|
|
|
|
Thông tin định kỳ
|
|
|
Lịch sử Kiến trúc
Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Lombardy, Ý |
05/05/2016 |
Thông tin chung:
Công trình: Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda (Crespi d'Adda)
Địa điểm: tỉnh Bergamo, vùng Lombardy, Ý (N45 35 35,988 E9 32 17,988)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Bao gồm nhà máy và khu dân cư
Năm hoàn thành: 1920
Giá trị: Di sản thế giới (1995; hạng mục iv, v)
Ý (Italia) là một quốc gia bao gồm một bán đảo được giới hạn bởi dãy Alps và một số hòn đảo xung quanh.
Ý nằm ở trung tâm Nam Âu và được coi là một phần của Tây Âu, có chung biên giới trên bộ với Pháp, Thụy Sĩ, Áo, Slovenia và các khu vực bao quanh của Thành phố Vatican và San Marino. Ý có còn có vùng lãnh thổ ở Campione, Thụy Sĩ và Lampedusa (vùng biển Tunisia).
Ý có diện tích 301.340 km2, dân số 60,317 triệu người (năm 2020), thủ đô là Rome.
Do vị trí địa lý trung tâm ở Nam Âu và Địa Trung Hải, Ý trong lịch sử là nơi sinh sống của vô số dân tộc và nền văn hóa.
Vào thời Cổ đại (năm 750 - 200 trước Công nguyên/TCN), đây là nơi sinh sống chủ yếu của các dân tộc nói ngôn ngữ Ấn-Âu (Indo-European language, có nguồn gốc từ từ Tây và Nam Á - Âu), những người đã đặt tên cho bán đảo này.
Bắt đầu từ thời Cổ điển (thế kỷ 8 TCN - thế kỷ 6 sau Công nguyên, chủ yếu gồm nền văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại), người Phoenicia (tồn tại năm 2500 TCN – 539 TCN) và người Carthage (Đế chế Carthage, tồn tại năm 814 TCN – 146 TCN) đã thành lập các thuộc địa chủ yếu ở khu vực nội địa Ý.
Người Hy Lạp (Ancient Greece) đã thành lập các khu định cư Magna Graecia tại miền nam nước Ý, trong khi người Etruscans (tồn tại năm 900 TCN –27 TCN) và người Celt lần lượt sinh sống ở miền trung và miền bắc nước Ý.
Một bộ tộc người Ý, được gọi là người Latins (Italic tribe), đã thành lập Vương quốc La Mã (Roman Kingdom, tồn tại năm 753 TCN – 509 TCN) vào thế kỷ thứ 8 TCN, sau này trở thành nước Cộng hòa La Mã (Roman Senate and People).
Cộng hoà La Mã (Roman Republic, tồn tại năm 509 TCN – 27 TCN) ban đầu chinh phục và đồng hóa các nước láng giềng trên bán đảo Ý, cuối cùng mở rộng và chinh phục các vùng đất của Châu Âu, Bắc Phi và Châu Á.
Vào thế kỷ 1 TCN, Đế chế La Mã (Roman Empire, tồn tại năm 27 TCN - 476 sau Công nguyên) nổi lên như một quyền lực thống trị khu vực Địa Trung Hải và trở thành một trung tâm văn hóa, chính trị và tôn giáo hàng đầu, hình thành nền văn minh La Mã Cổ đại (Pax Romana), một giai đoạn hơn 200 năm phát triển của luật pháp, công nghệ, kinh tế nghệ thuật và văn học Ý.
Trong suốt thời kỳ Trung Cổ, Ý vẫn là quê hương của con người và Đế chế La Mã, mà di sản của nó về văn hóa, thể chế, Kitô giáo và tiếng Latinh lan truyền khắp toàn cầu.
Vào đầu thời kỳ Trung Cổ, Ý phải chịu đựng sự sụp đổ của Đế chế Tây La Mã (Western Roman Empire, tồn tại vào năm 395–476/480, suy tàn với việc lãnh thổ bị phân chia thành các tiểu quốc) và các cuộc di dân của các bộ tộc Germanic, Huns, Slavs (early Slavs) và Pannonian Avars.
