Thông tin chung:
Công trình: Các quần thể lăng mộ Koguryo (Complex of Koguryo Tombs)
Địa điểm: Pyongyang (Bình Nhưỡng), tỉnh South Pyongan (Bình An Nam) và Nampho, tỉnh South Hwangghae (Hoàng Hải Nam); N38 51 47 E125 24 54
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản: 234,73 ha, Vùng đệm: 1701,2ha
Năm thực hiện:
Giá trị: Di sản thế giới (2004; hạng mục i, ii, iii, iv)
Bắc Triều Tiên (North Korea) là một quốc gia Đông Á, nằm tại phía Bắc bán đảo Triều Tiên; diện tích 120.540 km2, dân số khoảng 24,9 triệu người (2013), thủ đô là Bình Nhưỡng (Pyongyang).
Trong lịch sử Triều Tiên, Koguryo (Goguryeo - Cao Câu Ly) là một trong những vương quốc mạnh nhất ở phía Đông Bắc Trung Quốc và một nửa của bán đảo Triều Tiên, cùng với 2 quốc gia khác là Baekje (Bách Tế) và Silla (Tân La), tạo thành giai đoạn được gọi là Tam quốc Triều tiên, kéo dài từ năm 57 trước Công nguyên đến khi Silla giành thắng lợi trước Koguryo vào năm 668.
Bản đồ vương quốc cổ Koguryo (Goguryeo)
Bản đồ Bắc Triều Tiên ngày nay
Di sản văn hóa nổi tiếng nhất còn lại của vương quốc Koguryo là những ngôi mộ xây bằng đá, hoặc bao phủ bởi đá; gò đất, bên trong với những bức tranh tường vô cùng đẹp đẽ.
Khoảng 100 trong số hơn 10.000 ngôi mộ Koguryo được khai quật tại Bắc Triều Tiên và Trung Quốc cho đến nay đều được trang trí bằng những bức tranh tường, 80 mộ trong số đó là ở Bắc Triều Tiên.
Phần lớn ngôi mộ của các vị vua, các thành viên của hoàng gia và tầng lớp quý tộc nằm tại thành phố Pyongyang (Bình Nhưỡng), tỉnh South Pyongan) và thành phố Nampo tại tỉnh South Hwangghae (Hoàng Hải Nam.
Quần thể các lăng mộ Koguryo tại các địa danh trên, được nhóm lại thành 4 khu vực, gồm 63 ngôi mộ cá nhân, trong đó có 16 ngôi mộ trang trí bằng các bức tranh tường rất đặc trưng. Đây là đại diện cho các loại hình dáng cùng với các bức tranh tường của các ngôi mộ tại vương quốc Koguryo và cũng là những di tích nổi bật nhất, duy nhất còn sót lại của nền văn hóa Koguryo.
Hầu hết các ngôi mộ được biết đến là do bị đào lén lút trong ngàn năm qua, chỉ có một số ít được khai quật cho mục đích khoa học. Trong một số ngôi mộ, đồ vật bị lấy đi, một vài bức tranh tường trong mộ bị hư hại do cướp phá và do môi trường, song về cơ bản các tính năng kiến trúc của các ngôi mộ vẫn còn nguyên vẹn và các bức tranh tường vẩn thể hiện được các giá trị xuất sắc của nó.
Các lăng mộ có quy mô khác nhau, căn cứ vào số lượng không gian chôn cất: một phòng, hai phòng hay nhiều phòng với các phòng phụ. Các ngôi mộ đều thể hiện kỹ thuật xây dựng khéo léo, độc đáo và sáng tạo đáp ứng việc bố trí lăng mộ nằm sâu trong lòng đấ.
Các bức tranh tường trong lăng mộ tạo nên những kiệt tác của nghệ thuật vẽ tranh tường. Các chủ đề của những bức tranh tường cung cấp bằng chứng về sự phong phú và phức tạp của nền văn hóa Koguryo, miêu tả trang phục, ẩm thực, đời sống dân cư và phong tục chôn cất, cũng như thực hành tôn giáo và hình ảnh liên quan đến Phật giáo, Đạo giáo và các vị thần bản địa.
