Thông tin chung:
Công trình: Các nhà máy sợi, dệt ở thung lũng Derwent, Anh (Derwent Valley Mills)
Địa điểm: Derbyshire, Anh (N53 1 44 W1 29 17)
Thiết kế kiến trúc: 
Quy mô: Diện tích Di sản 1228,7ha; diện tích vùng đệm 4.362,7002 ha
Năm xây dựng: thế kỷ 18 và đầu thế kỷ 19
Giá trị: Di sản thế giới (năm 2001, hạng mục ii,iv)

Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) thường được gọi là Vương quốc Anh (United Kingdom) nằm ở ngoài khơi bờ biển phía tây bắc lục địa châu Âu. 
Vương quốc Anh bao gồm đảo Anh, phần đông bắc của đảo Ireland.
Vương quốc Anh bao gồm bốn quốc gia: Anh, Scotland, Wales và Bắc Ireland; thủ đô lần lượt là London, Edinburgh, Cardiff và Belfast.
Bắc Ireland có chung biên giới trên bộ với Ireland. Ngoài biên giới trên bộ, Vương quốc Anh được bao quanh bởi Đại Tây Dương, gồm biển Bắc ở phía đông, eo biển Manche ở phía nam, biển Celtic ở phía tây nam.
Vương quốc Anh có diện tích 243.610 km2; dân số 66,04 triệu người (năm 2017); thủ đô và thành phố lớn nhất của cả vương quốc là London.
Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len còn có một số lãnh thổ hải ngoại và các lãnh thổ còn đang tranh chấp.

Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len có một lịch sử phát triển lâu đời từ khoảng 30000 năm trước đây; là quốc gia công nghiệp hóa đầu tiên trên thế giới; cường quốc đứng đầu thế giới trong thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20.
Ngày nay, Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ireland vẫn là một đại cường quốc, với các ảnh hưởng đáng kể về kinh tế, văn hóa, quân sự, khoa học, và chính trị trên quy mô toàn cầu. 


Bản đồ Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len

Cuộc cách mạng công nghiệp lần 1 bắt đầu vào khoảng 1750/1760 đến khoảng 1820/1840, diễn ra đầu tiên tại Vương quốc Anh. Đặc trưng nổi bật của cuộc cách mạng này là máy móc cơ khí ra đời và cải tiến thay thế sức lao động thủ công, qua đó gia tăng sản lượng. Cuộc cách mạng này đánh dấu bằng các thành tựu nổi bật trong ngành dệt may, cơ khí, luyện kim và giao thông vận tải. 

Tại Vương quốc Anh, vào thế kỷ 18 và 19, có một địa điểm tập trung một loạt nhà máy sản xuất sợi, dệt là Thung lũng Derwent (Derwent Valley), tại quận Derbyshire, vùng East Midlands của nước Anh. 

Các nhà máy sợi, dệt ở thung lũng dọc sông Derwent (Derwent Valley Mills) có diện tích đến 1228,7ha, trải dài 24 km, từ Matlock Bath ở phía bắc tới trung tâm thành phố Derby ở phía nam. Đây là nơi bố trí 3 khu vực công nghiệp chính: Cromford, Belper và Darley Abbey, bao gồm hơn 800 công trình, các khu định cư cho công nhân, đập nước trên sông Derwent, mạng lưới giao thông và hạ tầng kỹ thuật phục vụ các nhà máy trong các thung lũng.
Các nhà máy sợi, dệt được hình thành tại đây là các nhà máy với công nghệ sợi, dệt mới do chính người Anh phát minh.

Nhà máy sợi dệt nhờ sức nước đầu tiên ở nước Anh được John Lombe (nhà phát minh người Anh, 1693- 1722) xây dựng vào năm 1719/1721, tại thành phố Derby (quận Derbyshire, vùng East Midlands của nước Anh). Trong nhà máy này, tuy máy sợi dệt (machinery for throwing silk) còn dựa trên một thiết kế từ Ý, song quy mô, sản lượng và số lượng lớn công nhân được tuyển dụng chưa từng có trong tiền lệ. 

Vào năm 1770, Richard Arkwright (nhà phát minh người Anh, 1732- 1792) đã sáng chế ra khung dệt vải quay liên tục bằng sức nước (bánh xe nước), cho phép sản xuất vải bởi những công nhân không cần tay nghề cao, làm ra nhiều sản phẩm vải với giá thành cạnh tranh. Richard Arkwright còn là doanh nhân hàng đầu trong cuộc CMCN lần 1. Kỹ năng quản trị nhờ kết hợp sức mạnh công nghệ, máy móc, lao động bán lành nghề và nguyên liệu mới là bông để tạo ra sợi sản xuất hàng loạt, đã mang lại cho Richard Arkwright danh hiệu "Cha đẻ của hệ thống nhà máy công nghiệp hiện đại". Năm 1771, Richard Arkwright xây dựng nhà máy sợi dệt Cromford Mill với công nghệ mới tại Thung lũng Derwent để tận dụng nguồn nước sông Derwent. Năm 1776-1777, Richard Arkwright xây dựng nhà máy sợi dệt thứ hai lớn hơn tại đây. Từ đây "Hệ thống Arkwright" cũng như mô hình Thung lũng các nhà máy sợi dệt Derwent, Anh dần được định hình.
Những năm tiếp theo, tại thung lũng Derwent, Derbyshire, Anh đã xuất hiện hàng loạt các nhà máy sợi, dệt vải khác với công nghệ tương tự Cromford Mill. 
Theo mô hình công nghệ này đến năm 1788, đã có hơn 200 nhà máy sợi, dệt được xây dựng tại Anh, và được truyền sang châu Âu và Hoa Kỳ; trở thành hình mẫu cho các nhà máy sợi dệt trên toàn thế giới trong những thế kỷ tiếp theo. 

Vào cuối thế kỷ 19, khi động cơ hơi nước và động cơ đốt trong chiếm ưu thế, vai trò của Cụm công nghiệp tại Derwent Valley dần bị thay thế bởi các cụm công nghiệp khác với công nghệ sản xuất tiên tiến hơn. 

Chân dung Sir Richard Arkwright, nhà phát minh và doanh nghiệp nổi tiếng thời CMCN 1.0 

Bên cạnh các nhà máy, 4 khu định cư của người lao động tại Cromford, Belper, Milford và Darley Abbey trải dọc sông Derwent được hình thành.

Thung lũng Derwent đã hình thành một cảnh quan văn hoá mới, là nơi hệ thống nhà máy hiện đại được thành lập, nơi hình thành các khu định cư cho công nhân trong các nhà máy, tạo ra một cảnh quan mà trước đây chưa từng có.
Nhưng năm sau này, do sự phát triển của công nghệ, trọng tâm công nghệ sợi, dệt chuyển sang lĩnh vực mới, song cảnh quan công nghiệp tại đây vẫn lưu giữ được các giá trị văn hoá đặc sắc. 

Các nhà máy sợi, dệt ở thung lũng Derwent, Derbyshire, Anh được UNESCO tôn vinh là Di sản văn hoá (năm 2001) với tiêu chí: 

Tiêu chí (ii): Thung lũng Derwent chứng kiến ​​sự ra đời của hệ thống nhà máy với các tòa nhà kiểu mới được xây dựng để đáp ứng công nghệ kéo sợi bông do Richard Arkwright phát triển vào cuối thế kỷ 18. 

Tiêu chí (iv): Ở Thung lũng Derwent, lần đầu tiên xuất hiện một quần thể kiến trúc cảnh quan công nghiệp quy mô lớn trong môi trường cảnh quan nông thôn. Nhu cầu cung cấp nhà ở, các tiện nghi khác cho công nhân và các nhà quản lý đã dẫn đến việc hình thành một trong những Cộng đồng công nghiệp hiện đại đầu tiên trong lịch sử nhân loại.

Một số địa điểm Di sản Thế giới tại Vương quốc Anh, được chồng lên bản đồ địa chất nền đơn giản; trong đó có Di sản các nhà máy sợi, dệt ở thung lũng Derwent, Derbyshir




Phạm vi Di sản và Sơ đồ thung lũng Derwent, Derbyshire, Anh 

Khu vực Cromford
Khu vực Cromford nằm tại phía bắc Thung lũng Derwent, là điển hình nhất của cộng đồng nhà máy sợi, dệt ở thung lũng Derwent, bao gồm nhà máy, khu dân cư và hệ thống hạ tầng kỹ thuật kèm theo.

Nhà máy sợi, dệt Cromford

Phân xưởng chính cao 3- 5 tầng với 200 công nhân làm việc.
Nhà ở cho công nhân được xây dựng kề liền.

Nhà máy đóng cửa vào cuối thế kỷ 19 và được sử dụng cho mục đích khác.
Năm 1979, công trình được phục hồi để làm nơi trưng bày triển lãm, thư viện, trung tâm nghiên cứu, cửa hàng, quán cà phê.


Sơ đồ vị trí các di tích chính tại khu vực nhà máy Cromford Mill, Derwent, Derbyshire, Anh

Phối cảnh tổng thể nhà máy Cromford Mill, Derwent, Derbyshire, Anh 


Nhà máy Cromford Mill, Derwent, Derbyshire, Anh 


Bên trong sân nhà máy Cromford Mill, Derwent, Derbyshire, Anh 

Nhà máy sợi, dệt Masson

Công trình được xây dựng vào năm 1783, cao 5 tầng, dài 43,8m rộng 8,4m. Cầu thang và khu phụ được bố trí tách biệt khỏi không gian sản xuất. Đây được coi là một bước tiến quan trọng trong thiết kế kiến trúc nhà công nghiệp.
Nhà máy được trang bị một bánh xe nước, sau đó được thay bằng bằng động cơ hơi nước vào năm 1928. Kề liền nhà máy là một đập nước, là nguồn động lực cho các khung dệt.

Hiện tại Masson Mill trở thành một bảo tàng sợi, dệt, lưu giữ bộ sưu tập thoi dệt lớn nhất thế giới với hơn 680.000 ống sợi, dệt.

Phối cảnh tổng thế nhà máy Masson Mill, Derwent, Derbyshire, Anh 


Nhà máy Masson Mill nhìn từ kênh Cromford, Derwent, Derbyshire, Anh 




Mặt đứng nhà máy Masson Mill nhìn từ phía đường ô tô, Derwent, Derbyshire, Anh 


Bánh xe nước - động cơ trong nhà máy Masson Mill, Derwent, Derbyshire, Anh 


Máy kéo sợi trưng bày trong bảo tàng Masson Mill, Derwent, Derbyshire, Anh 


Máy dệt vải trưng bày trong bảo tàng Masson Mill, Derwent, Derbyshire, Anh;  Máy dệt chuyển động nhờ hệ thống truyền dẫn nối tới động cơ chính chạy bằng sức nước

Trạm bơm Leawood và kênh đào Cromford

Kênh đào Cromford (Cromford Wharf)được xây dựng vào năm 1789, để vận chuyển than và quặng.
Từ năm 1944, kênh không còn được sử dụng vận chuyển hàng hóa, chỉ có vai trò phục vụ du lịch.


Trạm bơm Leawood, Derwent, Derbyshire, Anh 


Một đoạn kênh đào Cromford, Derwent, Derbyshire, Anh

Tuyến đường sắt

Tuyến đường sắt vận chuyển hàng hóa được khai trương vào năm 1830.
Đến năm 1967, tuyến đường sắt hoàn toàn ngừng hoạt động, chỉ tồn tại như một di tích lịch sử. 


Tuyến đường sắt tại Derwent, Derbyshire, Anh

Làng Cromford

Làng Cromford ven sông Derwent, Derbyshire, Anh 


Khách sạn trong làng Cromford, Derwent, Derbyshire, Anh 


Trong làng Cromford, Derwent, Derbyshire, Anh 

Khu vực Belper

Khu vực Belper nằm tại giữa Thung lũng Derwent, có cấu trúc tương tự như Khu vực Cromford với nhà máy sợi, dệt, khu dân cư và hệ thống hạ tầng kỹ thuật kèm theo.

Đây là một cụm các nhà máy sợi dệt, được đặt tên theo hướng:

Nhà máy sợi, dệt Belper North

Nhà máy sợi, dệt Belper North (Belper North Mill) được xây dựng vào năm 1786, đã bị phá hủy bởi hỏa hoạn vào năm 1803 và được xây dựng lại vào năm 1804.

Nhà máy gồm 3 phân xưởng chính. Một phân xưởng dài dài 39m với mặt cắt ngang điển hình rộng 9,4m và cao 19m, 5 tầng. 2 phân xưởng khác dài 12,6m và cao 10m. Kết cấu chịu lực của công trình bằng thép, thay thế kết cấu gỗ dễ bị cháy khi hỏa hoạn.

Trong phân xưởng chính có một bánh xe nước, đường kính 5m, rộng 7m. Từ bánh xe có các trục quay với hệ thống các dây curoa nối tới trục quay của từng máy sợi, dệt. Hiện tại đây trở thành nơi trưng bày máy móc và các mặt hàng gắn liền với lịch sử của ngành công nghiệp dệt may tại Derwent Valley.

Nhà máy sợi, dệt Belper West

Nhà máy sợi dệt Belper West (Belper West Mill) được xây dựng năm 1795; Hiện đã bị phá hủy.

Nhà máy sợi dệt Belper South

Nhà máy sợi dệt Belper South (Belper South Mill) được xây dựng năm 1812; Hiện đã bị phá hủy.

Nhà máy sợi, dệt Belper East

Nhà máy sợi, dệt Belper East (Belper East Mill) được xây dựng muộn vào năm 1912. Công trình trông giống như một pháo đài 7 tầng với 4 tháp góc, xây dựng bằng gạch đỏ với các hàng cửa sổ. Kết cấu chịu lực bằng khung thép. 


Vị trí các nhà máy sơi dệt tại Khu vực Belper, Derwent, Derbyshire, Anh 

Phối cảnh tổng thể cụm nhà máy Belper Mill, Derwent, Derbyshire, Anh 


Nhà máy Belper North Mill, Derwent, Derbyshire, Anh 



Sơ đồ mặt cắt phân xưởng sợi dệt nhà máy Belper North Mill, Derwent, Derbyshire, Anh 

Khu dân cư bao quanh cụm nhà máy Belper Mill, Derwent, Derbyshire, Anh 


Khu dân cư xưa  tại thị trấn Belper, Derwent, Derbyshire, Anh 

Khu vực Darley Abbey

Khu vực Darley Abbey nằm tại phía nam Thung lũng Derwent, có cấu trúc tương tự như Khu vực Cromford với nhà máy sợi, dệt, khu dân cư và hệ thống hạ tầng kỹ thuật kèm theo.

Ban đầu Darley Abbey là một khu dân cư nhỏ, hình thành vào thế kỷ 12.
Vào thế kỷ 18, tại đây đã có các cơ sở sản xuất giấy, chế biến ngô, thuộc da.
Những nhà máy sợi, dệt được xây dựng tại đây vào năm 1782 – 1830 bởi gia đình doanh nghiệp Thomas Evans.
Nhà máy bao gồm nhà xưởng gắn với thiết bị sử dụng nguồn nước, nhà kho, văn phòng. Lớn nhất là nhà xưởng cao 5 tầng. Kề liền là hệ thống đập nước để cung cấp sức nước cho các động cơ nước, sau này được thay thế bằng động cơ hơi nước. 
Vào năm 1792- 1826, chủ doanh nghiệp xây dựng một ngôi làng mới cho 130 công nhân, gồm 4 khối nhà cao 3 tầng, tạo thành một trong những cộng đồng công nghiệp sớm nhất tại nước Anh. Trong những năm tiếp theo, trường học, cửa hàng, nhà thờ được xây dựng tại đây. Thị trấn sợi dệt Darley Abbey hình thành và được đánh giá là rất ngăn nắp, sạch sẽ.   


Sơ đồ cụm nhà máy sợi, dệt Darley Abbey, Derwent, Derbyshire, Anh 


Phối cảnh tổng thể Darley Abbey Mills, Derwent, Derbyshire, Anh

Nhà máy Darley Abbey Mills, Derwent, Derbyshire, Anh 


Nhà ở của người lao động trong cộng đồng sợi dệt Darley Abbey, Derwent, Derbyshire, Anh  

Trường học của cộng đồng sợi dệt Darley Abbey, Derwent, Derbyshire, Anh 

Các nhà máy sợi, dệt vải, hệ thống giao thông, kết cấu hạ tầng kỹ thuật và các khu dân cư kèm theo tại thung lũng Derwent, Anh là kết quả của một quá trình liên quan đến hoạt động công nghệ dệt may, tạo nên hình mẫu về phát triển cụm công nghiệp và đô thị công nghiệp trên toàn thế giới trong những năm sau này. 

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
http://whc.unesco.org/en/list/1030
https://en.wikipedia.org/wiki/United_Kingdom
https://en.wikipedia.org/wiki/John_Lombe
https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Arkwright
https://en.wikipedia.org/wiki/Derby
https://en.wikipedia.org/wiki/Derwent_Valley_Mills 
https://en.wikipedia.org/wiki/Cromford_Canal
http://www.worldheritagesite.org/sites/derwentvalleymills.html   
https://en.wikipedia.org/wiki/Cromford_Mill
https://en.wikipedia.org/wiki/Masson_Mill
https://en.wikipedia.org/wiki/Leawood_Pump_House
https://en.wikipedia.org/wiki/Belper_North_Mill  
https://en.wikipedia.org/wiki/Darley_Abbey

Xem video giới thiệu công trình tại đây

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ         

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi