
Thông tin chung:
Công trình: Quần thể đền Sambor Prei Kuk tại Khu di tích Kinh đô cổ Ishanapura (Temple Zone of Sambor Prei Kuk, Archaeological Site of Ancient Ishanapura)
Địa điểm: Kampong Thom, Campuchia (N12 52 21 E105 2 35)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản 840,03ha; diện tích vùng đệm 2.523,6ha
Năm thực hiện: Thế kỷ thứ 7 - 9
Giá trị: Di sản thế giới (2017; hạng mục ii, iii, vi)
Campuchia là quốc gia nằm ở vùng Đông Nam Á, phía Nam giáp vịnh Thái Lan, phía Tây giáp Thái Lan, phía Bắc giáp Lào, phía Đông giáp Việt Nam.
Campuchia có diện tích khoảng 181.035 km2, dân số khoảng 15,5 triệu người (năm 2014), ngôn ngữ chính thức là tiếng tiếng Khmer; thủ đô là thành phố Phnom Penh.
Nền văn minh đầu tiên được biết đến tại Campuchia xuất hiện vào khoảng thiên niên kỷ thứ nhất.
Vào năm thứ 1 đến năm 550 sau Công nguyên, nơi đây thuộc vương quốc cổ Phù Nam (Funan). Thời thịnh trị, vương quốc này có lãnh thổ chiếm phần lớn phía Nam bán đảo Đông Nam Á, bao gồm Campuchia, phần phía nam của Việt Nam và nam của Thái Lan ngày nay.
Lúc này, tại khu vực bắc Campuchia và nam Lào xuất hiện vương quốc Chân Lạp (Chenla, tồn tại năm 550 - 802). Vào thế kỷ thứ 7, Chân Lạp thoát khỏi sự phụ thuộc vào Phù Nam, rồi mở rộng chiếm toàn bộ lãnh thổ Phù Nam.
Vào đầu thế kỷ thứ 8, Chân Lạp bị phân chia thành hai phần, phụ thuộc vào bên ngoài và dần suy tàn.
Năm 802, Jayavarman II khởi nghiệp, lên làm vua (trị vì trong khoảng năm 802 – 850), đánh dấu sự khởi đầu của Đế chế Khmer, đặt nền móng cho các vị vua kế tiếp nhau kiểm soát và gây ảnh hưởng đến nhiều quốc gia tại khu vực Đông Nam Á. Từ thế kỷ thứ 9 đến 14 (năm 802- 1432), nền văn minh của Đế chế Khmer đã phát triển rất rực rỡ.
Từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 18 (thời kỳ hậu Angkor, năm 1432- 1836), Đế chế Khmer suy giảm ảnh hưởng. Campuchia dần bị thu hẹp bởi sự mở rộng các quốc gia láng giềng.
Năm 1863, Campuchia bị Pháp bảo hộ, nằm trong Liên bang Đông Dương.
Ngày 9/11/1953, Campuchia độc lập từ sự cai trị của Pháp.
Ngày nay, Campuchia được chia thành 25 đơn vị hành chính, gồm 21 tỉnh và 4 thành phố trực thuộc trung ương.