Các quần thể lăng mộ Koguryo tại thành phố Pyongyang (Bình Nhưỡng), tỉnh South Pyongan (Bình An Nam) và thành phố Nampho, tỉnh South Hwangghae, Bắc Triều Tiên (North Korea) được UNESCO tôn vinh là Di sản văn hóa (năm 2004) với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Các bức tranh tường của các ngôi mộ Koguryo là những tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người trong nền văn hóa và giai đoạn trị vì của vương quốc Koguryo; việc xây dựng các lăng mộ tại đây là minh chứng của các giải pháp kỹ thuật khéo léo.
Tiêu chí (ii): Các phong tục chôn cất đặc biệt của nền văn hóa Koguryo đã có một ảnh hưởng quan trọng đến các nền văn hóa khác trong khu vực, bao gồm cả Nhật Bản.
Tiêu chí (iii): Những ngôi mộ Koguryo là một bằng chứng độc đáo của văn hóa Koguryo, thể hiện phong tục chôn cất, cũng như cuộc sống và niềm tin hàng ngày của họ.
Tiêu chí (iv): Các quần thể các lăng mộ Koguryo là một ví dụ nổi bật của loại hình mai táng, về kiến trúc và cảnh quan mộ táng.
Các lăng mộ trong khu vực Di sản tập trung thành 4 quần thể với 12 hạng mục chính:
Quần thể lăng mộ tại thành phố Pyongyang (Bình Nhưỡng)
Quần thể lăng mộ tại thành phố Pyongyang gồm 2 lăng.
Vị trí 2 lăng thuộc Quần thể lăng mộ tại thành phố Pyongyang, Bắc Triều Tiên
Lăng Tongmyong và nhóm các ngôi mộ xung quanh tại khu vực Ryongsan
Di sản Lăng Tongmyong (Đông Minh Vương) và nhóm các ngôi mộ xung quanh (Tomb of King Tongmyong and Jinpha-ri group of tombs Pyongyang) có diện tích khoảng 220ha, vùng đệm 527ha; nằm tại Ryongsan, quận Ryokpo, cách 20km về phía Nam của thủ đô Pyongyang (Bình Nhưỡng).
Tại đây có 63 ngôi mộ của hoàng gia và 15 ngôi mộ của các lãnh chúa chư hầu.
Nổi bật trong quần thể là lăng vua Tongmyong (năm 58 – 19 trước Công nguyên), người sáng lập nên vương quốc Koguryo. Lăng mộ có mặt bằng hình vuông, mỗi cạnh rộng 34m, cao 11,5m. Bên trong mộ là các phòng được tạo bằng đá. Các hầm mộ được trang trí bằng các bức tranh bông sen nở thể hiện Phật giáo thịnh hành tại Koguryo (năm 277 trước Công nguyên đến năm 668 sau Công nguyên); các bức tranh miêu tả cuộc sống hàng ngày của vương quốc và thiên nhiên như: phụ nữ nhảy múa, chiến binh luyện tập, chim bay trên bầu trời đầy mây, rồng, cá bơi lội và cuộc sống hoang dã…
Trong khu vực lăng mộ còn có chùa Chongrŭngsa, nơi tổ chức tang lễ cho các vị vua băng hà. Ngôi chùa được khai quật vào năm 1974 và xây dựng lại vào năm 1978, đánh dấu kỷ niệm 2300 năm sinh Tongmyong. Chùa nằm cách khu vực mộ khoản 120m, xây dựng trong giai đoạn năm 413 – 91 trước Công nguyên; là một tổ hợp gồm 3 công trình, được cho là có ảnh hưởng đến kiến trúc của các ngôi chùa xây dựng tại Triều Tiên và các quốc gia lân cận những năm sau này.
Cổng phía trước khu vực lăng vua Tongmyong, Quần thể lăng mộ tại thành phố Pyongyang, Bắc Triều Tiên
Sân nhìn từ lăng vua Tongmyong, Quần thể lăng mộ tại thành phố Pyongyang, Bắc Triều Tiên
Lăng vua Tongmyong, Quần thể lăng mộ tại thành phố Pyongyang, Bắc Triều Tiên
Lăng và lối vào hầm mộ Lăng vua Tongmyong, Quần thể lăng mộ tại thành phố Pyongyang, Bắc Triều Tiên
Chùa Chongrŭngsa, Quần thể lăng mộ tại thành phố Pyongyang, Bắc Triều Tiên
Lăng Homam-ri Sasin
Di sản Lăng mộ (Homam-ri Sasin Tomb) có diện tích khoảng 0,8ha, vùng đệm có diện tích 331ha. Đây còn được gọi là lăng của 4 vị thần (Four Deities). Lăng nằm tại phía Bắc của thủ đô Pyongyang (Bình Nhưỡng).
Trong lăng có các ngôi mộ cá nhân thời vương quốc Koguryo tại Pyongyang..
Lăng mộ Homam-ri Sasin, Quần thể lăng mộ tại thành phố Pyongyang, Bắc Triều Tiên
Trang trí hầm mộ Lăng Homam-ri Sasin, Quần thể lăng mộ tại thành phố Pyongyang, Bắc Triều Tiên
Quần thể lăng mộ Tokhwa-ri số 1, 2, 3 tại khu vực Taedong, thành phố Nampho
Quần thể lăng mộ Tokhwa là một cụm lăng gồm ngôi mộ số 1, 2, 3 (Tokhwa-ri Tombs No. 1,2,3) nằm tại khu vực Taedong (Taedong area), thành phố Nampho, có diện tích khoảng 0,32ha, vùng đệm 92,3ha.
Hai ngôi mộ số 1 và 2 nằm cạnh nhau, từ Tây sang Đông. Ngôi mộ số 3 nằm cách ngôi mộ số 2 về phía Tây Bắc khoảng 150m.
Vị trí Cụm 3 lăng thuộc Quần thể lăng mộ Tokhwa khu vực Taedong, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Quần thể lăng mộ tại khu vực Kangso và Ryonggang, thành phố Nampho
Quần thể lăng mộ tại khu vực Kangso và Ryonggang (Kangso & Ryonggang areas), thành phố Nampho có 6 lăng.
Sơ đồ vị trí 6 lăng mộ tại khu vực Kangso và Ryonggang, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Cụm 3 lăng mộ Kangso:
Di sản Cụm 3 lăng mộ Kangso (Kangso Three Tombs) nằm trên bờ Bắc của sông Teadong, có diện tích 1,9 ha, vùng đệm có diện tích 473ha. Quần thể mộ được khai quật vào năm 1911.
3 ngôi mộ mặt bằng hình vuông: Ngôi mộ lớn có chiều rộng mỗi cạnh 50m, cao 8,7m; ngôi mộ trung bình có mỗi cạnh rộng 45m, cao 7,8m; ngôi mộ nhỏ mỗi cạnh rộng 40m, cao 6,75m.
Các bức bích họa bên trong các ngôi mộ miêu tả 4 vị thần thành hoàng. Ngôi mộ lớn có bức tranh miêu tả rồng màu xanh, rắn và rùa màu đen.
Ngội mộ trung bình có bức tranh miêu tả hổ màu trắng, phượng màu đỏ. Các bức tranh tại khu lăng mộ đầy màu sắc, hiển thị cuộc sống quý tộc Koguryo, bao gồm các điệu múa, đấu vật và săn bắn.
Cụm 3 lăng mộ Kangso, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Lối vào một ngôi mộ, Cụm 3 lăng mộ Kangso, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Trang trí bên trong hầm mộ, Cụm 3 lăng mộ Kangso, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Trang trí trần hầm mộ, Cụm 3 lăng mộ Kangso, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Lăng mộ Tokhung-ri
Di sản Lăng mộ Tokhung-ri, có diện tích 2,5ha, gồm 1 lăng mộ.
Đây là một trong những ngôi mộ Koguryo nổi tiếng. Trong mộ có các bức tranh miêu tả vũ trụ, các con rồng, hổ, rùa, rắn phượng, những cảnh sinh hoạt của con người.
