.

Thông tin chung:
Công trình: Piazza del Duomo, Pisa
Địa điểm: Thành phố Pisa, vùng Tuscany, Ý (N43 43 23 E10 23 47)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích Di sản 8,87ha; Diện tích vùng đệm 254 ha
Năm hình thành:
Giá trị: Di sản thế giới (năm 1987, sửa đổi ranh giới nhỏ vào năm 2007; hạng mục i, ii, iv, vi) 

Ý (Italia) là một quốc gia bao gồm một bán đảo được giới hạn bởi dãy Alps và một số hòn đảo xung quanh. 
Ý nằm ở trung tâm Nam Âu và được coi là một phần của Tây Âu, có chung biên giới trên bộ với Pháp, Thụy Sĩ, Áo, Slovenia và các khu vực bao quanh của Thành phố Vatican và San Marino. Ý còn có vùng lãnh thổ ở Campione, Thụy Sĩ và Lampedusa (vùng biển Tunisia). 
Quốc gia này có diện tích 301.340 km2, dân số 60,317 triệu người (năm 2020), thủ đô là Rome. 

Do vị trí địa lý trung tâm ở Nam Âu và Địa Trung Hải, Ý là nơi sinh sống của vô số dân tộc và nền văn hóa. 
Vào thời Cổ đại (năm 750 - 200 trước Công nguyên/TCN), đây là nơi cư trú chủ yếu của các dân tộc nói ngôn ngữ Ấn-Âu (Indo-European language, có nguồn gốc từ từ Tây và Nam Á - Âu), những người đã đặt tên cho bán đảo này.
Bắt đầu từ thời Cổ điển (thế kỷ 8 TCN - thế kỷ 6 sau Công nguyên, chủ yếu gồm nền văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại), người Phoenicia (tồn tại năm 2500 TCN – 539 TCN) và người Carthage (Đế chế Carthage, tồn tại năm 814 TCN – 146 TCN) đã thành lập các thuộc địa chủ yếu ở khu vực nội địa Ý.
Người Hy Lạp (Ancient Greece) đã thành lập các khu định cư Magna Graecia tại miền nam nước Ý, trong khi người Etruscans (tồn tại năm 900 TCN –27 TCN) và người Celt lần lượt sinh sống ở miền trung và miền bắc nước Ý. 
Một bộ tộc người Ý, được gọi là người Latins (Italic tribe), đã thành lập Vương quốc La Mã (Roman Kingdom, tồn tại năm 753 TCN – 509 TCN) vào thế kỷ thứ 8 TCN, sau này trở thành nước Cộng hòa La Mã (Roman Republic, tồn tại năm 509 TCN – 27 TCN).
Cộng hoà La Mã ban đầu chinh phục và đồng hóa các nước láng giềng trên bán đảo Ý, cuối cùng mở rộng và chinh phục các vùng đất của Châu Âu, Bắc Phi và Châu Á. 
Vào thế kỷ 1 TCN, Đế chế La Mã (Roman Empire, tồn tại năm 27 TCN - 476 sau Công nguyên) nổi lên như một quyền lực thống trị khu vực Địa Trung Hải và trở thành một trung tâm văn hóa, chính trị và tôn giáo hàng đầu, hình thành nền văn minh La Mã Cổ đại (Pax Romana), một giai đoạn hơn 200 năm phát triển của luật pháp, công nghệ, kinh tế  nghệ thuật và văn học Ý.
Trong suốt thời kỳ Trung Cổ, Ý vẫn là quê hương của con người và Đế chế La Mã, mà di sản của nó về văn hóa, thể chế, Kitô giáo và tiếng Latinh lan truyền khắp toàn cầu.
Vào đầu thời kỳ Trung Cổ, Ý phải chịu đựng sự sụp đổ của Đế chế Tây La Mã (Western Roman Empire, tồn tại vào năm 395–476/480, với việc lãnh thổ bị phân chia thành các tiểu quốc) và các cuộc di dân của các bộ tộc Germanic, Huns, Slavs (Early Slavs) và Pannonian Avars.

