Tuần 29 - Ngày 19/02/2025
|
|
|
|
Thông tin định kỳ
|
|
|
Lịch sử Kiến trúc
Đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa, Việt Nam |
23/02/2020 |

Thông tin chung:
Công trình: Đền thờ Lê Hoàn
Địa điểm: Làng Trung Lập, xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa (19°58´24”N, 105°32´5”E)
Quy mô:
Thời gian hình thành:
Giá trị: Di tích quốc gia đặc biệt (Di tích kiến trúc nghệ thuật, năm 2018)
Lê Đại Hành là vị hoàng đế sáng lập nhà Tiền Lê nước Đại Cồ Việt, trị vì trong 24 năm (980- 1005).
Các câu chuyện về ông từ khi sinh ra, đến khi trưởng thành nhuốm màu truyền thuyết về một người có tư chất đặc biệt, người thường không sánh được.
Ban đầu ông theo giúp Đinh Liễn, con trai Đinh Bộ Lĩnh.
Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi tức vua Đinh Tiên Hoàng, đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt. Lê Hoàn được phong làm Thập đạo tướng quân.
Tháng 10 năm 979, Đỗ Thích giết Đinh Tiên Hoàng và Nam Việt Vương Đinh Liễn. Định quốc công Nguyễn Bặc, Ngoại giáp Đinh Điền cùng Lê Hoàn rước Vệ vương Đinh Toàn (mới 6 tuổi) lên ngôi hoàng đế và tôn mẹ Đinh Toàn là Dương Vân Nga làm Hoàng thái hậu.
Trong giai đoạn này, Lê Hoàn làm nhiếp chính, xưng là Phó vương.
Sau đó, Định quốc công Nguyễn Bặc, Ngoại giáp Đinh Điền…nghi ngờ Lê Hoàn làm điều bất lợi cho vua nhỏ, bèn dấy binh, chia hai đường thủy bộ, tiến về kinh đô Hoa Lư. Lê Hoàn nghe tin chỉnh đốn quân mã, dẹp tan đám loạn quân.
Năm 980, nhân nước Đại Việt còn rối ren, nhà Tống (cai trị Trung Quốc từ năm 960-1279) mang đại quân sang chinh phạt. Để chống giặc, Thái hậu Dương Vân Nga và triều đình tôn Lê Hoàn lên làm vua. Ban đầu thế giặc rất mạnh. Về sau, dưới tài chỉ huy của Lê Hoàn, quân dân Đại Việt đại thắng nhiều trận, trong đó có trận Bạch Đằng năm 981, chém đầu và bắt sống nhiều tướng tài, giết quân địch đến quá nửa. Giặc Tống thua to phải rút về. Sau cuộc chiến, đến năm 986, nhà Tống phải chính thức thừa nhận Lê Hoàn là vua trị vì Đại Cồ Việt.
Trong giai đoạn này, xuất hiện Bài thơ Nam quốc sơn hà, được đánh giá như bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên của Việt Nam. Tương truyền, vua Lê Đại Hành mộng thấy hai vị thần nhân nói rằng họ là Trương Hống, Trương Hát xưa theo Triệu Việt Vương, nay xin cùng nhà vua đánh giặc. Vua tỉnh dậy liền đốt hương khấn cầu. Đêm ấy, thấy hai đoàn âm binh áo màu đỏ và màu trắng từ phía Bắc sông Như Nguyệt cùng xông vào trại quân Tống, lại nghe trên không vang truyền:
"Nam quốc sơn hà Nam đế cư
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư"
Quân Tống sợ hãi, xéo đạp lên nhau mà chạy. Vua Lê Đại Hành thắng trận, truy phong cho hai vị thần, một là Tinh Mẫn Đại vương, lập miếu thờ tại ngã ba sông Long Nhãn, hai là Khước Mẫn Đại vương, lập miếu thờ ở ngã ba sông Nguyệt.
Phía Nam Đại Cồ Việt là vương quốc Chiêm Thành (tồn tại năm 875- 1471). Đây là vương quốc luôn tranh chấp lãnh thổ với nước Đại Cồ Việt.
Năm 982, nhân việc sứ thần Đại Cồ Việt bị vua Chiêm Thành bắt giữ, vua Lê Đại Hành sai đóng chiến thuyền, sửa binh khí, tự mình làm tướng đi đánh Chiêm Thành. Đại Cồ Việt thắng to, giết nhiều tướng giặc tại trận, bắt sống quân sĩ và thu chiến lợi phẩm nhiều vô kể.
Ngoài đánh giặc, dẹp loạn giữ yên bờ cõi, vua Lê Đại Hành còn tiến hành nhiều công việc trọng đại như: Củng cố chế độ phong kiến tập quyền gắn với việc phân chia lại vùng lãnh thổ và phong vương cho các con để quản lý, thiết lập hệ thống quan lại và thu hút nhân tài, hình thành đội quân cấm vệ…; Về kinh tế, vua cho xây dựng nhiều công trình thủy lợi, đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp và thủ công nghiệp để chấn hưng đất nước.
Năm 983, vua Lê Đại Hành khởi công xây dựng sông đào Nhà Lê (hay kênh Nhà Lê), dài đến 500km, nối liền 4 tỉnh Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh. Đây là đường giao thông thủy nội địa đầu tiên trong lịch sử Việt Nam và cũng là hình mẫu cho các vị vua chúa của các vương triều tiếp theo tạo lập các sông đào mới trên khắp lãnh thổ nước Việt.
Năm 987, vua Lê Đại Hành cày ruộng, mở đầu cho lễ Tịch điền tại núi Đọi (huyện Duy Tiên, Hà Nam) nhằm khuyến khích sản xuất nông nghiệp (Lê Hoàn được cho là sinh tại Thanh Liêm, Hà Nam).
Lăng mộ vua Lê Đại Hành nằm dưới chân núi Yên Viên, thuộc quần thể Khu di tích cố đô Hoa Lư, Ninh Bình.
Sử sách đánh giá vua Lê Đại Hành là một minh quân. Nhân dân ghi nhận công tích to lớn của ông và xây dựng đền thờ ở nhiều nơi để thờ cúng. Theo thống kê có tới gần 50 nơi thờ Lê Đại Hành, trong đó có đền thờ Lê Hoàn tại nơi sinh ra ông là làng Trung Lập, xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa.

