Tuần 27 - Ngày 06/02/2025
|
|
|
|
Thông tin định kỳ
|
|
|
Lịch sử Kiến trúc
Chùa Bổ Đà, Tiên Sơn, Việt Yên, Bắc Giang |
06/12/2012 |
Thông tin chung:
Công trình: Chùa Bổ Đà (Bo Da Pagoda, Bac Giang Province, Vietnam) Địa điểm: xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, Việt Nam (21°14′33″B 106°03′8″Đ)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích khoảng 5,2ha.
Thời gian hình thành: Thế kỷ 11
Giá trị: Di tích quốc gia đặc biệt (Di tích lịch sử, Kiến trúc nghệ thuật năm 2016)
Quần thể chùa Bổ Đà bao gồm 2 cụm công trình: Cụm công trình di tích Phật giáo và cụm công trình di tích Thần đạo bản địa.
Di tích Phật giáo
Chùa Bổ Đà còn có tên là chùa Quán Âm núi Bổ Đà, thường được dân trong vùng gọi tắt là chùa Bổ. Chùa nằm ở phía Bắc chân núi Phượng Hoàng (Bổ Đà sơn), bờ tả sông Cầu, thuộc địa phận thôn Thượng Lát, xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang.
Truyền thuyết về tên cũng như sự ra đời của chùa Bổ Đà mang nhiều huyền bí, trong đó có ý kiến cho rằng tên chùa bắt đầu từ chữ Buddha (chữ Phạn chỉ đạo Phật). Đây là nơi đức Quán Âm Bồ Tát ứng hiện cứu đời nên còn được gọi là chùa Quán Âm.
Chùa còn có gọi là Tứ Ân liên quan niềm tri ân đối với: Trời (vũ trụ, tự nhiên); Quốc gia; Cha mẹ và Thày dạy, gắn với việc thờ Phật, Trúc Lâm tam tổ (Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang), Tứ Pháp (Pháp Vân – thần Mây, Pháp Vũ – Thần Mưa, Pháp Lôi – Thần Sấm, Pháp Điện – Thần Chớp); thờ Thạch tướng quân (vị thần có công giúp vua Hùng thứ 16 chống giặc ngoại xâm) và hai vị thày Khổng Tử, Lão tử.
Chùa có từ thời nhà Lý thế kỷ 11 và được xây dựng lại vào thời Lê, dưới triều vua Lê Dụ Tông (hoàng đế thứ 22 triều Hậu Lê, trị vì năm 1705- 1729), thế kỷ 18, được trùng tu vào thế kỷ 19 và năm 2007. Kiến trúc còn lại hiện nay mang phong cách triều Nguyễn.
Chùa Bổ Đà nằm dưới chân một đồi, xung quanh là tường đất che chắn, phía xa có núi sông bao bọc. Nhiều người vẫn gọi Bổ Đà là chùa Đất bởi không gian chùa man mác một màu nâu của đất, từ đường, sân, tường hào, tường nhà, mái ngói đến các tòa tháp mộ.

Đường, tường thành và cổng như trong một tòa cung cấm hay pháo đài, chùa Bổ Đà, Bắc Giang.
Chùa Bổ Đà là một trung tâm Phật giáo lớn thời bấy giờ, tương tự như chùa Bút Tháp, Bắc Ninh. Đây là nơi được vua, hoàng gia chọn làm nơi tu hành và nghe thuyết pháp.
Với chức năng là nơi đào luyện tăng đồ của Thiền phái Lâm Tế (liên quan đến vị Tổ là Thiền sư Viên Văn Chuyết Chuyết, hay Lý Thiên Tộ; Ngài viên tịch trong tư thế ngồi thiền tại chùa Phật Tích, Bắc Ninh vào năm 1644, thọ 55 tuổi), chùa Bổ Đà còn lưu giữ nguyên vẹn gần 2000 mộc bản kinh Phật, bằng gỗ thị được khắc từ năm 1740. Bản kinh có kích thước dài trung bình 50cm, rộng 25cm và dày khoảng 2,5cm, một số bản đặc biệt có chiều dài 150 cm và rộng 30 - 40 cm. Trên các mộc bản không chỉ có văn tự mà còn nhiều hình ảnh chạm khắc rất tinh xảo, như hình khắc Phật Tổ tọa trên đài sen, Quán Thế Âm Bồ Tát, các vị La Hán.
Bản kinh Phật chùa Bổ Đà hiện được công nhận là bộ mộc bản Kinh Phật khắc bằng gỗ thị cổ nhất tại Việt Nam.

