tiểu thủ công nghiệp sang sản xuất công nghiệp tập trung vào cuối thế kỷ 19 và 20. 

Thị trấn La Chaux-de-Fonds được Karl Marx (nhà triết học, kinh tế học, lý luận chính trị người Đức, năm 1818 – 1883) mô tả là “thị trấn công nghiệp lớn” trong cuốn sách Tư bản (Das Kapital). Trong sách, ông cũng lấy ví dụ về ngành sản xuất đồng hồ tại vùng núi Jura, Thuỵ Sĩ để phân tích về phân công lao động.

Vị trí Thị trấn đồng hồ La Chaux-de-Fonds và Le Locle thuộc bang Neuchâtel, Thuỵ Sĩ


Tượng đài Daniel Jeanrichard - người mở đầu ngành công nghiệp đồng hồ tại vùng núi Jura, Thuỵ Sĩ


Công nhân làm việc trong xưởng sản xuất đồng hồ xưa, Thuỵ Sĩ 

  
Công nhân làm việc trong xưởng sản xuất đồng hồ ngày nay, Thuỵ Sĩ

Quần thể đô thị sản xuất đồng hồ tại hai thị trấn La Chaux-de-Fonds và Le Locle thể hiện giá trị phổ quát vượt trội khi trở thành một ví dụ điển hình về đô thị hoàn toàn dành riêng cho một ngành công nghiệp. 

Cộng đồng công nghiệp La Chaux-de-Fonds và Le Locle là một sản phẩm cộng sinh chặt chẽ giữa nhu cầu kỹ thuật – xã hội và giải pháp quy hoạch.

Cách bố trí của thị trấn theo bố cục mở gồm các dải không gian song song với công trình nhà ở và xưởng sản xuất bố trí đan xen, phản ánh nhu cầu của nền văn hóa sản xuất đồng hồ địa phương có từ thế kỷ 17 và vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay. Trong thị trấn, các công trình nhà xưởng là các điểm nhấn kiến trúc (không chỉ là các nhà thờ như trong các thị trấn thông thường). Nhà ở cho người lao động và doanh nghiệp được thiết kế gắn liền với các công trình dịch vụ và các cơ sở sản xuất công nghiệp. Từ đây hình thành một kiểu cấu trúc đô thị mới đồng nhất, hợp lý và mở ra bên ngoài.

Cả hai thị trấn là minh chứng cho việc phát triển không bị gián đoạn của một cộng đồng sản xuất đồng hồ nổi tiếng toàn cầu, bất chấp phải đối mặt với các cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội của thế giới đương đại.

Thị trấn đồng hồ La Chaux-de-Fonds và Le Locle tại Neuchâtel, Thụy Sĩ được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 2009) với tiêu chí:

Tiêu chí (iv): La Chaux-de-Fonds và Le Locle là ví dụ nổi bật về một quần thể kiến ​​trúc và đô thị độc đáo, hoàn toàn dành riêng cho việc chế tác đồng hồ từ thế kỷ 18 cho đến ngày nay. Không gian sản xuất đồng hồ và không gian sống cùng tồn tại trong mối quan hệ vô cùng chặt chẽ. Quy hoạch hợp lý, thực dụng và mở của không gian đô thị đã khuyến khích sự phát triển bền vững của ngành công nghiệp đơn lẻ này, tạo thành hình mẫu về một '’ Cộng đồng công nghiệp”.

Thị trấn La Chaux-de-Fonds
Thị trấn La Chaux-de-Fonds nằm tại phía đông Khu vực Di sản .
Thị trấn nằm tại tỉnh La Chaux-de-Fonds, thuộc bang Neuchâtel, Thụy Sĩ, trên dãy núi Jura ở độ cao 1000m. Đây là thành phố lớn thứ ba, sau Geneva và Lausane, thuộc phần nói tiếng Pháp của Thụy Sỹ với dân số khoảng 3,9 vạn người (2013).
Thành phố được thành lập năm 1656, phát triển và thịnh vượng gắn liền với ngành công nghiệp làm đồng hồ. Đây là trung tâm quan trọng nhất của công nghệ chế tạo đồng hồ trong khu vực.
Thành phố bị hỏa hoạn phá hủy vào năm 1794, được xây dựng lại những năm sau đó.
Từ năm 1848, La Chaux-de-Fonds là trung tâm kinh tế của bang Neuchâtel. Đời sống xã hội và văn hóa được gia tăng và cơ sở hạ tầng đô thị được phát triển.
Năm 1857, thị trấn mở tuyến đường sắt kết nối với thị trấn Le Locle.
Năm 1860, mở tuyến đường sắt kết nối với thủ phủ bang Neuchâtel.
Cuối thế kỷ 19, đây là nơi hội tụ của dòng người di cư nói tiếng Thụy Sĩ, Pháp, Ý, Đức và người Do Thái.
Đền thờ của người Do Thái (Synagogue de La Chaux-de-Fonds) được xây dựng trong năm 1896 là một trong những cơ sở tôn giáo lớn nhất Thụy Sỹ.
Từ năm 1900, La Chaux-de-Fonds đã trở thành một trong những trung tâm lớn sản xuất và thương mại sản phẩm đồng hồ. Công nghệ sản xuất đồng hồ một phần được cơ giới hóa. 