Lăng mộ Tokhung-ri, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Sơ đồ trang trí trần hầm mộ Tokhung-ri, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Tranh tường bên trong hầm mộ Tokhung-ri, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Lăng mộ Yaksu-ri
Di săn Lăng (Yaksu-ri Tomb), có diện tích 1,1ha, vùng đệm có diện tích 67ha, gồm 1 lăng mộ. Lăng được xây dựng vào đầu thế kỷ thứ 5. Mộ được khai quật vào năm 1958, có cấu trúc phức tạp gồm một hành lang chạy từ lối vào đến hầm mộ. Gần lối vào có một phòng chờ. Phòng đặt mộ có chiều cao 5m, tiền sảnh cao 4m. Trần của phòng đặt mộ có dạng tam giác giao nhau. Bốn bức tường tam giác nghiêng về phía trung tâm.
Trong mộ có nhiều bức tranh miêu tả cảnh săn bắn.
Lăng Yaksu-ri, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Sơ đồ mặt bằng, mặt cắt Lăng Yaksu-ri, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Tranh tường trong hầm mộ Lăng Yaksu-ri, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Lăng mộ Susan-ri
Di sản Lăng Susan-ri (Susan-ri Tomb) có diện tích 1,2ha, vùng đệm có diện tích 34,4ha, gồm 1 lăng mộ. Lăng được xây dựng vào cuối thế kỷ thứ 5.
Khi khai quật để nghiên cứu vào năm 1971, người ta thấy mộ đã bị cướp phá, các bức bích họa đã bị hư hỏng. Lăng mộ thuộc dạng mộ đơn, ghép bằng đá, hình vuông mỗi cạnh dài 3,2m, cao 4,1m. Vào hầm mộ qua một lối vào dài 4,5m. Các bức tranh tường miêu tả cuộc sống của gia đình chủ nhân ngôi mộ, cung cấp nhiều dữ liệu lịch sử để hiểu được lối sống và văn hóa của tầng lớp quý tộc Koguryo, bao gồm trò giải trí, trang phục, đồ trang trí, đặc biệt là trang phục của phụ nữ với áo khoác dài, tay áo và váy có nhiều nếp gấp. Các bức họa với phong cách như vậy được thấy trong các ngôi mộ được xây dựng sau này không chỉ ở Triều Tiên mà còn cả tại Nhật Bản.
Lăng Susan-ri, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Mặt bằng, mặt cắt Lăng Susan-ri, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Tranh tường trong hầm mộ Lăng Susan-ri, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Lăng mộ lớn Ryonggang
Di sản Lăng mộ lớn yonggang (Ryonggang Great Tomb) có diện tích 0,34ha, gồm một lăng mộ.
Lăng mộ lớn Ryonggang, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Sơ đồ mặt cắt hầm mộ Lăng Ryonggang, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Trang trí bên trong hầm mộ Lăng Ryonggang, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Lăng mộ Twin-Column
Di sản Lăng (Twin-Column Tomb) có diện tích 0,29ha, gồm một lăng mộ.
Lăng có hai khoang mộ, giữa hai khoang là 2 cột trang trí lộng lẫy. Các bức tường trát thạch cao của hầm mộ vẽ miêu tả những người đi xe, ngựa và ban nhạc.
Lăng Twin-Column, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Sơ đò mặt bằng, mặt cắt hầm mộ Lăng Twin-Column, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Hai cột tại hành lang giữa hai hầm mộ Lăng Twin-Column, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Hình vẽ nội thất Lăng Twin-Column, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Trang trí bên trong hầm mộ Lăng Twin-Column, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Quần thể lăng mộ tại khu vực Anak, thành phố Nampho
Quần thể lăng mộ tại khu vực Anak (Anak area), thành phố Nampho có 3 lăng.
Sơ đồ vị trí 3 lăng mộ tại khu vực Anak, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên.
Lăng mộ Anak 1
Di sản Lăng số 1 tại Anak (Anak Tomb No. 1) có diện tich 0,54ha, vùng đệm có diện tích 85ha, bên trong có 1 mộ.
Lăng mộ Anak 2
Di sản Lăng số 2 tại Anak (Anak Tomb No. 2) có diện tích 0,54ha, nằm tại phía Bắc của Lăng Anak 1, bên trong có 1 mộ
Lăng mộ Anak 3
Di sản Lăng số 3 tại Anak (Anak Tomb No. 3) có diện tich 5,2h, vùng đệm có diện tích 91,5ha, nằm tại phía Nam của Lăng Anak 1. Lăng gồm 1 mộ.
Đây là lăng mộ nổi tiếng nhất trong quần thể lăng mộ tại tỉnh Hoàng Hải Nam với những bức tranh tường và văn bịa. Lăng được phát hiện vào năm 1949. Các đồ vật bên trong đã bị lấy đi, chỉ còn lại các bức tranh tường được giữ trong tình trạng tốt. Tại đây có văn bia ghi ngày mất của chủ nhân ngôi mộ vào năm 357.
Điều đặc biệt là một số các bức tranh tường tại đây rất giống với các bức tranh tường trong ngôi mộ tại làng Yuantaizi (Yuantaizi Tomb) tại quận Triều Dương, tỉnh Liêu Ninh, Trung Quốc. Lăng là một kim tự tháp hình vuông, đáy rộng 33m x 30m, cao 6m, phủ bằng đất. Trong lăng có 5 phòng ốp đá, mặt bằng hình chữ thập với các cột xung quanh buồng trung tâm như các kiến trúc cung điện. Bề mặt các bức tường đá là các bức tranh bằng sơn mài, miêu tả cuộc sống hàng ngày của người dân, binh lính. Tại buồng phía sau nơi đặt mộ có bức tranh miêu tả hình ảnh của chủ nhân.
Phối cảnh Lăng mộ Anak 3, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Sơ đồ Lăng mộ Anak 3, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Tranh tường miêu tả chủ nhân và vợ chủ nhân bên trong Lăng mộ Anak 3, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Tranh tường trong Lăng mộ Anak 3, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Nộ thất Lăng mộ Anak 3, thành phố Nampho, Bắc Triều Tiên
Quần thể lăng mộ Koguryo tại Ji'an (Cát An), Cát Lâm, Trung Quốc
Ngoài các quần thể lăng mộ Koguryo tại Bắc Triều Tiên, còn một khu vực quần thể lăng mộ Koguryo nữa nằm tại Ji'an (Cát An), tỉnh Cát Lâm,Trung Quốc.
Khu vực này cùng với các thành phố thủ đô cổ của vương quốc Koguryo cũng được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (Capital Cities and Tombs of the Ancient Koguryo Kingdom), năm 2004 (Diện tích Di sản” 4.164, 8599 ha; Vùng đệm: 14.142,4404 ha; Hạng mục i, ii, iii, iv,v).
Khu vực Di sản chứa các di vật khảo cổ của ba pháo đài tại:
- Thành phố núi Wunü (Wunü Mountain City, tên Triều Tiên Ohnyeosan): hiện nay nằm tại phía Bắc thị trấn Huanren, khu vực tự trị Mãn Châu (Huanren Manchu Autonomous County), tỉnh Liêu Ninh. Núi cao 821m, là nơi khởi nghiệp của vương quốc cổ Koguryo. Tại đây hiện vẫn còn tàn tích của các bức tường phòng thủ thành phố, đền thờ, cung điện, nhà kho, doanh trại và các bể chứa nước…
- Thành phố Gungnae (Gungnae City, tên Triều Tiên Hangul/ Hanja): hiện nay thuộc thành phố Ji'an, tỉnh Cát Lâm, từng là kinh đô đầu tiên của vương quốc cổ Koguryo với các tàn tích của các bức tường pháo đài dài đến 2686m. Đây cũng là nơi tập trung các quần thể lăng mộ Koguryo;
- Thành phố núi Wandu (Wandu Mountain City, tên Triều Tiên Hwando): hiện nằm cách 2,5km về phía Tây thành phố Ji'an, tỉnh Cát Lâm, từng là kinh đô thứ hai của vương triều Koguryo tiếp sau.