Tại miền bắc và một phần miền trung nước Ý, vào thế kỷ 11, nhiều thị quốc (Italian City-states) và nước cộng hòa hàng hải (Maritime Republics) đã vươn lên thịnh vượng thông qua thương mại và ngân hàng, đặt nền móng cho chủ nghĩa tư bản hiện đại. Các thị quốc độc lập này đóng vai trò là trung tâm giao lưu thương mại chính của châu Âu với châu Á và Cận Đông, thường được hưởng một mức độ dân chủ cao hơn so với các quốc gia phong kiến trong các chế độ quân chủ đang thịnh hành khắp châu Âu thời bấy giờ.
Một phần miền trung nước Ý nằm dưới sự kiểm soát của các quốc gia Giáo hoàng (Papal States; thần quyền Nhà nước của Giáo hội).
Phần lớn miền nam nước Ý vẫn là chế độ phong kiến ​​cho đến thế kỷ 19. Đây là kết quả của sự kế thừa nền văn minh của người Byzantine, Arab, Norman, Angevin, Aragonese và từ các cuộc chinh phục của các quốc gia bên ngoài.  

Thời kỳ Phục hưng (Renaissance, một giai đoạn lịch sử châu Âu, chuyển đổi từ thời Trung cổ sang Hiện đại, vào thế kỷ 15, 16) bắt đầu ở Ý và lan sang phần còn lại của châu Âu, mang lại mối quan tâm mới về chủ nghĩa nhân văn, khoa học, văn học và nghệ thuật. Nền văn hóa Ý phát triển mạnh mẽ, sản sinh ra nhiều nhà khoa học, nghệ sĩ và tư tưởng nổi tiếng. Trong thời Trung cổ, các nhà thám hiểm người Ý đã khám phá ra những tuyến đường mới đến Viễn Đông và Tân thế giới, mở ra Kỷ nguyên Khai sáng (Age of Discovery) của Châu Âu. 

Sau nhiều thế kỷ can thiệp và chinh phục từ bên ngoài cùng với sự cạnh tranh giữa các thị quốc nội bộ, nước Ý bị chia rẽ về mặt chính trị, tiếp tục bị chinh phục và phân chia bởi nhiều cường quốc châu Âu.
Vào giữa thế kỷ 19, chủ nghĩa dân tộc của Ý đã trỗi dậy.
Sau nhiều thế kỷ bị ngoại bang thống trị và chia rẽ, Ý gần như hoàn toàn thống nhất vào năm 1861, cùng với việc thành lập Vương quốc Ý (Kingdom of Italy, tồn tại năm 1861–1946).
Từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, miền bắc nước Ý nhanh chóng công nghiệp hóa, giúp quốc gia này trở thành một Đế quốc thuộc địa. Trong khi đó, tại miền nam nước Ý, phần lớn vẫn là cảnh nghèo đói. Sau Chiến tranh thế giới 2, Ý bãi bỏ chế độ quân chủ, thành lập chính thể cộng hòa dân chủ và trở thành một quốc gia phát triển.  

Ý ngày nay được phân thành 20 khu vực (vùng) và 107 tỉnh, thành phố.  

Thành phố Pisa, là thủ phủ của tỉnh Pisa, vùng Tuscany, Ý. Thành phố nằm tại ven biển phía tây nước Ý, được hình thành bởi nguồn tài trợ từ hoạt động hàng hải. Thành phố có diện tích 185km2, nằm tại cao độ 4m so với mực nước biển; dân số khoảng 109 ngàn người (năm 2022).  


Bản đồ nước Ý và vị trí của thành phố Pisa


Vị trí Khu di tích Piazza del Duomo tại thành phố Pisa, Ý

Piazza del Duomo còn có tên là Piazza dei Miracoli (Quảng trường Mầu nhiệm) là một quảng trường với một nhóm các di tích nổi tiếng khắp thế giới, trong một không gian rộng lớn đầy cây xanh, được bao bọc bởi những bức tường thành và các công trình kiến trúc cổ, Piazza del Duomo ở Pisa có 4 kiệt tác kiến trúc thời trung cổ: Nhà thờ (Cathedral), Nhà nguyện (Baptistery), Tháp chuông (Bell Tower) và Nhà mộ (Campo Santo), được xây dựng từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 14. 4 công trình này đặt gần nhau, tạo thành một cụm di tích độc đáo. 
Chất lượng nổi bật của cụm di tích lan tỏa khắp khu vực, từ sự đan xen của đá cẩm thạch và đồ khảm, sự liên kết giữa những bức tường với trần hình vòm; mặt trước với các trang trí hình tam giác; những chiếc mái vòm (cupolas) lớn; đến độ nghiêng ngoạn mục của Tháp chuông Pisa.
Tại đây, công trình kiến trúc thể hiện sự tinh tế của Kiến trúc Đa sắc (Polychrome Architecture), bao gồm các hiệu ứng màu sắc và xử lý bề mặt của mặt tiền và mái bên ngoài cũng như sàn, tường và trần bên trong. Màu sắc hoặc sự tương phản của ánh sáng và bóng tối là cơ sở cho tất cả các trang trí kiến trúc.  
Quảng trường rất đáng chú ý vì nó chứa các tác phẩm nghệ thuật chứng minh tinh thần sáng tạo của thế kỷ 14. Các di tích của Quảng trường phản ánh một giai đoạn quan trọng trong lịch sử kiến ​​trúc thời trung cổ, trở thành địa điểm tham khảo cho những nghiên cứu liên quan đến phong cách Pisan Romanesque.
Nhà mộ Campo Santo với dãy bức bích họa đã tạo thành một ví dụ nổi bật cho lịch sử hội họa thời trung cổ, thế kỷ 14 và 15, của Ý.  