Kho mộc bản kinh Phật, chùa Bổ Đà, Bắc Giang



Hình ảnh một số mộc bản kinh Phật tại chùa Bổ Đà, Bắc Giang
Ngoài các bản kinh Phật, chùa Bổ Đà còn bảo tồn được nhiều tài liệu, hiện vật, cổ vật có giá trị lớn về mặt văn hóa, lịch sử, kiến trúc và mỹ thuật.
Trong chùa còn lưu giữ hệ thống tượng Phật thời Lê bằng gỗ khá đầy đủ. Tượng Phật chùa Bổ Đà không chỉ có giá trị lịch sử về sự phát triển của đạo Phật, của thiền phái Trúc Lâm, mà còn là những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc phong phú, trong đó có toà Cửu Long trong tòa Tam bảo. Ở đây còn cây đèn thời Lê bằng gỗ. Mỗi cây cao 0,60m; 1 choé cao 0,60 m; 1 lọ độc bình, 1 quả chuông đồng cao 1m, đường kính 0,60m có niên hiệu thời Tự Đức (vị hoàng đế thứ 4 triều Nguyễn, trị vì năm 1847- 1883). Hai án thư ở nhà Tam bảo sơn son thiếp vàng chạm khắc tinh xảo. Các bức đại tự, hoành phi, câu đối được sơn son thiếp vàng lộng lẫy; 1 chiếc mõ hình cá dài 0,60m...
Chùa Bổ Đà là là một trong những ngôi chùa cổ kính, đặc biệt và lớn nhất vùng Kinh Bắc xưa (gồm 2 tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh, toàn bộ khu vực phía Bắc sông Hồng là: Gia Lâm, Long Biên, Đông Anh, Mê Linh, Sóc Sơn, thành phố Hà Nội; Văn Giang, Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên và Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn).
Xưa đã có câu ca dao "xếp hạng" chùa:
Thứ nhất là chùa Đức La (chùa Vĩnh Nghiêm, Yên Dũng Bắc Gang);
Thứ nhì chùa Bổ (chùa Bổ Đà, Việt Yên, Bắc giang);
Thứ ba chùa Tràng (chùa Kim Tràng, Tân Yên, Bắc Giang).
Chùa Bổ Đà còn được thiên hạ đánh giá là một trong hai ngôi chùa tiêu biểu của miền Bắc Việt Nam, như câu phương ngôn xưa:
“Nam Hương tích (Hương Tích Cổ tự hay chùa Thơm, huyện Can Lộc, Hà Tĩnh), Bắc Bổ Đà”.


