Thông tin chung: 
Công trình: Havana cổ và hệ thống pháo đài của thành phố (Old Havana and its Fortification System) 
Địa điểm: La Habana, Cuba (N23 7 60 W82 20 60)
Thiết kế kiến trúc: 
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản 238,7ha; diện tích vùng đệm 412,4ha
Năm hình thành: Thế kỷ 16 
Giá trị: Di sản thế giới (1982; hạng mục iv, v) 

Cuba là một quốc gia bao gồm đảo Cuba, đảo Isla de la Juventud  (đảo Thanh Niên) và một số quần đảo nhỏ xung quanh, nằm ở phía Bắc vùng Caribe, nơi có biển Caribê, vịnh Mexico và Đại Tây Dương. Cuba nằm tại phía Nam của bang Florida và Bahamas của Hoa Kỳ, phía Tây của Haiti  và phía Bắc của Jamaica. 
Cuba có diện tích 109.884 km2, dân số 11,2 triệu người (năm 2015). 


Bản đồ Cuba và vị trí của La Habana

Havana (La Habana) là thành phố thủ đô, thành phố lớn nhất và trung tâm thương mại hàng đầu của Cuba. Thành phố có diện tích khoảng 728,26 km2, dân số khoảng 2,1 triệu người (năm 2012), là một trong những thành phố lớn nhất và đông dân nhất tại vùng Caribê. 
Thành phố nằm chủ yếu về phía Tây của vịnh nhỏ La Habana (Bahia de La Habana), với 3 bến cảng chính: Marimelena, Guanabacoa và Atarés. 
Thành phố Havana đã được thành lập bởi những người Tây Ban Nha vào năm 1519, trở thành bàn đạp cho các cuộc chinh phục lục địa châu Mỹ của thực dân Tây Ban Nha và là vị trí cảng cho việc chất các kho báu lên thuyền buồm trở về Tây Ban Nha (ví dụ như vận tải bạc sau khi khai thác và tinh luyện tại Bolivia),  còn được gọi là Dòng chảy của kho báu Tây Ban Nha (Flow of Spanish Treasure). 
Vào thế kỷ 16, Havana có vai trò như một thương cảng chính. Hàng ngàn con tàu tập trung tại khu vực vịnh trong thành phố đã thúc đẩy sản xuất nông nghiệp và dịch vụ nhằm cung cấp thực phẩm và các sản phẩm khác cho các đội tàu vượt đại dương. 
Vua Tây Ban Nha đã ban cho Havana danh hiệu Thành phố vào năm 1592. Các bức tường cũng như pháo đài, tháp canh lần lượt được xây dựng để bảo vệ thành phố.  


Sơ đồ Dòng chảy kho báu Tây Ban Nha. Tuyến đường thuyền buồm Tây Ban Nha (màu trắng) xuyên Đại Tây Dương bắt đầu vào năm 1492, xuyên Thái Bình Dương bắt đầu từ năm 1565. (Tuyến đường thuyền buồm Bồ Đào Nha - màu xanh, hoạt động 1498-1640). Havana là một trong những điểm chính trên tuyến. 