Tại miền bắc và một phần miền trung nước Ý, vào thế kỷ 11, nhiều thị quốc (Italian city-states) và nước cộng hòa hàng hải (Maritime republics) đã vươn lên thịnh vượng thông qua thương mại và ngân hàng, đặt nền móng cho chủ nghĩa tư bản hiện đại. Các thị quốc độc lập này đóng vai trò là trung tâm giao lưu thương mại chính của châu Âu với châu Á và Cận Đông, thường được hưởng một mức độ dân chủ cao hơn so với các quốc gia phong kiến trong các chế độ quân chủ đang thịnh hành khắp châu Âu.
Một phần miền trung nước Ý nằm dưới sự kiểm soát của các quốc gia Giáo hoàng (Papal States; thần quyền Nhà nước của Giáo hội).
Phần lớn miền nam nước Ý vẫn là chế độ phong kiến cho đến thế kỷ 19. Đây là kết quả của sự kế thừa nền văn minh của người Byzantine, Arab, Norman, Angevin, Aragonese và từ các cuộc chinh phục của các quốc gia bên ngoài.
Thời kỳ Phục hưng (Renaissance, một giai đoạn lịch sử châu Âu, chuyển đổi từ thời Trung cổ sang Hiện đại, vào thế kỷ 15, 16) bắt đầu ở Ý và lan sang phần còn lại của châu Âu, mang lại mối quan tâm mới về chủ nghĩa nhân văn, khoa học, văn học và nghệ thuật.
Nền văn hóa Ý phát triển mạnh mẽ, sản sinh ra các nhà khoa học, nghệ sĩ và tư tưởng nổi tiếng.
Trong thời Trung cổ, các nhà thám hiểm người Ý đã khám phá ra những tuyến đường mới đến Viễn Đông và Tân thế giới, mở ra Kỷ nguyên Khai sáng (Age of Discovery) của Châu Âu.
Sau nhiều thế kỷ can thiệp và chinh phục từ bên ngoài cùng với sự cạnh tranh giữa các thị quốc nội bộ, nước Ý bị chia rẽ về mặt chính trị, tiếp tục bị chinh phục và phân chia bởi nhiều cường quốc châu Âu.
Vào giữa thế kỷ 19, chủ nghĩa dân tộc của Ý đã trỗi dậy.
Sau nhiều thế kỷ bị ngoại bang thống trị và chia rẽ, Ý gần như hoàn toàn thống nhất vào năm 1861, cùng với việc thành lập Vương quốc Ý (Kingdom of Italy, tồn tại năm 1861–1946).
Từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, miến bắc nước Ý nhanh chóng công nghiệp hóa, giúp quốc gia này trở thành một Đế quốc thuộc địa. Trong khi đó, tại miền nam nước Ý, phần lớn vẫn là cảnh nghèo đói.
Sau Chiến tranh thế giới 2, Ý bãi bỏ chế độ quân chủ, thành lập chính thể cộng hòa dân chủ và trở thành một quốc gia phát triển.
Ý ngày nay được phân thành 20 khu vực và 107 tỉnh, thành phố.
Bản dồ Ý và vị trí của vùng Lombardy nằm tại miền bắc nước Ý
Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda nằm tại tỉnh Bergamo, vùng Lombardy, nằm giữa sông Adda, Brembo và chân dãy núi Alps. Cộng đồng được thành lập bởi Cristoforo Benigno Crespi – chủ doanh nghiệp nhà máy sợi dệt. Ông đã tổ chức xây dựng nhà ở cho công nhân làm việc tại nhà máy sợi dệt của minh thuê, phát triển thành thị trấn gắn với các dịch vụ tiện ích công cộng.
Hoàn thành vào cuối năm 1920, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda thuộc sở hữu của Công ty cho đến năm 1970. Những năm sau này, nhiều tòa nhà, đặc biệt là nhà ở được bán cho cá nhân.
Trong thị trấn, người dân có điều kiện sống tốt hơn hẳn so với các khu chung cư cho người lao động tại Ý vào thời bấy giờ. Mỗi hộ gia đình đều có khu vườn riêng. Ngoài nhà ở cho người lao động, tu sĩ và bác sỹ, tại đây còn có các công trình dịch vụ chung: Nhà giặt và tắm công cộng, trạm xá, hợp tác xã bán hàng tiêu dùng, nhà hát, trung tâm thể thao, trạm thủy điện cung cấp điện miễn phí…Tại đây còn có các công trình như nhà thờ, dinh thự (nơi cư trú của gia đình Crespi), văn phòng và nhà ở cho thợ cả, lao động văn phòng...
Quy hoạch và công trình kiến trúc trong Cộng đồng do các kiến trúc sư và kỹ sư Angelo colla (1827-1892); Ernesto Pirovano (1866-1934), Gaetano Moretti (1860-1938), Pietro Brunati (1854-1933)…thiết kế.
Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda tại tỉnh Bergamo, vùng Lombardy, Ý được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 1995) với tiêu chí:
Tiêu chí (iv): Crespi d'Adda là một ví dụ nổi bật về một cộng đồng công nghiệp ở châu Âu và Bắc Mỹ, có từ thế kỷ 19 và 20, và phản ánh triết lý thời bấy giờ của các nhà doanh nghiệp công nghiệp tiến bộ (Enlightened Industrialists) gắn bó những người lao động của họ.
Tiêu chí (v): Crespi d'Adda là một ví dụ tiêu biểu về một cộng đồng công nghiệp (Company Town) với cấu trúc đô thị và kiến trúc phát triển ổn định, vượt qua được các tác động của điều kiện kinh tế và xã hội thời bấy giờ.
Sơ đồ phạm vi Di sản Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Mô hình Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda tương tự mô hình Cộng đồng công nghiệp New Lanark, tại South Lanarkshire, Scotland do nhà doanh nghiệp David Dale và nhà tư tưởng Robert Owen thành lập vào năm 1785; Công trình cũng là Di sản thế giới).
Tổng mặt bằng Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Lombardy, Ý vào năm 1927
Sơ đồ tổng mặt bằng Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Lombardy, Ý
1) Chung cư; 2) Lâu đài của gia đình Crespi ; 3) Nhà của bác sĩ ; 4) Nhà của tu sĩ ; 5) Nhà thờ ; 6) Nhà giặt công cộng; 7) Câu lạc bộ giải trí ; 8) Khách sạn; 9) Trường học, nhà trẻ; 10) Khu nhà ở công nhân; 11) Lối vào chính của nhà máy; 12) Bệnh viện; 13) Nhà tắm công cộng; 14) Co-op; 15) Nhà ở cho lao động văn phòng; 16) Biệt thự cho thợ cả (quản đốc phân xưởng); 17) Nghĩa trang; 18) Trang trại
Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda có bố cục theo hình học, bố trí dọc theo trục đường chính Corso Manzoni và Corso Donizetti, hình thành hai khu vực: Nhà máy sợi dệt và Khu dân cư.
Nhà máy sản xuất sợi dệt
Nhà máy sơi dệt và văn phòng được xây dựng vào năm 1878. Tại đây, có giai đoạn số công nhân làm việc lên đến 3000 người. Vào năm 1929, do khủng hoảng kinh tế, gia đình Crespi buộc phải bán đi toàn bộ các nhà máy. Nơi đây thuộc sở hữu lần lượt của Công ty Rossarl và Varzi, Legler, Tập đoàn công nghiệp Polli. Số lượng lao động giảm xuống còn khoảng vài trăm người.Năm 2004, các nhà máy ở đây đã ngưng sản xuất.
Nhà máy là một tổ hợp các công trình 1 – 3 tầng, chiếm hầu hết diện tích phía nam của khu vực Di sản. Nhà sản xuất dạng một tầng, có cửa mái, khung chịu lực bằng thép, mái lợp ngói. Nhà máy gồm các phân xưởng sợi, dệt và nhuộm. Cổng ra vào nhà máy (Factory main entrance – trong sơ đồ ký hiệu 11) có hình thức kiến trúc như một tòa lâu đài với nhiều chi tiết trang trí đẹp đẽ.
Cung cấp nguồn động lực cho nhà máy là một động cơ chạy bằng sức nước. Năm 1904, trạm thủy lực chuyển đổi thành trạm thủy điện.
Cổng vào nhà máy với các công trình nhà văn phòng, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Hình thức trang trí mặt đứng khối nhà văn phòng, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Phối cảnh phân xưởng sợi dệt, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Bên trong phân xưởng sợi dệt, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Phối cảnh công trình trạm thủy điện, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Bên trong trạm thủy điện, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Khu dân cư
Khu nhà ở và các công trình dịch vụ công cộng trong Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda bao gồm các hạng mục công trình chính sau:
- Chung cư (Residential buildings – trong sơ đồ ký hiệu 1): Gồm 3 công trình, bố trí ngay tại lối vào khu vực Cộng đồng. Đây là các công trình đầu tiên được xây dựng, vào năm 1877 và 1878. Công trình cao 3 tấng, là nơi ở của 12 hộ gia đình.
- Lâu đài của gia đình Crespi (Villa castle- 2), được xây dựng vào năm 1879, do Ernesto Pirovano thiết kế, theo phong cách kiến trúc Gothic kết hợp với kiến trúc bản địa vùng Lombard. Công trình nằm trong một khu vườn rông, gần nhà máy.
- Nhà ở cho bác sỹ (Doctor’s house – 3) và nhà ở cho linh mục (Priest’s house – 4): Hai tòa nhà đặt gần nhau tại ngọn đồi phía tây bắc của khu vực Cộng đồng. Công trình có cấu trúc xây dựng tương tự như các ngôi nhà ở cho công nhân, song có quy mô lớn hơn và có nhiều chi tiết trang trí hơn.
- Nhà thờ (Church -5): được thiết kế theo mô hình nhà thờ tại quê hương của chủ doanh nghiệp Crespi, theo phong cách Phục hưng, xây dựng vào năm 1891 -1892. Công trình được đặt trong cụm trường học và nhà hát.
- Trường học (School - 9): được xây dựng vào năm 1890, là một trong những công trình dịch vụ công cộng ấn tượng nhất trong Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda. Công trình cao 3 tầng, tầng trên cùng dành cho giáo viên, hai tầng dưới chia thành 4 lớp học cho học sinh tiểu học và trung học, nhà trẻ… Công trình được cải tạo chỉnh trang lại vào năm 1990. Phía sau trường học là một nhà hát nhỏ. Năm 1922, tại nhà hát bổ sung thêm chức năng rạp chiếu bóng.
- Khu nhà ở (Workers’ houses – 10): Vào năm 1886, chủ doanh nghiệp ngừng xây dựng nhà chung cư cho nhiều gia đình mà xây dựng các ngôi nhà cho một hoặc hai gia đình. Đến cuối năm 1907, tại đây đã có khoảng năm mươi ngôi nhà như vậy nằm tại phía bắc của khu vực Cộng đồng. Công trình dạng biệt thự cao 2 tầng, mái lợp ngói, xung quanh là vườn. Nhà có trần cao, cho phép ánh sáng và không khí lưu thông vào sâu trong căn hộ. Với nhà cho một hộ, phòng làm việc, bếp ăn bố trí tại tầng 1, tầng trên có 4- 5 phòng ngủ. Phía sau mỗi nhà là không gian bố trí buồng vệ sinh. Với nhà cho hai hộ, dạng nhà ghép đôi, có cấu trúc như nhà cho một hộ, song quy mô ít phòng hơn. Nhà cho các gia đình thuê với điều kiện có ít nhất một người làm việc trong nhà máy. Việc thanh toán tiền thuê nhà được khấu trừ từ tiền lương. Công ty trả tiền để bảo trì nhà.
- Nhà ở cho lao động văn phòng (Cottages for clerical workers -15); Nhà ở cho thợ cả (Executives’ villas – 16): là một cụm công trình tại phía tây nam của Khu vực Di sản. Các công trình này được xây dựng sau Chiến tranh thế giới thứ 1 với quy mô lớn hơn và chất lượng tốt hơn các ngôi nhà ở cho người lao động khác. Công trình sử dụng vật liệu đa dạng, có giá trị và được trang trí phong phú. Bên trong nhà, các không gian phòng lớn hơn và có thêm phòng để hội họp.
- Nghĩa trang (Cemetery – 17): nằm tại phía nam của Khu vực Di sản, là nơi bố trí lăng mộ của gia đình Crespi, theo phong cách Tân nghệ thuật (Art Nouveau – là môt trường phái quốc tế phổ biến vào những năm 1890-1905, được nhận biết bởi phong cách trang trí phức tạp, tỷ mỉ thường hay mô tả hoa lá, các hình xoắn…).