Phối cảnh tổng thể chùa Bổ Đà, Bắc Giang

Sơ đồ tổng mặt bằng chùa Bổ Đà, Bắc Giang
Chùa Bổ Đà có diện tích khoảng 5,2ha, là một quần thể di tích lớn với nhiều hạng mục, trong đó có 4 hạng mục chính, đó là chùa Tứ Ân, chùa Cao, am Tam Đức, vườn Tháp:
Chùa Tứ Ân
Chùa Tứ Ân hay Tứ Ân tự nằm thấp nhất trong cụm các công trình Phật giáo tại đây, nên còn có tên là chùa Hạ.
Chùa có bố cục theo kiểu “Nội thông, Ngoại bế” (bên trong công trình liên thông, bên ngoài được tường, hào bao kín). Chùa có tường, hào bao quanh, giống như cấm thành hay pháo đài, do tại chùa có cả vua, hoàng gia tu hành, nghe thuyết pháp nên cần kín đáo, dễ bảo vệ. Bố cục này tạo sự khác biệt với các ngôi chùa cổ vùng đồng bằng Bắc Bộ thường là “Nội công, ngoại quốc” (bên trong công trình tạo thành chữ H, bên ngoài là hành lang tạo thành hình chữ nhật) và mở ra với tự nhiên xung quanh.
Nhìn từ ngoài vào, chùa Tứ Ân được bao bọc bởi tường trình dày 0,8m, cao 2-3m, bằng đất pha trộn với sỏi và các mảnh gốm ngói, tiểu sành vùng Thổ Hà (thuộc xã Vân Hà, huyện Việt Yên tỉnh Bắc Giang).
Bên trong gồm 16 toà ngang dãy dọc với hơn 90 gian liên hoàn. Một số công trình được xây dựng hoàn toàn bằng đất nện theo kiểu chình tường.
Chùa Tứ Ân gồm các hạng mục công trình (hình vẽ ký hiệu I):
- Tòa Tam bảo (hình vẽ ký hiệu 1) có mặt bằng hình chữ “Đinh” hay chữ T. Hai bên có 2 tòa Hành lang Tả vu và Hữu vu (ký hiệu 2). Toà Tiền đường dài 21m x 11m có 7 gian, tường gạch, lợp ngói, nền lát gạch vuông, nền nhà cao 0,90m có 3 bậc. Bậc thềm được lát bằng những phiến đá xanh có kích thước to nhỏ khác nhau. Phía trên là 5 bộ cửa bức bàn. Phần Hậu cung dài 12m x 7,7m gồm 5 gian.
- Tiếp sau là nhà Tổ tiền tế (ký hiệu 3), hai bên là nhà Giảng đường (ký hiệu 5), nhà Trụ trì (ký hiệu 6) tạo thành hình chữ U. Phía sau nhà Tổ tiền tế là nhà Tổ hậu đường (ký hiệu 4).
- Ngoài ra, trong công trình còn có Gác kinh (ký hiệu 7); nhà Hành pháp (ký hiệu 8), Nhà khách 1 và 2 (ký hiệu 9 và 10), nhà Chuẩn bị (ký hiệu 12); nhà Tang lễ (ký hiệu 13); nhà Bếp (ký hiệu 14).
Xung quanh chùa là vườn chùa, có hào rộng 2m, sâu 1,5m để thoát nước và bảo vệ.
Một số cây lâu năm trong vườn như thị, vối đều có tuổi đời hàng trăm năm. khu vườn chùa Bổ Đà còn là nơi sinh hoạt cộng đồng tâm linh, tín ngưỡng của người dân.

Cổng vào chùa Tứ Ân hay chùa Bổ Đà, Bắc Giang
Sân phía trước chùa Tứ Ân, Bắc Giang