Havana được mở rộng thêm nhiều trong thế kỷ 17. Các tòa nhà được xây dựng từ vật liệu của đảo, chủ yếu là gỗ, đá san hô với phong cách kiến trúc thuộc địa theo kiểu của khu vực Iberia (nằm tại Tây Nam châu Âu, thuộc Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha) và của khu vực Canary (nằm tại phía Nam Tây Ban Nha). 
Giữa thế kỷ 18, Havana có hơn 70 ngàn dân và là thành phố lớn thứ 3 tại châu Mỹ (sau Lima và thành phố Mexico, trước Boston và New York); là một trong những cảng quan trọng nhất, xưởng đóng tàu lớn nhất và hiệu quả nhất của Tây Ban Nha. 
Thành phố bị người Anh chiếm vào năm 1763 (trong cuộc chiến tranh 1756 – 1763 bởi đế quốc Anh, Pháp, Tây Ban Nha và một số quốc gia khác). 
Sau khi giành lại thành phố, người Tây Ban Nha đã biến Havana thành đô thị được bảo vệ vững chắc nhất ở châu Mỹ. Việc xây dựng bắt đầu từ pháo đài mang tên San Carlos de la Cabana. 
Khi thương mại giữa các quốc gia vùng Caribbean và Bắc Mỹ tăng vào đầu thế kỷ 19, Havana đã trở thành một thành phố thời trang. Trong thời kỳ này Havana được biết đến như là Paris của khu vực quần đảo Antilles (gồm các hòn đảo lớn như Cuba, Jamaica, Puerto Rico, Haiti, Dominican…). 
Năm 1837, tuyến đường sắt đầu tiên được xây dựng, dài 51 km giữa Havana và Bejucal (đô thị thuộc tỉnh  Mayabeque của Cuba), được sử dụng để vận chuyển đường mía từ thung lũng Güines (thuộc tỉnh Mayabeque, Cuba) đến bến cảng. Trong giai đoạn này, Cuba là quốc gia thứ năm trên thế giới có đường sắt. 
Trong suốt thế kỷ 19, Havana được làm giàu bằng cách xây dựng các cơ sở văn hóa, giải trí, ví dụ như  nhà hát Tacon Teatre, một trong những khu giải trí sang trọng nhất trên thế giới.  
Tháng 5/1902, nước cộng hòa Cuba được thành lập, kéo dài đến năm 1959. Trong giai đoạn này, Cuba đã phục hồi hoàn toàn sau các cuộc chiến tranh để trở thành quốc gia thịnh vượng với tầng lớp trung lưu lớn thứ ba khu vực châu Mỹ. Tại đây xuất hiện với tốc độ rất nhanh nhiều tòa chung cư dành cho tầng lớp trung lưu mới, cũng như các biệt thự cho các tầng lớp giàu có. Nhiều khách sạn cao cấp, sòng bạc và câu lạc bộ ban đêm đã được xây dựng trong những năm 1930 để phục vụ du lịch. Trong thời kỳ này, Havana có doanh thu hơn cả Las Vegas, Nevada, Mỹ . Năm 1958, khoảng 300.000 khách du lịch Mỹ đã đến thăm thành phố. 
Ngày nay, Havana được chia thành 15 đô thị hay các quận. Khu vực lịch sử hay Havana cổ tập trung chủ yếu tại La Habana Vieja. 


Phân bố các quận tại thành phố La Habana: 1) Playa; 2) Plaza de la Revolución; 3) Centro Habana; 4) La Habana Vieja; 5) Regla;  6) La Habana del Este; 7) Guanabacoa; 8) San Miguel del Padrón; 9) Diez de Octubre; 10) Cerro; 11) Marianao; 12) La Lisa; 13) Boyeros; 14) Arroyo Naranjo; 15) Cotorro  

Havana cổ và hệ thống pháo đài của thành phố, La Habana, Cu Ba được UNESCO tôn vinh là Di sản văn hóa (năm 1982) với các tiêu chí:  

Tiêu chí (iv): Havana cổ và hệ thống pháo đài của thành phố là một quần thể kiến trúc có chức năng đặc biệt của khu vực vùng vịnh, như là một điểm dừng bắt buộc trên tuyến hàng hải đến Tân thế giới (New World) và các yêu cầu về quân sự để bảo vệ cho nó.  Mạng lưới rộng lớn của các cơ sở phòng thủ được tạo ra từ giữa thế kỷ 16- 19, bao gồm một số pháo đài cổ xưa nhất và lớn nhất châu Mỹ, trong số đó là pháo đài La Cabana ở phía Đông của kênh vào vịnh Havana, pháo đài Real Fuerza trên phía Tây, pháo đài Morro và pháo đài La Punta bảo vệ lối vào kênh.

Tiêu chí (v): Trung tâm lịch sử của Havana đã duy trì được kết quả của các thời kỳ phát triển khác nhau trong lịch sử, thể hiện một cách hài hòa qua việc tuân thủ theo cách bố trí đô thị ban đầu và mô hình cơ bản của thành phố như một tổng thế. Trong trung tâm lịch sử của thành phố có rất nhiều công trình kiến trúc nổi bật, đặc biệt là xung quanh các trung tâm thương mại, bao gồm các tòa nhà theo một phong cách kiến trúc truyền thống hoặc phổ biến, cung cấp một cảm giác chung về một môi trường kiến trúc và lịch sử liên tục, làm cho Havana cổ trở thành trung tâm thành phố lịch sử ấn tượng nhất ở vùng Caribê và là một trong những điểm nổi bật nhất của châu Mỹ.