Bản đồ Campuchia và vị trí tỉnh Kampong Thom, nằm tại trung tâm của Campuchia
Isanapura là kinh đô của Vương quốc cổ Chân Lạp (Chenla), được thành lập vào thời vua Isanavarman I (trị vì trong khoảng năm 616- 637).
Kinh đô cổ Isanapura nằm tại tỉnh Kampong Thom hiện tại, cách 30 km về phía bắc của thành phố Kampong Thom, thủ phủ của tỉnh; cách 176 km về phía đông của quần thể Angkor và cách thủ đô Phnom Penh 206 km.
Trung tâm của kinh đô là khu phức hợp Sambor Prei Kuk, nằm trên bờ đông của hồ Tonle Sap, gần sông Sen.
Ngày nay, khu vực này còn chứa tàn tích của 150 ngôi đền và tòa nhà với niên đại trước vài thế kỷ so với các công trình tại quần thể Angkor Wat, được xây dựng vào thời Đế chế Khmer tiếp sau.
Sambor Prei Kuk theo tiếng Khmer,có nghĩa là “những ngôi đền trong rừng thiêng”.
Quần thể Sambor Prei Kuk được chia thành 3 nhóm chính. Mỗi nhóm có một khu vực với mặt bằng hình vuông, được giới hạn bởi bức tường gạch, giữa là một đền thờ với nhiều đền tháp nhỏ bao quanh.
Các nhóm công trình được xây dựng vào các thời điểm khác nhau. Nhóm phía Nam và Bắc được xây dựng vào thế kỷ thứ 7, là thành phần đầu tiên của quần thể.
Các công trình tại quần thể Sambor Prei Kuk mang đặc điểm của thời kỳ Tiền Angkor (Pre- Angkorean) với hình thức bên ngoài đơn giản. Vật liệu xây dựng chính là gạch. Đá sa thạch cũng được sử dụng cho một số cầu trúc nhất định. Đặc trưng kiến trúc của tổ hợp là một tập hợp bao gồm rất nhiều lâu đài, cung điện, hoặc đền thờ (Prasats), tháp bát giác, biểu tượng sinh sản (lingams shiva và yonis), ao hồ và các tác phẩm điêu khắc hình sư tử, các bản khắc đá tiếng Phạn và tiếng Khmer.
Quần thể đền Sambor Prei Kuk tại Khu di tích Kinh đô cổ Ishanapura, Kampong Thom, Campuchia được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới năm 2017.
Di sản Quần thể đền Sambor Prei Kuk tại Khu di tích Kinh đô cổ Ishanapura thể hiện sự giao lưu quan trọng về các giá trị kiến trúc và văn hóa giữa các quốc gia tại khu vực Đông Nam Á và gia lân cận, được phát triển mạnh vào cuối thế kỷ 6 và đầu thế kỷ 7.
Quần thể đền Sambor Prei Kuk là một bằng chứng độc đáo về một nền văn minh của Vương quốc Chân Lạp đã hình thành và phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn khoảng 300 năm từ năm 550-802.
Quần thể đền Sambor Prei Kuk gắn bó trực tiếp với việc lan truyền và hòa hợp các yếu tố tôn giáo bên ngoài, đạo Hindu (Hinduism), Phật giáo với tôn giáo bản địa.

Vị trí Quần thể đền Sambor Prei Kuk trong mối quan hệ với Di sản Đền Preah Vihear, Quần thể Angkor, Campuchia

Phạm vi Di sản Quần thể đền Sambor Prei Kuk tại Khu di tích Kinh đô cổ Ishanapura, Kampong Thom, Campuchia
Di sản Quần thể đền đài Sambor Prei Kuk chiếm một diện tích khoảng 840,03ha (diện tích vùng đệm 2.523,6ha). bao gồm hơn một trăm ngôi đền, mười trong số đó là hình bát giác, là mẫu độc đáo của thể loại này ở Đông Nam Á.
Các chi tiết trang trí bằng đá sa thạch tại đây là trang trí đặc trưng của loai hình kiến trúc tiền Angkor, được gọi là phong cách kiến trúc Sambor Prei Kuk. Một số chi tiết kiến trúc như các xà ngang (lintels), các đầu hồi nhà (pediments), hàng cột (colonnades) là các kiệt tác kiến trúc.
Nghệ thuật tạo hình và kiến trúc được phát triển tại Quần thể đền đài Sambor Prei Kuk đã trở thành hình mẫu cho các khu vực khác và đặt nền móng cho phong cách kiến trúc Khmer độc đáo của thời kỳ Angkor.
Toàn bộ khu vực Di sản gồm 3 tháp chính: Nhóm N (nhóm phía bắc – North Group); Nhóm S (nhóm phía Nam – South Group); Nhóm C – Nhóm trung tâm – Center Group). Ngoài ra, tại đây còn có các nhóm tàn tích nhỏ khác tại phía bắc ( Nhóm K, L) và phía nam (Nhóm W, Y, Z), hiện tiếp tục đang được khám phá.