Tòa Tam bảo, chùa Tứ Ân, Bắc Giang

Hậu cung tòa Tam Bảo, chùa Tứ Ân, Bắc Giang; hai bên là hai dãy hành lang

Sân trong nhà Tổ tiền tế và nhà Giảng đường, chùa Tứ Ân, Bắc Giang

Hệ thống tường xây dựng bằng tiểu sành, chùa Tứ Ân, Bắc Giang

Tòa Tiền đường bên trong Tam bảo, chùa Tứ Ân, Bắc Giang

Ban thờ Phật tại Hậu cung bên trong Tam Bảo, chùa Tứ Ân, Bắc Giang

Bàn thờ Tam tổ Trúc Lâm, chùa Tứ Ân, Bắc Giang

Tượng Thạch Linh Thần tướng trong chùa Tứ Ân, Bắc Giang

Vườn chùa, nằm bên ngoài các bức tường bao quanh chùa, chùa Tứ Ân, Bắc Giang
Am Tam Đức
Am Tam Đức (ký hiệu II) nằm tại phía sau của chùa Tứ Ân, phía trước của chùa Cao.
Tên gọi thể hiện 3 đức tính mà con người cần rèn luyện để làm điều tốt đẹp: Ân Đức, Tri Đức và Đoạn Đức. (Ân đức: Tâm hồn rộng lượng bao dung; Tri Đức: Trí huệ để hiệu các quy luật của trời đất; Đoạn đức: Dứt đoạn với các thứ vô minh, phiền lão.
Công trình được xây dựng vào thế kỷ 18, bị phá hủy trong chiến tranh và được xây dựng lại.
Am là một công trình 5 gian. Gian giữa xây kiểu chồng diêm bằng gỗ lim.

Am Tam Đức, quần thể chùa Bổ Đà, Bắc Giang
Chùa Cao
Chùa Cao (ký hiệu III) là nằm phía sau của am Tam Đức, tại vị trí cao nhất trong cụm công trình Phật giáo tại đây.
Chùa Cao còn có tên gọi là chùa Quán Âm, được xây dựng vào thế kỷ 11, trùng tu vào thế kỷ 18 và năm 2007. Chùa là một công trình nhỏ, có một gian và thờ một pho tượng duy nhất là tượng Quan Âm Tống Tử (Quán Âm ban con cho những người cầu xin) gắn với việc lưu truyền về “tích cầu con” cùa một gia đình tiều phu dưới chân núi Bổ Đà.

Chùa Cao, quần thể chùa Bổ Đà, Bắc Giang

Tượng Quan Âm Tống Tử tại chùa Cao, quần thể chùa Bổ Đà, Bắc Giang
Vườn tháp
Vườn tháp (ký hiệu IV) nằm tại phía Đông của chùa Tứ Ân.
Vườn có diện tích khoảng 8000m2, gồm 110 ngôi tháp và mộ lớn nhỏ khác nhau, nằm nghiêng theo sườn dốc của núi Bổ Đà. Bao quanh vườn là một bức tường thấp bằng đất, đá núi và gạch chỉ.
Trong vườn có 97 ngôi tháp cổ có lịch sử hàng trăm năm, là nơi tàng lưu tro cốt xá lỵ nhục thân của trên 1214 tăng ni phật tử của Thiền phái Lâm Tế trong cả nước.
Vườn tháp được chia làm 2 khu: Khu trên là nơi lưu giữ tro cốt xá lỵ của sư tăng (trên đỉnh tháp có trang trí hình bình cam lồ); Khu dưới là nơi lưu giữ tro cốt xá lỵ của sư ni (trên đỉnh tháp có trang trí hình bông sen).
Các ngôi tháp đều được xây bằng gạch và đá với yỹ thuật truyền thống bắt mạch vôi mật mía. Đa số là tháp 3- 4 tầng với độ cao 4-5m.
Vườn tháp chùa Bổ Đà được đánh giá là một trong những vườn tháp đẹp và lớn nhất cả nước.

Phói cảnh vườn Tháp, chùa Bổ Đà, Bắc Giang

Tháp có đỉnh tháp hình bình cam lồ, lưu giữ tro cốt xá lỵ của sư tăng, chùa Bổ Đà, Bắc Giang

Tháp có đỉnh tháp hình bông sen, lưu giữ tro cốt xá lỵ của sư ni, chùa Bổ Đà, Bắc Giang
Di tích Thần đạo bản địa – Đền Thạch Tướng quân
Đền thờ Thạch Tướng quân (Thạch tướng Đại vương/Thạch linh Thần tướng), người có công giúp vua Hùng thứ 16 chống giặc ngoại xâm.
Truyền thuyết Thạch Tướng quân cũng như truyền thuyết Thánh Gióng có nhiều điểm tương đồng với nhau, về sự sinh nở thần kỳ, sự trưởng thành đặc biệt, trở thành thiên tướng khi có giặc ngoại xâm, được vua ban cho phương tiện và vũ khí đánh giặc, sau khi thắng giặc lên đỉnh núi mà bay về trời.
Căn cứ vào việc đối chiếu thời điểm ra đời của văn bản, thì truyền thuyết Thạch Tướng quân xuất hiện muộn hơn khoảng 500 năm so với truyền thuyết Thánh Gióng. Điều này thể hiện niềm tin mạnh mẽ theo thời gian của cộng đồng về các vị thánh thần bản địa chống giặc ngoại xâm, rằng các Ngài luôn ở bên cạnh, khi cần sẽ lại xuất hiện ở dạng này hay dạng khác để giúp dân, giúp nước.
Đền Thạch Tướng quân bao gồm 3 cụm công trình: Đền Thượng, đền Trung và đền Hạ, trải dài khoảng 2000m, dọc núi Bổ Đà.
Đền Thạch Tướng quân
Đền là một cụm 3 đền: Đền xây trên đỉnh núi Phượng Hoàng (núi Bổ Đà) là đền Thượng, nơi Thạch tướng quân hóa về trời sau khi giúp vua đánh giặc. Lưng chừng núi là đền Trung. Dưới chân núi là đền Hạ.
Ao miếu
Ao miếu là nơi sinh ra Thạch tướng quân, từ một hòn đá mẹ trong ao. Khu Ao miếu hiện nay gồm: Cổng đền, đền Hạ, ao Thạch Long và nhà Mẫu, bố cục hướng về phía Đông Nam, bao quanh là khu dân cư.
Cổng đền mới được trùng tu, xây đơn giản. Sân lát gạch vuông. Trong sân đặt một ông Voi tạc bằng đá xanh, được dựng theo Thần tích về vua ban tặng voi chiến, mà Thạch tướng quân đã cưỡi khi xung trận đánh giặc.
Xung quanh sân xây tường bao khép kín. Phía trước có hồ thủy đình, là nơi diễn ra nhiều trò chơi dân gian, hát quan họ trong ngày lễ hội.
Đền Hạ có mặt bằng hình chữ nhất, 1 gian 2 trái; mái chồng diêm 2 tầng, 8 mái. Công trình được trùng tu, tôn tạo năm 1993. Đây là nơi thờ thần Đá (Mẹ Đá).
Sau đền là ao Thạch Long rộng chừng 260m2 và ngôi miếu nhỏ lưu lại dấu tích của mẹ Đá khi sinh ra Thạch tướng. Trong ao vẫn còn lưu lại tảng đá gồm 3 phiến đá tách rời nhau, được người dân cho là “Mẹ Đá” nứt mà sinh ra Thạch tướng. Ao còn được gọi là Thánh Trì (Ao Thánh). Trên phiến đá lớn dựng một ngôi miếu thờ Thạch tướng Đại vương.
Khu nhà Mẫu mới được xây dựng vào năm 2009, là nơi thờ cha, mẹ nuôi của Thạch tướng.

Cổng đền khu Ao miếu với ông Voi tạc đá xanh. Phía trong là nhà Mẫu, nơi thờ cha, mẹ nuôi của Thạch tướng.

Đền Hạ thờ Thạch Linh Thần tướng, quần thể chùa Bổ Đà, Bắc Giang

Ban thờ đặt ngai và di ảnh của Thạch Linh Thần tướng bên trong đền Hạ, quần thể chùa Bổ Đà, Bắc Giang
“Đá Mẹ” sinh ra Thạch tướng trong khuôn viên Ao Miếu, phía sau đền Hạ, quần thể chùa Bổ Đà, Bắc Giang

Miếu thờ Thạch Linh Thần tướng trên phiến đá phía sau đền Hạ, quần thể chùa Bổ Đà, Bắc Giang
Quần thể chùa Bổ Đà là một trong những ngôi chùa nổi tiếng bậc nhất của tỉnh Bắc Giang và cả nước, thu hút hàng nghìn khách thập phương về đây tham quan, tế lễ mỗi năm.
Chùa Bổ Đà và các công trình có liên quan tại Việt Yên, Bắc Giang ghi dấu các sự kiện lịch sử về tôn giáo, tín ngưỡng có ảnh hưởng lớn đến tiền trình lịch sử của dân cư vùng đồng bằng Bắc Bộ; là quần thể công trình kiến trúc, nghệ thuật có giá trị tiêu biểu trong thế kỷ 18, 19 tại miền Bắc Việt Nam.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://vi.wikipedia.org/wiki/Di_t%C3%ADch_qu%E1%BB%91c_gia_
%C4%91%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t
https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%B9a_B%E1%BB%95_%C4%90%C3%A0
https://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%A1ch_t%C6%B0%E1%BB%9Bng_qu%C3%A2n
http://baobacgiang.com.vn/bg/viet-yen/lich-su/198870/da-thieng-tien-lat.htm
https://vietyen.bacgiang.gov.vn/xuat-ban-thong-tin/-/asset_
publisher/vYGFBWdWN3jE/content/di-tich-chua-bo-a
Xem video giới thiệu chùa tại đây
Xem các bài viết về chùa Việt Nam tại đây
Xem các bài viết về đình, đền Việt Nam tại đây
Xem các bài viết về Di sản văn hóa thế giới tại đây
|
Cập nhật ( 06/01/2020 )
|
Tin mới đưa:- Cố đô Pasargadae, Pars, Iran
- Quần thể Takht-e Soleyman, Western Azerbaijan, Iran
- Các thị trấn Baroque muộn tại Val di Noto, Sicily, Ý
- Samarkand – Ngã tư văn hóa, Uzbekistan
- Hang động Vân Cương, Đại Đồng, Sơn Tây, Trung Quốc
- Công trình Villa d'Este, Tivoli, Rome, Ý
- Cột Chúa Ba Ngôi ở Olomouc, Czech
- Thung lũng Loire giữa Sully-sur-Loire và Chalonnes, Pháp
- Quần thể Tu viện Ferapontov, Vologda, Nga
- Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
- Mỏ đá lửa Thời kỳ Đồ đá mới ở Spiennes, Mons, Bỉ
- Lăng mộ Hoàng gia của triều đại nhà Minh và nhà Thanh, Trung Quốc
- Hang động Long Môn, Lạc Dương, Hà Nam, Trung Quốc
- Vương cung thánh đường San Francesco và địa điểm khác của Dòng Phanxicô tại Assisi, Ý
- Công trình Villa Adriana, Tivoli, Rome, Ý
Tin đã đưa:- Chùa Bút Tháp, Thuận Thành, Bắc Ninh
- Chùa Hà và đình Bối Hà, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
- Chùa Đậu, Thường Tín, Hà Nội Việt Nam
- Chùa Thày, Sài Sơn, Quốc Oai, Hà Nội
- Chùa Tây Phương, Thạch Thất, Hà Nội
- Chùa Trấn Quốc, Tây Hồ, Hà Nội
- Chùa Chuông, Khu di tích Phố Hiên, Hưng Yên, Việt Nam
- Chùa Mía, Đường Lâm, Sơn Tây, Hà Nội, Việt Nam
- Chùa Phổ Minh, Nam Định, Việt Nam
- Chùa Keo, Vũ Thư, Thái Bình, Việt Nam
- Trung tâm Direzionale di Fontivegge, Perugia, Ý - KTS Aldo Roosi
- Chùa Bà Đanh, Kim Bảng, Hà Nam
- Chùa Một Cột, Ba Đình, Hà Nội
- Chùa Kiến Sơ, Gia Lâm, Hà Nội
- Làng cổ Đường Lâm, Sơn Tây, Hà Nội, Việt Nam
|