Sơ đồ phân bố 11 địa điểm chính trong Khu vực Di sản

Di sản Havana cổ và hệ thống pháo đài của thành phố thể hiện cụ thể trong 11 địa điểm nổi bật: 

Di sản Khu vực Habana cổ

La Habana cổ (La Habana Vieja, trong hình vẽ kí hiệu 204-001) trong phạm vi Khu vực Di sản có diện tích 214ha, là thị trấn có 3 mặt Bắc, Đông, Nam giáp vịnh La Habana.
Vị trí của các bức tường thành xưa là ranh giới của Havana cổ. Đây là khu vực chính của thành phố Habana do người Tây Ban Nha xây dựng vào năm 1519.
Vào thế kỷ 17, đây là trung tâm đóng tàu. Các công trình trong thành phố có kiến trúc phong cách Tân cổ điển (Neoclassic Style) và Baroque. Các đường phố hẹp tại đây có nhiều tòa nhà, chiếm một phần ba trong số khoảng 3.000 tòa nhà được tìm thấy ở Havana cổ với các di tích lịch sử lớn như pháo đài, tu viện và nhà thờ, cung điện, dinh thự… 
Nhiều tòa nhà đã bị phá hủy trong nửa sau của thế kỷ 20, hiện đang dần được phục hồi. 


Vị trí các công trình Di sản tại La Habana cổ

Các công trình tiêu biểu trong khu vực Di sản tại La Habana Vieja gồm:  

Pháo đài Real Fuerza
Pháo đài Real Fuerza (Castillo de la Real Fuerza) là pháo đài đầu tiên được hình thành vào năm 1558.
Đây là pháo đài hay doanh trại của quân đội Hoàng gia, được xây dựng trên tàn tích của một pháo đài thời cổ đại. Lâu đài có hình ngôi sao, nằm tại phía Nam và điểm cuối của kênh đào Entrada (Canal de Entrada) dẫn vào vịnh La Habana (Bahia de La Habana). Ban đầu pháo đài được xây dựng để chống lại các cuộc tấn công của cướp biển, được coi là một trong những pháo đài cổ nhất tại châu Mỹ. Vào những năm tiếp sau, pháo đài được sử dụng làm nơi ở của các Thống đốc Havana.
Năm 1643, pháo đài được bổ sung thêm một tháp canh mới.
Năm 1899, pháo đài trở thành Kho lưu trữ quốc gia.
Năm 1938-1957 trở thành Thư viện Quốc gia; nay trở thành Văn phòng Ủy ban Di sản Quốc gia và Trung tâm Bảo tồn, Phục hồi và Bảo tàng hàng hải Cuba. Bảo tàng là nơi triển lãm về hàng hải của Cuba từ những ngày trước Columbiana đến tận thế kỷ 18, ví dụ như Nhà máy đóng tàu Hoàng gia Havana, một trong những nhà máy lớn nhất trên thế giới, đã đóng gần 200 tàu cho Hoàng gia Tây Ban Nha…Đây cũng là nơi trưng bày các dụng cụ cổ xác định phương vị, các hiện vật khảo cổ học dưới nước, đồ vàng và bạc từ thời thuộc địa…
Công trình có mặt bằng dễ ghi nhận, hình ngôi sao 4 cánh, trung tâm là một hình vuông. Toàn bộ pháo đài được bao quanh một kênh nước như bông hoa 4 cánh và hai cầu dẫn vào pháo đài. 


Pháo đài Real Fuerza trong cảnh quan thành phố cổ, La Habana, Cu Ba


Phối cảnh tổng thể Pháo đài Real Fuerza, La Habana, Cu Ba


Một góc công trình tại lối vào Pháo đài Real Fuerza, La Habana, Cu Ba

Pháo đài San Salvador de la Punta
Pháo đài San Salvador de la Punta (Castillo San Salvador de la Punta) nằm tại phía Nam và đầu của kênh đào Entrada (Canal de Entrada) dẫn vào vịnh La Habana.
Công trình có kích thước nhỏ, được xây dựng vào năm 1590 và được tiếp tục xây dựng bổ sung trong những năm sau này.   