Phạm vi Di sản Thị trấn La Chaux-de-Fonds, thuộc Khu vực Di sản Thị trấn đồng hồ La Chaux-de-Fonds và Le Locle tại Neuchâtel, Thụy Sĩ


Sơ đồ tổng mặt bằng Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Phối cảnh Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ

Giữa năm 1945 đến năm 1975 là thời điểm ngành công nghiệp đồng hồ phát triển mạnh chưa từng có. Vào năm 1967, dân số tại đây có lúc đạt đến 4,3 vạn người.
La Chaux-de-Fonds là quê hương của những nhân vật nổi tiếng như kiến trúc sư Le Corbusier, nhà văn Blaise Cendrars và nhà sản xuất xe hơi Louis Chevrolet. Đây còn là một trung tâm nổi tiếng của trường phái Tân nghệ thuật (Art nouveau), là một phong cách nghệ thuật, kiến trúc, nghệ thuật trang trí phổ biến vào thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20.


Nhà máy sản xuất đồng hồ xưa của hãng  Jean SINGER & Cie SA, Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Nhà máy sản xuất đồng hồ hiện đại của hãng Cartier, Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Trung tâm Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Đền thờ của người Do Thái tại Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Khu dân cư trong Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Trang trí theo trường phái Tân nghệ thuật (Art nouveau) tại Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ

Thị trấn La Chaux-de-Fonds là địa điểm văn hóa với một hệ thống các bảo tàng: Bảo tàng Đồng hồ quốc tế (Le musée international d'horlogerie - MIH), được dành riêng cho đồng hồ, công cụ đo thời tiết, được xây dựng vào năm 1902, mở rộng vào các năm sau này;  Bảo tàng Mỹ thuật (Le musée des Beaux-Arts); được thành lập vào năm 1864, xây dựng theo phong cách Art Deco, là nơi trưng bày các tác phẩm của các nghệ sỹ trong khu vực và quốc tế; Bảo tàng Lịch sử (Le musée d'histoire);  Bảo tàng Lịch sử tự nhiên (Le musée d'histoire naturelle);  Tòa nhà Villa Marguerite, mở ra vào năm 1999, là bảo tàng tư nhân trưng bày bộ sưu tập đồng hồ cổ xưa và hiện đại của thương hiệu Girard-Perregaux ; Bảo tàng nông dân và thợ thủ công (Le musée paysan et artisanal), nằm tại một trang trại mang tên Jurassic (xây dựng vào thế kỷ 17), giới thiệu môi trường sống của người lao động tại vùng núi Neuchâtel.
Thị trấn La Chaux-de-Fonds có một cuộc sống sân khấu phong phú với các công trình tiêu biểu: Nhà hát  Populaire Romand; Trung tâm Văn hóa (Le Centre culturel) ABC, là nơi trình diễn chương trình văn hóa cũng như điện ảnh; Nhà hát Zap (Zap Théâtre, khánh thành 2003).
Thị trấn La Chaux-de-Fonds còn là nơi có nhiều công trình trình diễn âm nhạc, đào tạo nhạc sỹ, lễ hội, biểu diễn thời trang...


Bảo tàng Đồng hồ quốc tế (Le musée international d'horlogerie - MIH), Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Bên trong Bảo tàng Đồng hồ quốc tế tại Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Bảo tàng Mỹ thuật (Le musée des Beaux-Arts), Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Bảo tàng Lịch sử (Le musée d'histoire), Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Biệt thự Marguerite, bảo tàng tư nhân thương hiệu đồng hồ Girard-Perregaux, Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Biệt thự Schwob - công trình do KTS. Le Corbusier thiết kế, Thị trấn La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Thụy Sĩ