Phối cảnh Lâu đài Crespi, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Nhà chung cư, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Nhà ở dạng biệt thự đơn và ghép cho 1 - 2 hộ, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Nhà ở cho bác sỹ và linh mục, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Nhà ở cho lao động văn phòng, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Phối cảnh nhà thờ, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Phối cảnh trường học, nhà trẻ, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Phối cảnh công trình trạm xá, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Nhà giặt công cộng, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Phối cảnh nghĩa trang - khu mộ của gia đình Crespi, Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Bergamo, Lombardy, Ý
Cộng đồng công nghiệp Crespi d'Adda, Lombardy, Ý hiện được bảo tồn gần như nguyên vẹn và tái phát triển theo hướng tăng cường các hoạt động văn hóa và du lịch.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
http://whc.unesco.org/en/list/730
https://en.wikipedia.org/wiki/Italy
https://it.wikipedia.org/wiki/Crespi_d'Adda
https://en.wikipedia.org/wiki/Crespi_d'Adda
http://www.crespidadda.org/
http://crespidaddaunesco.org
http://archeologiaindustriale.net/1610_il-villaggio-operaio-di-crespi-dadda-sito-unesco/
Xem video giới thiệu công trình tại đây
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|
Cập nhật ( 13/01/2021 )
|
Tin mới đưa:- Thung lũng Loire giữa Sully-sur-Loire và Chalonnes, Pháp
- Quần thể Tu viện Ferapontov, Vologda, Nga
- Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
- Mỏ đá lửa Thời kỳ Đồ đá mới ở Spiennes, Mons, Bỉ
- Lăng mộ Hoàng gia của triều đại nhà Minh và nhà Thanh, Trung Quốc
- Hang động Long Môn, Lạc Dương, Hà Nam, Trung Quốc
- Vương cung thánh đường San Francesco và địa điểm khác của Dòng Phanxicô tại Assisi, Ý
- Công trình Villa Adriana, Tivoli, Rome, Ý
- Địa điểm khảo cổ Mycenae và Tiryns tại Argolis, Hy Lạp
- Di tích Thời kỳ Đồ đá mới ở Orkney, Scotland, Vương quốc Anh
- Vùng đất lấn biển Beemster, tỉnh Noord-Holland, Hà Lan
- Trạm bơm hơi nước D.F. Woudagemaal, Lemmer, Hà Lan
- Khu Khảo cổ Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Côa (Bồ Đào Nha) và Siega Verde (Tây Ban Nha)
- Nhà hát Catalana và Bệnh viện Sant Pau, Barcelona, Tây Ban Nha
- Hệ thống cối xay gió ở Kinderdijk – Elshout, Hà Lan
Tin đã đưa:- Mỏ Rammetlsberg, Thị trấn lịch sử Goslar và Hệ thống quản lý nước Upper Harz, Niedersachsen, Đức
- Mỏ muối tại Wieliczka và Bochnia, Ba Lan
- Các địa điểm Cải cách Công nghiệp Minh Trị tại Nhật Bản: Sắt thép, Đóng tàu và Khai mỏ
- Mỏ bạc Iwami Ginzan và cảnh quan văn hóa xung quanh, Honshu, Nhật Bản
- Cộng đồng công nghiệp Saltaire, West Yorkshire, Anh
- Cộng đồng công nghiệp New Lanark, South Lanarkshire, Scotland
- Nhà máy sợi tơ Tomioka và khu vực liên quan, Gunma, Nhật
- Tu viện Galati, Kutaisi, Georgia
- Lăng mộ Khoja Ahmed Yasawi, Turkestan, Kazakhstan
- Pháo đài cổ Masada, Israel
- Qal'at al-Bahrain - Cảng và đô thị cổ Dilmun, Bahrain
- Thành cổ Sigiriya, Sri Lanka
- Khu Khảo cổ Al-Hijr- Madain Salih, Saudi Arabia
- Thành cổ Hatra, Ninawa, Iraq
- Di chỉ khảo cổ Tchogha Zanbil, Khuzestan, Iran
|