Pháo đài San Salvador de la Punta, La Habana, Cu Ba


Mặt bằng pháo đài San Salvador de la Punta, La Habana, Cu Ba

Nhà thờ La Habana
Nhà thờ La Habana (Catedral de San Cristobal de La Habana) nằm cạnh phía Tây của pháo đài Real Fuerza, được xây dựng vào năm 1748, trên nền một nhà nguyện cũ.
Đây là một trong 11 nhà thờ Công giáo La Mã trên đảo Cuba. Phía trước nhà thờ là một quảng trường (Plaza de la Catedral).
Nhà thờ có kích thước rộng 34m, dài 35m, được cho là một trong những ví dụ tốt nhất của kiến trúc Baroque ở Cuba. Vật liệu xây dựng chủ yếu là đá san hô khai thác từ đáy vịnh Mexico. Tòa nhà có hai tháp chuông. Tháp bên phải rộng hơn bên trái, chứa hai chuông. Nột thất của nhà thờ theo phong cách Tân cổ điển. Gian chính gồm 3 nhịp với cột đá lớn đỡ vòm mái ốp đá; hai bên các gian chính là nhà nguyện; sàn bằng đá cẩm thạch trắng, đen. 


Mặt trước nhà thờ La Habana, Cu Ba


Bên trong nhà thờ La Habana, Cu Ba

Nhà thờ La Mã và Tu viện San Francisco de Asis
Nhà thờ La Mã và Tu viện San Francisco de Asis (Basilica Menor de San Francisco de Asis) nằm tại phía Đông Nam khu vực La Habana cổ, được xây dựng vào cuối thế kỷ 16 và thay đổi theo phong cách Baroque vào năm 1730.
Hiện nay, nhà thờ được sử dụng làm nơi biểu diễn âm nhạc. Kề liền nhà thờ là một tu viện, được xây dựng vào năm 1739. Ngày nay tu viện trở thành Bảo tàng nghệ thuật. 


Nhà thờ La Mã và tu viện San Francisco de Asis, La Habana, Cu Ba


Bên trong nhà thờ La Mã và tu viện San Francisco de Asis, La Habana, Cu Ba

Tòa nhà Quốc hội Capitol ở Havana
Tòa nhà Quốc hội Capitol ở Havana (El Capitolio) nằm tại trung tâm Havana cổ, có hình dáng giống như tòa nhà Quốc hội Hoa Kỳ. Công trình được xây dựng vào năm 1926-1929, là trụ sở của chính phủ Cu Ba cho đến năm 1959, sau đó chuyển thành nơi làm việc của Viện Hàn lâm Khoa học Cu Ba.
Hiện tại, chính phủ Cuba đang khôi phục lại tòa nhà để sử dụng lại làm nhà Quốc hội.
Công trình được thiết kế theo phong cách Tân cổ điển (Neo-Classical) và Nghệ thuật mới  (Art Nouveau), là tòa nhà cao nhất tại Havana cho đến những năm 1950 với điểm cao nhất của mái vòm là 92m.
Xung quanh công trình là hệ thống vườn, được thiết kế theo kiểu vườn hình học châu Âu.
Sảnh chính của công trình gồm một cầu thang 55 bậc, dọc theo hai bên bậc là các bức tượng; 12 cột kiểu La Mã cao 14m  bằng đá granit xếp thành hai hàng. Bên trong sảnh là một bức tượng lớn mang tên La Estatua de la República, đúc bằng đồng cao 15m, đặt trên bệ cao 2,5m. Trong tòa nhà có hai sân trong để lấy ánh sáng và thông gió cho các phòng. 