Sơ đồ tổng mặt bằng 3 nhóm đền chính, Quần thể đền Sambor Prei Kuk tại Khu di tích Kinh đô cổ Ishanapura, Kampong Thom, Campuchia (màu sắc phân theo trình tự xây dựng)
Nhóm N - Prasat Sambor
Nhóm N (Nhóm phía bắc – Northern Group) nằm tại phía bắc Quần thể Sambor Prei Kuk, là khu vực đền đài chính, được xây dựng từ thế kỷ thứ 7, trong thời kỳ trị vì của vua Isanavarman I. Đây là nơi thờ thần Shiva, còn được gọi là Gambhireshvara.
Khu vực trung tâm có mặt bằng hình vuông, trục chính theo hướng Đông – Tây, bao gồm 3 bậc thềm.
Tại bậc thềm cao nhất bố trí 1 tháp lớn N1, Prasat Sambor và 4 tháp nhỏ 4 góc N2, N3, N4, N5.
Tại bậc thềm giữa có 4 đền thờ N7, N8, N9, N10.
Tại bậc thềm cuối cùng có 5 đền thờ, trong đó N11, N12, N13, N14-1, N14-2.
Các công trình trong nhóm bị hư hại nặng nề do chiến tranh. Các tàn tích cột đá sa thạch và các khung cửa có chạm khắc là minh chứng cho nghệ thuật kiến trúc đặc sắc của Vương quốc Chân Lạp.
Tại phía bắc của Nhóm đền N có một ngôi đền nhỏ mang tên Trapeang Ropeak (đền ký hiệu N18), là nơi thờ thần Indra (vị thần Sấm Sét, là một trong những vị thần tối cao của đạo Hindu).
Công trình là một trong 7 ngôi đền còn nguyên vẹn của Quần thể cố đô Sambor Prei Kuk, được xây dựng bằng gạch không dùng vữa. Đỉnh tháp đã bị sụp đổ, lộ ra ánh sáng trên đỉnh tháp. Trên vách đền có nhiều lỗ thủng, được cho là nơi người xưa đính kim cương và ngọc quý.
Phía bắc và nam của Nhóm N còn có một số đền thờ nằm rải rác như N15, N22, nằm lẫn với các tàn tích bệ thờ biểu tượng Linga và các bức tượng thần Shiva.
Những đoạn tường thành bao quanh khu đền vẫn còn lưu lại các nét điêu khắc hoàn hảo.

Sơ đồ mặt bằng Nhóm tháp N - Prasat Sambor, Quần thể đền Sambor Prei Kuk, Kampong Thom, Campuchia

Tàn tích đền tháp trung tâm N1, Nhóm tháp N - Prasat Sambor, Quần thể đền Sambor Prei Kuk

Tàn tích đền tháp N7, Nhóm tháp N - Prasat Sambor, Quần thể đền Sambor Prei Kuk

Tháp được xây bằng không dùng vữa; Trang trí trên bề mặt đền tháp N7, Nhóm tháp N - Prasat Sambor, Quần thể đền Sambor Prei Kuk

Tàn tích đền tháp N11, Nhóm tháp N - Prasat Sambor, Quần thể đền Sambor Prei Kuk

Tàn tích đền tháp N18 bị rễ cây che phủ hoàn toàn, Nhóm tháp N - Prasat Sambor, Quần thể đền Sambor Prei Kuk

Tàn tích đền tháp N22, Nhóm tháp N - Prasat Sambor, Quần thể đền Sambor Prei Kuk
Nhóm S - Prasat Yeah Puon
Nhóm S (Nhóm phía Nam – South Group) nằm tại phía nam Quần thể Sambor Prei Kuk, bao gồm 22 cụm công trình đền thờ thần Shiva, được xây dựng từ năm 600 – 635, trong thời kỳ trị vì của vua Isanavarman I.
Khu vực trung tâm có mặt bằng hình vuông, trục chính theo hướng Đông – Tây, bao gồm 2 bậc thềm.
Tại bậc thềm cao nhất bố trí 1 tháp lớn S1, ngôi đền chính Prasat Yeah Poan. 4 mặt bậc thềm đều có một tháp cổng S3, S4, S5, S6. Xung quanh tháp chính có 5 tháp S7, S8, S9, S10, S11.
Tại bậc thềm cuối cùng là nhóm tháp S17 (S17-1, S17-2, S17-3 và một số tháp phụ khác).
Trong 3 nhóm tháp, Nhóm Nam được bảo quản tốt nhất.
Bên ngoài của tháp vẫn còn các tàn tích của các bức tường bằng gạch, cao đến 2m.