Bức họa chân dung Lê Đại Hành, tương truyền do thợ Trung Quốc vẽ (Bảo tàng Lịch sử Quốc gia)
Đền thờ Lê Hoàn tại xã Xuân Lập, Thọ Xuân
Đền thờ vua Lê Đại Hành nằm tại làng Trung Lập, xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân nằm trên khu đất cao, rộng chừng 4ha, được cho là xây dựng trên nền nhà của thân mẫu Lê Hoàn.
Hiện tại đền đã được tu bổ lại trong những năm gần đây.
Đền mang phong cách nghệ thuật kiến trúc thế kỷ 17, gồm các hạng mục công trình chính: Nghi môn ngoại, Nghi môn nội, Điện thờ và một số công trình phụ trợ khác.

Sơ đồ vị trí đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa
Phối cảnh tổng thể Chính điện đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa
Nghi môn ngoại
Nghi môn ngoại có hình thức rất phổ biến của các ngôi đền vùng đồng bằng Bắc Bộ, gồm 4 trụ biểu bằng đá xanh. Hai trụ biểu tại giữa cao, đỉnh trụ trang trí tứ phượng. Hai trụ biểu hai bên thấp, đỉnh trụ trang trí con nghê chầu. Cả 4 trụ biểu có thân trụ phía trên trang trí các ô lồng đèn; đế thắt dạng cổ bồng. Hai bên trụ biểu ngoài là bức tường đắp hai con ngựa chầu vào phía trong.

Nghi môn ngoại, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa
Nghi môn nội
Qua Nghi môn ngoại là một con đường rộng, hai bên có các hàng cây, tới Nghi môn nội.
Nghi môn nội là một tòa 3 gian, đầu hồi bít đốc, 2 mái. Phía trước nhô ra 2 trụ biểu với đỉnh trụ trang trí con nghê chầu. Qua Nghi môn nội đến sân trước Điện thờ.

Nghi môn nội, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa
Điện thờ
Điện thờ có kiến trúc kiểu chữ “công” hay hình chữ H, gồm Tiền đường, Thiêu Hương và Hậu đường.
Tiền đường 5 gian, 4 mái, lợp ngói mũi hài. Tại đầu đao uốn cong, nóc nhà có gắn các hình tượng nghêu chầu rất sinh động và tinh tế. Các con nghê được làm bằng đất, nung đặc biệt tạo thành sành, có màu đen, tựa như đồng hun.
Thiêu Hương là tòa nối liền Tiền đường và Hậu đường. Đây là nơi đặt ban thờ vua Lê Đại Hành.
Hậu đường có hình thức tương tự Tiền đường. Trong điện thờ, ngoài tượng thờ vua Lê Đại Hành, chỉ có tượng thờ mẹ vua.
Tại đây không có ban thờ những vị liên quan như Lê Long Đĩnh (vị hoàng đế cuối cùng nhà Tiền Lê, trị vì năm 1005- 1009); Thái hậu Dương Vân Nga (năm 952- 1000, là hoàng hậu của hai vị hoàng đế là Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành, được cho có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc chuyển giao quyền lực từ nhà Đinh sang nhà Tiền Lê)…như các đền thờ Lê Hoàn khác.
Bên trong điện thờ có nhiều các mảng chạm khắc tinh tế với các nội dung tứ linh, tứ quý và các sự kiện tiêu biểu liên quan đến thời Tiền Lê.

Tòa Tiền đường, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa

Trang trí hình tượng rồng trên mái, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa

Trang trí hình tượng nghêu trên mái, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa


Kết cấu gỗ bên trong tòa Tiền đường, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa

Ban thờ bên trong tòa Tiền đường, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa


Trang trí chạm khắc phía trên cửa vào tòa Thiêu hương, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân

Ban thờ bên trong tòa Thiêu hương, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân



Chạm khắc gỗ tại tòa Thiêu hương, phía trước tòa Hậu đường, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân

Tượng đồng vua Lê Đại Hành tại Hậu đường (thay tượng gỗ), đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân
Tại đền thờ Lê Hoàn có một nhà bia, trong đó đặt 2 tấm bia cổ. Một tấm dựng năm 1601 (tấm bia nhỏ) và một tấm dựng năm 1626. Trong đó ghi khắc các sự kiện lịch sử gắn với vua Lê Đại Hành; cả việc các vị vua sau này cấp 67 mẫu công điền để dân hương hỏa, chăm sóc đền. Hai bia đều được chạm khắc hoa sen tinh xảo, đẹp đẽ.
Trong đền còn lưu giữ 14 đạo sắc phong của các đời vua từ năm 1674- 1887 tôn vinh vị sáng lập nhà Tiền Lê.
Tại đây còn lưu giữ một đĩa bằng đá trắng của vua Tống Trung Quốc tặng vua Lê Đại Hành. Đĩa có đường kính 36 cm, trong lòng đĩa ghi chữ: "Giang Nam nhất phiến tuyết; Trác khí vạn niên trân”.
Đền còn giữ lại nhiều hoành phi, câu đối mang nhiều giá trị lịch sử. Trong đó nói về hai sự kiện chính liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp của Lê Hoàn: Bà mẹ của Lê Hoàn nằm mộng thấy hoa sen trước khi sinh Lê Hoàn và Thái Hậu Dương Vân Nga khoác long bào cho Lê Hoàn trong lễ trao vương quyền.
Ngoài ra, trong đền còn giữ được nhiều hiện vật như: Đỉnh đồng; bình hương đồng màu đen có khắc chữ: “Thiên cổ”; những chiếc bình bằng sứ; chén bạc, ống đựng đũa; một bức họa chân dung vua Lê Đại Hành, tương truyền do thợ Trung Quốc vẽ...

Nhà bia, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa

Hình tượng hoa sen trên bia đá cổ tại đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa

Đĩa bằng đá trắng của vua Tống Trung Quốc tặng vua Lê Đại Hành, đình Lê Hoàn, Thọ Xuân
Trong khu vực đền thờ Lê Hoàn có khu lăng mộ mẹ vua Lê Đại Hành, còn gọi là Lăng Mẫu Hậu.
Ngay sau đền thờ vua Lê, cách khoảng 700m là lăng mộ cha vua Lê Đại Hành, còn gọi là Lăng Hoàng Khảo.
Lễ hội truyền thống Lê Hoàn nhân ngày mất của ông diễn ra từ ngày 7-3 đến 9 - 3 âm lịch hàng năm tại làng Trung Lập, xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân.