Các thành phố tại đây là một hình mẫu đại diện cho sự hòa hợp hoàn hảo đầy sáng tạo giữa con người và tự nhiên gồm địa hình núi đá, rừng, sông hồ; có một ảnh hưởng lớn đến việc xây dựng các thủ đô sau này của các vương triều Koguryo.
Trong các di vật khảo cổ thuộc khu vực Di sản (Capital Cities and Tombs of the Ancient Koguryo Kingdom) có 40 ngôi mộ, trong đó có 14 ngôi mộ của hoàng gia và 26 ngôi mộ của quý tộc, tập trung trong một khu vực được gọi là Jolbon, xưa kia thuộc thành phố Gungnae và thành phố núi Wandu, ngày nay thuộc thành phố Ji'an, tỉnh Cát Lâm, nằm tại biên giới hiện tại giữa Trung Quốc và Bắc Triều Tiên.
12 ngội mộ hoàng gia có dạng kim tự tháp xây bằng đá (được khám phá vào năm 1905), rộng 75m, cao 11m. Các kim tự tháp được hình thành từ khoảng 1100 khối đá lớn nhỏ. Đá lớn có kích thước 3x5m. Kích thước hoành tráng của ngôi mộ cho thấy các tầng lớp hoàng gia và quý tộc Koguryo rất mạnh mẽ và có khả năng huy động được một số lượng đông đảo người dân thực hiện công trình.
Quan tài của người chết bằng đá, đặt trên một bệ hình chữ nhật.
Các hầm mộ đặt quan tài được tạo bởi tường, trần gạch đất sét hoặc đá, bên trong trang trí bằng những bức tranh tường, miêu tả cảnh cuộc sống hàng ngày, thể thao, săn bắn, các sự tích tâm linh, thể hiện các kỹ năng và phong cách nghệ thuật tinh tế, và là ví dụ về các ảnh hưởng mạnh mẽ từ các nền văn hóa khác nhau, trong đó có Trung Quốc. Một số ngôi mộ có trần phức tạp, được thiết kế với không gian rộng mà không có cột đỡ mái và khối lượng đất, đá bên trên mộ. Các ngôi mộ khảo cổ học hầu hết bị cướp phá, bên trong không còn hiện vật.
Khu vực quần thể lăng mộ Koguryo nữa nằm tại Ji'an (Cát An), tỉnh Cát Lâm,Trung Quốc
Hình ảnh một trong số quần thể lăng mộ Koguryo tại Ji'an (Cát An), tỉnh Cát Lâm
Hình ảnh một trong số các ngôi lăng mộ Koguryo tại Ji'an (Cát An)
Hình vẽ trang trí một trong những hầm mộ Koguryo tại Ji'an (Cát An)
Di sản văn hóa Các quần thể lăng mộ Koguryo tại thành phố Bình Nhưỡng (Pyongyang), tỉnh Bình An Nam (Phyongan – nam/ South Phyongan) và thành phố Nampho, tỉnh Hoàng Hải Nam (Hwangghae – nam/South Hwangghae) là những minh chứng về nền văn hóa Koguryo xa xưa, song vẫn tiếp tục có ảnh hưởng rộng khắp trên bán đảo Triều Tiên và lân cận đến tận ngày nay.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
http://whc.unesco.org/en/list/1091
https://en.wikipedia.org/wiki/Goguryeo
https://en.wikipedia.org/wiki/Cultural_assets_of_North_Korea
https://en.wikipedia.org/wiki/Tomb_of_King_Tongmyong
https://en.wikipedia.org/wiki/Kangso_Three_Tombs
https://en.wikipedia.org/wiki/Twin_Column_Tomb
https://en.wikipedia.org/wiki/Anak_Tomb_No._3
http://whc.unesco.org/en/list/1135
https://en.wikipedia.org/wiki/Capital_Cities_and_Tombs_of_the_Ancient_Koguryo_Kingdom
https://en.wikipedia.org/wiki/Tomb_of_the_General
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|