Sơ đồ mặt bằng Nhóm S - Prasat Yeah Puon, Quần thể đền Sambor Prei Kuk, Kampong Thom, Campuchia

Lối vào khu vực Nhóm S - Prasat Yeah Puon, Quần thể đền Sambor Prei Kuk, Kampong Thom, Campuchia

Tàn tích tường bao quanh khu vực Nhóm S - Prasat Yeah Puon, Quần thể đền Sambor Prei Kuk, Kampong Thom, Campuchia

Tàn tích đền tháp S1, Nhóm S - Prasat Yeah Puon, Quần thể đền Sambor Prei Kuk

Trang trí bên trên cửa vào đền tháp S1, Nhóm S - Prasat Yeah Puon, Quần thể đền Sambor Prei Kuk

Nội thất gian thờ bên trong đền tháp S1, Nhóm S - Prasat Yeah Puon, Quần thể đền Sambor Prei Kuk

Tàn tích ngôi đền tháp S7, Nhóm S - Prasat Yeah Puon, Quần thể đền Sambor Prei Kuk

Nội thất bên trong ngôi đền tháp S7, Nhóm S - Prasat Yeah Puon, Quần thể đền Sambor Prei Kuk

Tàn tích ngôi đền tháp S8, Nhóm S - Prasat Yeah Puon, Quần thể đền Sambor Prei Kuk
Nhóm C - Prasat Tao
Nhóm C (Nhóm trung tâm – Central Group), còn có tên gọi là Prasat Boram, nằm giữa quần thể Sambor Prei Kuk.
Khu vực trung tâm có mặt bằng hình vuông, trục chính theo hướng đông – tây, bao gồm 2 bậc thềm.
Tại bậc thềm cao nhất bố trí 1 đền tháp lớn C1, Prasat Tao (Đền Sư tủ), là một trong những ngọn tháp lớn nhất trong quần thể, cao đến 19m. Tại lối vào chính giữa của tháp có 2 sư tử đá (ban đầu có 4 con, nhưng 2 con đã bị đánh cắp). Đền Prasat Tao là một trong 7 ngồi đền hầu như còn nguyên vẹn. Đền có 4 cửa, song chỉ có cửa quay về hướng đông là mở, các cửa khác được bịt kín. Tại đây có một số tàn tích tháp C14, C15, C16. Trên ranh giới bậc thềm có các tháp C10, C11 và C19.
Tại bậc thềm cuối cùng là các nhóm tháp ký hiệu C17, C18.
Nhóm C là nhóm công trình xây dựng sau này, có niên đại từ thế kỷ 9, hiện đang tiếp tục được khám phá.

Sơ đồ mặt bằng Nhóm C - Prasat Tao, Quần thể đền Sambor Prei Kuk, Kampong Thom, Campuchia

Tàn tích khu vực cụm đền tháp Nhóm C - Prasat Tao, Quần thể đền Sambor Prei Kuk, Kampong Thom, Campuchia

Tàn tích đền tháp C1 tại cổng phía Đông, Nhóm C - Prasat Tao, Quần thể đền Sambor Prei Kuk, Kampong Thom, Campuchia

Tượng sư tử tại lối vào đền tháp C1, Nhóm C - Prasat Tao, Quần thể đền Sambor Prei Kuk, Kampong Thom, Campuchia

Tàn tích đền tháp C1; tại cổng phía Nam, Nhóm C - Prasat Tao, Quần thể đền Sambor Prei Kuk, Kampong Thom, Campuchia

Trang trí bên trên cửa ra vào tại đền tháp C1, Nhóm C - Prasat Tao, Quần thể đền Sambor Prei Kuk, Kampong Thom, Campuchia
Di sản Quần thể đền đài Sambor Prei Kuk tại Khu di tích Kinh đô cổ Ishanapura, Kampong Thom, Campuchia là Di sản thế giới thứ 3 của Campuchia, ngoài Quần thể Angkor, Siem Reap và Đền Prasat Preah Vihear.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn:
http://whc.unesco.org/en/list/1532
https://en.wikipedia.org/wiki/Cambodia
https://en.wikipedia.org/wiki/Chenla
https://en.wikipedia.org/wiki/Sambor_Prei_Kuk
https://en.wikipedia.org/wiki/Isanavarman_I
https://en.wikipedia.org/wiki/Isanapura
file:///C:/Users/Admin/Downloads/1532-2140-Nomination%20Text-en.pdf
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|