Thị trấn Le Locle
Thị trấn Le Locle nằm tại phía tây Khu vực Di sản.  .
Thị trấn nằm tại tỉnh Le Locle thuộc bang Neuchâtel, Thụy Sĩ, có quy mô dân số khoảng 1 vạn người (2014). 
Le Locle được biết đến như một trong những trung tâm sản xuất đồng hồ của Thụy Sĩ, được cho là nơi khởi nguồn của  ngành công nghiệp đồng hồ Thụy Sĩ, từ thế kỷ 17, gắn với tên tuổi và sự nghiệp của nhà sáng chế và doanh nghiệp Daniel Jeanrichard – là một trong những người đầu tiên thành lập ngành công nghiệp đồng hồ trong và xung quanh thị trấn Le Locle. 
Lịch sử hình thành thị trấn Le Locle xưa được đánh dấu bằng việc xây dựng nhà thờ Mary Magdalene, xây dựng vào đầu thế kỷ 16. Thị trấn liên tục bị hỏa hoạn vào các năm 1683, 1765, 1833, được xây dựng lại như hiện tại vào thế kỷ 19.  
Le Locle trở nên thịnh vượng nhờ ngành công nghiệp đồng hồ, đặc biệt là sản xuất những chiếc đồng hồ chính xác và máy công cụ. Tại khu vực Le Locle, năm 1750 chỉ có 77 thợ đồng hồ, năm 1800 con số này đã tăng lên đến hơn 800.
Ban đầu việc sản xuất đồng hồ bằng thủ công trong các cửa hàng nhỏ. Vào cuối thế kỷ 19 với sự xuất hiện của sản xuất cơ khí, tại đây đã xuất hiện nhà máy sản xuất đồng hồ.

Phạm vi Di sản Thị trấn Thị trấn Le Locle thuộc Khu vực Di sản Thị trấn đồng hồ La Chaux-de-Fonds và Le Locle tại Neuchâtel, Thụy Sĩ

Sơ đồ tổng mặt bằng Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Phối cảnh Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Nhà máy sản xuất đồng hồ của hãng Tissot, Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Nhà thờ (Katholische Kirche) và cảnh quan xung quanh, Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ

Công trình tiêu biểu trong thị trấn Le Locle gồm:
- Nhà xưởng sản xuất đồng hồ của hãng Zenith (Zenith SA);
- Biệt thự Villa Favre - Jacot : được xây dựng vào năm 1912 cho nhà doanh nghiệp Favre-Jacot, người sáng tạo hãng đồng hồ Zenith; 
- Bảo tàng đồng hồ (Castle Musée horlogerie du Locle): là tòa lâu đài nằm trong công viên được xây dựng vào thế kỷ 19, phía bắc thị trấn;
- Công trình Ancien Hôtel des Postes: được xây dựng vào năm 1907. Ban đầu sử dụng làm bưu điện, sau là thư viện ; 
- Tòa thị chính thành phố (City Hall); 


Hình ảnh nhà máy đồng hồ xưa của hãng Zenith, Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Hình ảnh nhà máy đồng hồ ngày nay của hãng Zenith, Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Biệt thự của  Favre - Jacot,  người sáng lập Hãng đồng hồ Zenith, Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Bảo tàng đồng hồ (Castle Musée horlogerie du Locle), Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Bên trong Bảo tàng đồng hồ (Castle Musée horlogerie du Locle), Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Công trình Ancien Hôtel des Postes - Thư viện của Thị trấn Le Locle, Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ


Tòa thị chính thành phố Le Locle, Thị trấn Le Locle, Neuchâtel, Thụy Sĩ

Di sản Thị trấn đồng hồ La Chaux-de-Fonds và Le Locle, bang Neuchâtel, Thụy Sĩ là một ví dụ đặc biệt của quần thể đô thị và kiến trúc hoàn toàn dành riêng cho công nghiệp sản xuất đồng hồ kể từ thế kỷ 18 đến ngày nay. Đây là nơi không gian sản xuất, không gian sống của những người thợ và doanh nghiệp sản xuất đồng hồ cùng tồn tại mật thiết với nhau; Các giải pháp quy hoạch sử dụng đất và không gian kiến trúc đô thị đã khuyến khích phát triển bền vững ngành công nghiệp đồng hồ, ngành công nghiệp góp phần tạo nên vị thế của Thụy Sĩ và tạo lập nên một cộng đồng công nghiệp độc đáo tại châu Âu.

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :

https://whc.unesco.org/en/list/1302/
https://en.wikipedia.org/wiki/La_Chaux-de-Fonds
https://en.wikipedia.org/wiki/Le_Locle
https://fr.wikipedia.org/wiki/La_Chaux-de-Fonds_/_Le_Locle,_urbanisme_horloger
https://fr.wikipedia.org/wiki/La_Chaux-de-Fonds
https://fr.wikipedia.org/wiki/Le_Locle
https://fr.wikipedia.org/wiki/Ancien_h%C3%B4tel_des_Postes_de_Charleroi

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ         

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi