|
|
|
|
Thông tin định kỳ
|
|
|
Lịch sử Kiến trúc
Chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam |
02/01/2013 |
Thông tin chung:
Công trình: Chùa Đọi Sơn (Doi Son Pagoda, Ha Nam Province, Vietnam)
Địa điểm: xã Tiên Sơn, thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, Việt Nam
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô:
Thời gian hình thành: Thế kỷ 11
Giá trị: Di tích quốc gia đặc biệt (Di tích lịch sử, Kiến trúc nghệ thuật năm 2018)
Chùa Đọi Sơn (còn gọi là chùa Long Đọi Sơn hay Sùng Thiên Diên Linh Tự) là một ngôi chùa cổ tại Việt Nam. Chùa nằm trên đỉnh núi Đọi, thuộc địa phận xã Tiên Sơn, thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam.
Ngôi chùa được xây dựng trên đỉnh núi có độ cao 79m so với mặt nước biển, rộng khoảng 2ha. Tương truyền, chùa Long Đọi Sơn nằm trên thế đất Cửu Long. Đứng trên đỉnh núi có thể nhìn thấy 9 con đường, sông chạy về giống như 9 con rồng. Mắt rồng là 9 cái giếng hiện nằm xung quanh dãy núi Đọi trong các khu dân cư dưới chân núi. Chùa quay về hướng Nam, theo hình thế: "Đầu gối núi Đọi, chân dọi Tuần Vường, phát tích đế vương lưu truyền vạn đại".
Chùa do vua Lý Thánh Tông (hoàng đế thứ 3 triều Lý, trị vì năm 1054- 1072) và Vương phi Ỷ Lan (năm 1044- 1117) chủ trì xây dựng từ năm 1054 với quy mô nhỏ.
Đến năm 1118, đời vua Lý Nhân Tông (hoàng đế thứ 4 triều Lý, trị vì năm 1072- 1128), chùa được xây dựng bề thế, trong đó có tháp Sùng Thiện Diên Linh. Trong giai đoạn này, chùa còn có cả vai trò như một hành cung của hoàng gia (cho vua, hoàng gia cư trú trong thời gian đi lễ hội).
Đầu thế kỷ 15, quân Minh xâm lược đã phá huỷ chùa và tháp. Riêng bia Sùng Thiện Diên Linh vì không phá nổi, giặc đã hất đổ xuống núi.
Mãi tới cuối thế kỷ 16, vào năm 1591 đời nhà Mạc, tức là gần 170 năm sau, nhân dân địa phương mới "dựng lại bia đổ, bắc lại xà nhà và những chỗ tường hư hỏng, làm cửa xây tường khiến cho sau hơn 500 năm, một nơi thắng cảnh trong chốn tùng lâm lại được mới mẻ" (Bài văn khắc mặt sau bia Sùng Thiện Diên Linh).
Vào đời Nguyễn năm 1860, chùa Đọi Sơn được sửa sang lại Nghi môn, Tam bảo, Nhà tổ. Đến năm 1864, chùa lại tiếp tục sửa Tả mạc, Hữu mạc thờ thập bát La Hán, đúc tượng Di Lặc, đúc khánh đồng và tạc khánh đá, xây dựng nhà Tổ, nhà Khách, Tăng phòng… tất cả có 125 gian. Từ đây, chùa Đọi Sơn trở thành trường Bắc Kỳ Phật giáo, nơi in ấn và lưu hành nhiều bộ kinh Phật. Sau đó chùa Đọi Sơn lại bị phá huỷ và được phục dựng lại vào năm 1957.
Chùa Đọi Sơn nằm trên đỉnh núi, tựa vào núi và xây dựng theo các bậc thềm theo độ dốc núi.
Quần thể chùa bao gồm: Tam quan và bậc thang lên núi; Nghi môn, Nhà bia, Tam bảo và các công trình phụ trợ.
Cảnh quan xung quanh nhìn từ chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Phối cảnh tổng thể quần thể chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Phối cảnh khu Tam bảo, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Tam quan và Bậc thang lên núi
Tam quan nằm dưới chân núi. Từ Tam quan có 373 bậc đá dẫn lên đỉnh núi.
Tam quan chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Đường bậc lên chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Nghi môn và Nhà bia
Nghi môn nằm trên bậc thềm hay sân đầu tiên của chùa.
Nghi môn có 5 gian với kiểu kiến trúc chồng diêm 8 mái.
Trong sân có một bàn cờ người, rộng khoảng 50m2, là nơi đấu cờ khi có lễ hội.
Phía sau Nghi môn, đi theo bậc thang lên đến bậc thềm thứ hai. Chính giữa sân là Nhà bia, bên trong có tấm bia Sùng Thiện Diên Linh nổi tiếng. Văn bia nguyên có tên là Đại Việt quốc dương gia đệ tứ Sùng Thiện Diên Linh tháp bi. Nội dung bài văn bia ca ngợi công lao tài trí của vua Lý Nhân Tông trong việc giữ, dựng nước và thể hiện triết lý của vương triều thời bấy giờ về sự hòa hợp giữ Phật đạo và Thần đạo Việt Nam.
Nghi môn nhìn từ ngoài vào, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Nghi môn nhìn từ bậc thềm thứ nhất với bàn cờ người, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Từ sân sau Nghi môn có đường bậc dẫn lên bậc thềm thứ hai, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Nhà đặt bia Sùng Thiện Diên Linh, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Di tích bia Sùng Thiện Diên Linh, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Trang trí rồng thời Lý trên bệ bia Sùng Thiện Diên Linh, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Trang trí rồng thời Lý trên cạnh của bia Sùng Thiện Diên Linh, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Hai bên nhà bia có đường bậc lên bậc thềm thứ ba - sân Tam Bảo, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Tòa Tam bảo
Sau Nhà bia có bậc thang dẫn lên bậc thềm thứ ba, là nơi bố trí tòa Tam bảo. Hai bên sân có hai tòa Tả và Hữu mạc. Bên trong đặt tượng Thập bát La Hán.
Tòa Tam bảo quay mặt về hướng Nam, có hình chữ T hay hình chuôi vồ, gồm tòa Bái đường và tòa Chính điện.
Tòa Bái đường gồm 7 gian. Tòa Chính điện 3 gian, là nơi thờ chư Phật và các vị Hộ pháp. Tại đây có pho tượng Di Lặc bằng đồng nặng 1 tấn, được đúc vào năm 1864.
Kết cấu của Tam bảo là hệ thống vì kèo theo kiểu chồng rường, giá chiêng; cột kê lên chân đá tảng dạng cổ bồng.
Phía sau tòa Chính điện là 3 tòa tạo thành chữ U với sân trong, gồm khu thờ Quan Âm Nam Hải, Quan Âm Tống Tử, Đức Địa Tạng…và những nhân vật triều Lý có công với đất nước và xây dựng ngôi chùa, như Lý Thường Kiệt, Lý Nhân Tông, vương phi Ỷ Lan...; Khu Thờ tổ, Giảng đường và Nhà khách. Bên phải chùa là điện Mẫu.
Chùa Long Đọi Sơn còn lưu giữ được 6 trong số 8 tượng Kim Cương bên trong Sùng Thiện Diên Linh.
Tượng bằng đá sa thạch nguyên khối, kích thước cao bằng người thật, mặc trang phục theo lối võ quan: Mũ có chỏm tròn trên đỉnh; áo giáp trụ bó sát người xuống tận dưới đầu gối.
Tòa Bái đường, Tam bảo chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Bên trong tòa Bái đường, Tam bảo chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Ban thờ Tổ, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Bốn trong số 6 pho tượng Kim Cương bên trong Sùng Thiện Diên Linh còn lưu giữ được tại chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Vườn Tháp mộ
Phía Tây Nam chùa là vườn Tháp mộ, hiện còn lưu giữ được 37 tháp mộ với nhiều kích thước khác nhau được xây dựng vào thời Nguyễn. Đây là vườn tháp mộ cổ kính và hiếm thấy còn ở các ngôi chùa hiện nay.
Vườn Tháp mộ, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Bia Sùng Thiện Diên Linh
Trong chùa, trước kia có tháp Sùng Thiện Diên Linh. Tháp vuông 4 mặt, gồm 13 tầng với 40 ô cửa. Tất cả các cửa vách đều chạm rồng, bên trong treo chuông đồng. Ngoài tầng đế và hai tầng trên không có cửa, còn lại 10 tầng mở cửa cả 4 phía. Tầng đế đặt tượng Phật Như Lai, bốn cửa có 8 vị Kim Cương đứng hộ vệ. Tầng trên đặt hộp vàng xá lỵ, trên nóc có tượng tiên nữ bưng mâm ngọc. Tháp đã bị phá hủy hoàn toàn.
Tàn tích bảo tháp Sùng Thiện Diên Linh phía sau chùa được khai quật khám phá vào năm 2001. Một số kết quả khai quật:
Nền sử dụng gạch vuông màu đỏ tươi, xếp khít không có chất kết dính, diện tích có thể đến hàng trăm m2.
Móng rộng 1,95m, chiều dài còn lại gần 5m, được xây bằng gạch không có vữa.
Tàn tích thân tháp cho thấy tháp xây dựng bằng đá sa thạch không vữa với nhiều chi tiết chạm khắc phong phú như hình tượng tiên nữ, vũ nữ đầu người mình chim, múa cùng dàn nhạc, rồng, phượng, hoa lá (cúc sen), mây nước…
Các di tích hiện vật tại tháp Sùng Thiện Diên Linh cho thấy nghệ thuật điêu khắc hoàn hảo, phản ánh mỹ thuật và kỹ thuật (trong đó công nghệ xây dựng không cần vữa) thời Lý đạt đến đỉnh cao rực rỡ.
Hiện trong tháp chỉ còn lưu giữ được bia Sùng Thiện Diên Linh. Bia cao 2,88m, rộng 1,40m, dày 0,3m.
Hình tượng mỹ thuật trên bia có thể chiêm ngưỡng từ bốn phía (các bia khác chỉ chiêm ngưỡng mặt trước, mặt sau).
Bệ bia là khối đá chạm bốn con rồng uốn khúc.
Trên trán bia là hai con rồng đặc trưng thời Lý chầu vào giữa tên bia “Đại Việt quốc dương gia đệ tứ Sùng Thiện Diên Linh tháp bi." Các hình rồng này đã được trang trí lặp lại trên diềm bia với một kích thước nhỏ hơn.
Trên mặt bia, hình tượng rồng, mây, sóng nước, hoa, lá…được thể hiện nội dung phong phú…
Bia được khắc chữ cả hai mặt với nhiều nội dung. Trong đó có nội dung nói về cuộc đời, sự nghiệp của vua Lý Nhân Tông, Thái úy Lý Thường Kiệt; và các nội dung phản ánh triết lý chung của xã hội bắt đầu được định hình vào thời nhà Lý. Đó là sự hòa hợp sâu rộng giữa Phật đạo (ngoại nhập) gắn với đức tin mang tính sâu xa về nhân loại, vũ trụ và Thần đạo bản địa (nội sinh) gắn với niềm tin mang tính hiện thực về quốc gia, thiên nhiên và cộng đồng cư dân nông nghiệp. Từ đây, triết lý cốt lõi này lan tỏa và định hình tôn giáo, tín ngưỡng của cư dân các triều đại Việt tiếp theo.
Ngoài ra, văn bia còn là những tư liệu lịch sử quý về nghệ thuật điêu khắc, kiến trúc xây dựng chùa Một Cột, Đoan Môn, Cấm Thành tại kinh đô Thăng Long và nghệ thuật múa rối nước...
Tháng 4/2014, bia Sùng Thiện Diên Linh đã được công nhận là Bảo vật quốc gia của Việt Nam.
Hố khai quật tháp Sùng Thiện Diên Linh, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Tượng Tiên nữ đầu người mình chim thể hiện sự giao thoa văn hóa giữa hai nền kiến trúc nghệ thuật Chămpa và Đại Việt thời Lý, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam.
Tượng đôi uyên ương, tìm được trong hố khai quật tháp Sùng Thiện Diên Linh, chùa Đọi Sơn, Duy Tiên, Hà Nam
Quần thể chùa Đọi Sơn là một trong những ngôi chùa nổi tiếng bậc nhất của tỉnh Hà Nam. Vào lễ hội, ngày 21/3 âm lịch hàng năm, chùa thu hút hàng vạn khách thập phương về đây tham quan, tế lễ.
Chùa Đọi Sơn, Duy Diên, Hà Nam ghi dấu các sự kiện lịch sử về tôn giáo, tín ngưỡng có ảnh hưởng lớn đến tiến trình lịch sử của dân cư vùng đồng bằng Bắc Bộ; Di tích chùa là một trong những quần thể công trình kiến trúc, nghệ thuật tiêu biểu thời Lý.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://vi.wikipedia.org/wiki/Di_t%C3%ADch_qu%E1%BB%91c_gia_%C4%91%
E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t
https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%B9a_Long_%C4%90%E1%BB%8Di
http://vietlandmarks.com/module/groups/action/viewimages/id/284/album/358#358
http://baotanglichsu.vn/vi/Articles/3101/15155/bao-thap-sung-thien-dien-linh-thoi-ly-nhung-du-lieu-dje-phuc-dung.html
https://en.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%8Di_S%C6%A1n_Pagoda
Xem video giới thiệu chùa tại đây
Xem các bài viết về chùa Việt Nam tại đây
Xem các bài viết về đình, đền Việt Nam tại đây
Xem các bài viết về Di sản văn hóa thế giới tại đây
|
Cập nhật ( 26/09/2021 )
|
Tin mới đưa:- Thung lũng Loire giữa Sully-sur-Loire và Chalonnes, Pháp
- Quần thể Tu viện Ferapontov, Vologda, Nga
- Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
- Mỏ đá lửa Thời kỳ Đồ đá mới ở Spiennes, Mons, Bỉ
- Lăng mộ Hoàng gia của triều đại nhà Minh và nhà Thanh, Trung Quốc
- Hang động Long Môn, Lạc Dương, Hà Nam, Trung Quốc
- Vương cung thánh đường San Francesco và địa điểm khác của Dòng Phanxicô tại Assisi, Ý
- Công trình Villa Adriana, Tivoli, Rome, Ý
- Địa điểm khảo cổ Mycenae và Tiryns tại Argolis, Hy Lạp
- Di tích Thời kỳ Đồ đá mới ở Orkney, Scotland, Vương quốc Anh
- Vùng đất lấn biển Beemster, tỉnh Noord-Holland, Hà Lan
- Trạm bơm hơi nước D.F. Woudagemaal, Lemmer, Hà Lan
- Khu Khảo cổ Nghệ thuật đá thời Tiền sử ở Thung lũng Côa (Bồ Đào Nha) và Siega Verde (Tây Ban Nha)
- Nhà hát Catalana và Bệnh viện Sant Pau, Barcelona, Tây Ban Nha
- Hệ thống cối xay gió ở Kinderdijk – Elshout, Hà Lan
Tin đã đưa:- Chùa Thái Lạc, Văn Lâm, Hưng Yên
- Chùa Nôm, Văn Lâm, Hưng Yên
- Chùa Giác Lâm, Tân Bình, TP Hồ Chí Minh
- Chùa Hòe Nhai, Ba Đình, Hà Nội
- Chùa Tiêu Sơn, Từ Sơn, Bắc Ninh, Việt Nam
- Chùa Thiên mụ, Huế
- Chùa Phật Tích, Tiên Du, Bắc Ninh
- Chùa Kim Liên, Tây Hồ, Hà Nội, Việt Nam
- Chùa Lý Quốc Sư, Hoàn Kiếm, Hà Nội
- Chùa Dâu, Thuận Thành, Bắc Ninh
- Chùa Bổ Đà, Tiên Sơn, Việt Yên, Bắc Giang
- Chùa Bút Tháp, Thuận Thành, Bắc Ninh
- Chùa Hà và đình Bối Hà, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
- Chùa Đậu, Thường Tín, Hà Nội Việt Nam
- Chùa Thày, Sài Sơn, Quốc Oai, Hà Nội
|