Phối cảnh tòa nhà El Capitolio, La Habana, Cu Ba


Bức tượng mang tên La Estatua de la República, La Habana, Cu Ba




Nội thất bên trong công trình El Capitolio, La Habana, Cu Ba  

Ngoài ra trong khu vực Havana cổ còn có các công trình kiến trúc nổi tiếng khác, như Nhà hát lớn Habana (Gran Teatro de La Habana); Bảo tàng Cách mạng (Museum of the Revolution); 5 Quảng trường lớn: Plaza de Armas; Plaza Vieja; Plaza de San Francisco; Plaza Del Cristo và Plaza de la Catedral. 


Nhà hát lớn Habana, Cu Ba


Bảo tàng Cách mạng, La Habana, Cu Ba  


Quảng trường Armas, La Habana, Cu Ba  


Quảng trường Vieja, La Habana, Cu Ba  


Quảng trường San Francisco, La Habana, Cu Ba  


Quảng trường Cristo, La Habana, Cu Ba  


Quảng trường Catedral, La Habana, Cu Ba  

10 Di sản trong các khu vực khác 

Pháo đài Morro
Pháo đài Morro (Castillo de los Tres Reyes del Morro/ Castillo del Morro; ký hiệu 204-002) có diện tích khoảng 1,4ha, là pháo đài đẹp như tranh vẽ tại đầu kênh đào Entrada (Canal de Entrada) dẫn vào vịnh La Habana, thuộc quận La Habana del Este.
Công trình có tầm nhìn rộng ra biển, được xây dựng vào năm 1589.  


Phối cảnh tổng thể pháo đài Morro, La Habana del Este, Cu Ba




Pháo đài Morro, La Habana del Este, Cu Ba

Pháo đài San Carlos de La Cabana
Pháo đài San Carlos de La Cabana (Fortaleza San Carlos de la Cabana; kí hiệu 204-003) có diện tích 9,2ha, là một phức hợp quân sự nằm tại bờ Bắc kênh đào Entrada dẫn vào vịnh La Habana, thuộc quận La Habana del Este.
Công trình được hoàn thành vào năm 1774, có chiều dài 700m, rộng 240m, hình đa giác, gồm pháo đài chính, pháo đài phụ (Revellines), mương, đường bao, doanh trại, kho tàng. Hiện pháo đài trở thành bảo tàng. 


Pháo đài San Carlos de la Cabana, La Habana del Este, Cu Ba


Bên ngoài pháo đài San Carlos de la Cabana với các hào lũy bao quanh


Bên trong pháo đài San Carlos de la Cabana, La Habana del Este, Cu Ba

Pháo đài Hornabeque de San Diego
Pháo đài Hornabeque de San Diego (Hornabeque de San Diego of Fuerte N4; kí hiệu 204-004) có diện tích 1,1ha, nằm tại phía Đông của  Pháo đài San Carlos de La Cabana, thuộc quận Regla. Công trình được xây dựng vào năm 1763, được xây dựng lại vào năm 1796 và được sửa chữa vào thế kỷ 19. Pháo đài có cấu trúc theo kiểu Vauban, hình ngôi sao 5 cánh, là một trong những pháo đài quan trọng nhất ven biển Thái Bình Dương. Vào năm 1986, công trình trở thành Bảo tàng lịch sử. 


Mặt bằng pháo đài Hornabeque de San Diego, Regla, La Habana, Cu Ba 


Tàn tích còn lại của pháo đài Hornabeque de San Diego, Regla, La Habana, Cu Ba 

Pháo đài số 1
Pháo đài số 1 (Fuerte N1 - kí hiệu 204-005) có diện tích 0,35ha, nằm tại phía Bắc khu vực Di sản, thuộc quận La Habana del Este. 

Tháp San Lazaro
Tháp San Lazaro (Torreon de San Lazaro – kí hiệu 204-006) có diện tích 0,001ha, nằm tại phía Bắc của quận Centro Habana, tại góc một công viên, được xây dựng vào năm 1655, là một trong chuỗi pháo đài bảo vệ thành phố khỏi cướp biển vùng Caribe. Tháp có mặt bằng hình trụ, cao 3 tầng, có một cửa ra vào. 


Tháp San Lazaro, Centro Habana, Cu Ba

Tháp La Chorrera
Tháp La Chorrera (Castillo de Santa Dorotea de Luna de La Chorrera - kí hiệu 204-007) có diện tích 0,5ha, nằm tại phía Tây của khu vực Di sản, thuộc quận Plaza de la Revolución.
Tháp được xây dựng vào năm 1646, trên một hòn đảo sản hô nhỏ như diện tích tháp. Vào năm 1762, người Anh chiếm và phá tháp. Sau đó tháp được xây dựng lại như hiện tại. Tháp Chorrera có mặt bằng hình chữ nhật, cao hai tầng. 


Tháp La Chorrera, Plaza de la Revolución, La Habana, Cu Ba 

Tháp Cojimar
Tháp Cojimar (Castillo de Cojimar - kí hiệu 204-008) có diện tích 1,5ha, nằm tại phía Đông khu vực Di sản, thuộc quận La Habana del Este, được xây dựng vào năm 1649, từ khối đá mỏ lân cận.
Tháp nổi tiếng vì đã vô hiệu hóa nhiều cuộc tấn công của cướp biển và người Anh xâm chiếm bờ eo biển Cojimar. Tháp có mặt bằng hình vuông. 


Tháp Cojimar, La Habana del Este, Cu Ba

Kho lưu trữ  thuốc súng
Kho lưu trữ  thuốc súng (Polvorin de San Antonio - kí hiệu 204-009) có diện tích 5,2ha, nằm sâu trong vịnh La Habana, thuộc quận Regla, được xây dựng vào nửa cuối thế kỷ 18, nằm sát mép bờ cảng, gần cửa sông Luyanó. 

Pháo đài Santo Domingo de Atares
Pháo đài Santo Domingo de Atares (Castillo de Santo Domingo de Atares - kí hiệu 204-010) có diện tích 0,5ha, nằm sâu trong vịnh La Habana, thuộc quận La Habana Vieja. Công trình còn được gọi là lâu đài Atares.
Lâu đài được xây dựng lại vào năm 1736, và được phục hồi sau cơn bão vào năm 1786. Năm 1861, công trình được sửa chữa làm nơi đồn trú của 90 binh lính, 26 khẩu pháo. 


Tháp Santo Domingo de Atares, La Habana Vieja, Cu Ba

Pháo đài Principe
Pháo đài Principe (Castillo del Principe - kí hiệu 204-011) có diện tích 5ha, nằm sâu trong đất liền, thuộc quận Plaza de la Revolución, là một pháo đài quân sự. Công trình được xây dựng vào năm 1767- 1779. Có giai đoạn pháo đài được sử dụng làm nơi giam giữ tù nhân. Lâu đài có mặt bằng dạng ngôi sao 5 cánh với các tháp canh. Bên trong có nhà kho, văn phòng, bể chứa nước và doanh trại cho 1000 binh lính. Pháo đài có 60 khẩu pháo; hệ thống hầm ngầm. 


Phối cảnh tổng thế pháo Principe, Plaza de la Revolución, La Habana, Cu Ba 


Cổng vào pháo đài Principe, Plaza de la Revolución, La Habana, Cu Ba 

Di sản Havana cổ và hệ thống pháo đài của thành phố, La Habana, Cu Ba sẽ được phục hồi trở lại và sớm trở thành một trong những trung tâm lịch sử, văn hóa và du lịch hàng đầu của vùng Caribê và châu Mỹ. 

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD 
Nguồn : 
http://whc.unesco.org/en/list/204 
https://en.wikipedia.org/wiki/Cuba 
https://en.wikipedia.org/wiki/Old_Havana 
https://en.wikipedia.org/wiki/Castillo_de_la_Real_Fuerza 
https://en.wikipedia.org/wiki/Morro_Castle_(fortress) 
https://en.wikipedia.org/wiki/Castillo_San_Salvador_de_la_Punta 
https://en.wikipedia.org/wiki/Havana_Cathedral 
https://en.wikipedia.org/wiki/El_Capitolio 
https://es.wikipedia.org/wiki/Fortaleza_de_San_Carlos_de_La_Caba%C3%B1a 
https://es.wikipedia.org/wiki/Fuerte_de_San_Diego 
https://en.wikipedia.org/wiki/Torre%C3%B3n_de_la_Chorrera 
https://en.wikipedia.org/wiki/Castle_del_Pr%C3%ADncipe_(Havana)