Ban thờ Mẫu Hậu, mẹ vua Lê Đại Hành, đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa

Lăng mộ mẹ vua Lê Đại Hành, tại khu di tích đền thờ Lê Hoàn, Thọ Xuân, Thanh Hóa
Đền thờ Lê Hoàn tại làng Trung Lập, xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa không chỉ là nơi ghi nhớ công tích của vua Lê Đại Hành, một trong những Anh hùng dân tộc Việt Nam, mà còn là một công trình đền thờ tiêu biểu cho kiến trúc, nghệ thuật đền Việt Nam vào thế kỷ 17.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://vi.wikipedia.org/wiki/Di_t%C3%ADch_qu%E1%BB%91c_gia_%C4%91%E1%BA%B7c
_bi%E1%BB%87t
https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%81n_th%E1%BB%9D_L%C3%AA_
Ho%C3%A0n
https://vi.wikipedia.org/wiki/L%C3%AA_%C4%90%E1%BA%A1i_H%C3%A0nh
http://vietlandmarks.com/module/groups/action/view/id/981
https://vi.wikipedia.org/wiki/S%C3%B4ng_Nh%C3%A0_L%C3%AA
https://www.truyenhinhthanhhoa.vn/van-hoa/201904/le-dai-hanh-va-que-huong-
lang-trung-lap-8193854/
http://svhttdl.thanhhoa.gov.vn/di-san-van-hoa/gin-giu-kien-truc-nghe-thuat-1-000-
nam-o-di-tich-quoc-gia-dac-biet-den-tho-le-hoan-1004391
https://www.youtube.com/watch?v=ARlFdhrvQK4
Xem các bài viết về chùa Việt Nam tại đây
Xem các bài viết về đình, đền Việt Nam tại đây
Xem các bài viết về Di sản văn hóa thế giới tại đây
|
Cập nhật ( 24/02/2020 )
|
Tin mới đưa:- Di tích Um er-Rasas (Kastrom Mefa'a), Madaba, Amman, Jordan
- Cố đô Pasargadae, Pars, Iran
- Quần thể Takht-e Soleyman, Western Azerbaijan, Iran
- Các thị trấn Baroque muộn tại Val di Noto, Sicily, Ý
- Samarkand – Ngã tư văn hóa, Uzbekistan
- Hang động Vân Cương, Đại Đồng, Sơn Tây, Trung Quốc
- Công trình Villa d'Este, Tivoli, Rome, Ý
- Cột Chúa Ba Ngôi ở Olomouc, Czech
- Thung lũng Loire giữa Sully-sur-Loire và Chalonnes, Pháp
- Quần thể Tu viện Ferapontov, Vologda, Nga
- Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
- Mỏ đá lửa Thời kỳ Đồ đá mới ở Spiennes, Mons, Bỉ
- Lăng mộ Hoàng gia của triều đại nhà Minh và nhà Thanh, Trung Quốc
- Hang động Long Môn, Lạc Dương, Hà Nam, Trung Quốc
- Vương cung thánh đường San Francesco và địa điểm khác của Dòng Phanxicô tại Assisi, Ý
Tin đã đưa:- Tháp Nhạn, Tuy Hòa, Phú Yên, Việt Nam
- Tháp Hòa Lai, Thuận Bắc, Ninh Thuận, Việt Nam
- Đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội, Việt Nam
- Đền Bà Triệu, Lăng tháp Vua Bà và Đình Phú Điền tại Triệu Lộc, Hậu Lộc, Thanh Hóa, Việt Nam
- Đình Hoành Sơn, Nam Đàn, Nghệ An, Việt Nam
- Đền Xưa - Chùa Giám - Đền Bia, Cẩm Giàng, Hải Dương, Việt Nam
- Đền Trần Thương, Lý Nhân, Hà Nam
- Phủ Tiên Hương, Phủ Vân Cát, Lăng Mẫu Liễu Hạnh tại Phủ Dày, Vụ Bản, Nam Định
- Đền Sóc, Sóc Sơn, Hà Nội, Việt Nam
- Đền Cửa Ông và đền Cặp Tiên, Quảng Ninh, Việt Nam
- Đền Hùng, Phú Thọ, Việt Nam
- Tháp Bình Sơn, chùa Vĩnh Khánh, Sông Lô, Vĩnh Phúc, Việt Nam
- Khu di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc, Hải Dương, Việt Nam
- Đình Tây Đằng, Ba Vì, Hà Nội, Việt Nam
- Đền Trần, Nam Định, Việt Nam
|