Quần thể di tích tại Quảng trường Piazza del Duomo, thành phố Pisa, vùng Tuscany, Ý được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 1987, sửa đổi ranh giới nhỏ vào năm 2007) với tiêu chí: 

Tiêu chí (i): Độc đáo về mặt nghệ thuật vì thiết kế không gian, Quảng trường Duomo (Piazza del Duomo) có bốn tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người: Nhà thờ (Cathedral), Nhà nguyện (Baptistery), Tháp chuông (Bell Tower) và Nhà mộ (Campo Santo). Bên trong những di tích này là những kho tàng nghệ thuật nổi tiếng thế giới, như cánh cửa bằng đồng và đồ khảm ở Nhà thờ, bục giảng trong Nhà nguyện và Nhà thờ, các bức bích họa tại Nhà mộ (Campo Santo) và nhiều bức bích họa khác.  

Tiêu chí (ii): Các di tích của Piazza del Duomo đã ảnh hưởng đáng kể đến sự phát triển của kiến ​​trúc và nghệ thuật tượng đài ở hai thời điểm khác nhau trong lịch sử. 
Đầu tiên, từ thế kỷ 11 đến năm 1284, trong thời kỳ thịnh vượng của thành phố Pisa, một kiểu nhà thờ mới với  đặc điểm là sự tinh tế của Kiến ​​trúc Đa sắc (Polychrome Architecture) và việc sử dụng các hành lang (kiểu lôgia) trên mặt tiền đã được thiết lập. Phong cách Pisan (Pisan Style), lần đầu tiên xuất hiện tại Nhà thờ Pisa, có thể được tìm thấy ở những nơi khác ở vùng Tuscany (đặc biệt là ở Lucca và Pistoia), nhưng vẫn trong lãnh thổ hàng hải của Thị quốc Pisa, được thể hiện dưới dạng khiêm tốn hơn ở vùng Sardegna (hòn đảo lớn thứ hai tại Địa Trung Hải, một vùng tự trị của Ý) và Corsica (một hòn đảo của Pháp tại Địa Trung Hải).
Tiếp theo, trong suốt thế kỷ 14, kiến ​​trúc ở vùng Tuscany bị chi phối bởi phong cách đồ sộ của Giovanni Pisano (nhà điêu khắc, họa sĩ, kiến trúc sư người Ý, năm 1250 – 1315), người đã tạo dựng bục giảng của Nhà thờ Pisa từ năm 1302 đến năm 1311; Một kỷ nguyên mới của nghệ thuật tranh ảnh – Trecento (khởi đầu của lịch sử nghệ thuật thời Phục hưng) đã được mở ra sau đại dịch Cái chết đen (Black Death) với bức bích họa “Chiến thắng của Cái chết” (Triumph of Death) của Bonamico Buffalmacco (họa sỹ người Ý, năm 1262- 1340) trang trí tại Nhà mộ Campo Santo, vào khoảng năm 1350. 

Tiêu chí (iv): Nhóm các di tích tại Piazza del Duomo, bao gồm các tòa nhà tâm linh tiêu biểu được xây dựng cho các chức năng riêng biệt và cụ thể, tạo thành ví dụ nổi bật về một kiểu kiến ​​trúc Cơ đốc giáo thời Trung cổ. 

Tiêu chí (vi): Chính tại Nhà thờ Pisa, Galileo Galilei (nhà thiên văn, vật lý và kỹ sư người Ý, năm 1564- 1642) khi quan sát dao động của chiếc đèn chùm bằng đồng (do Battista Lorenzi tạo ra), đã phát hiện ra ở tuổi 19 lý thuyết chuyển động đều (tính đẳng thời) của con lắc và mở đầu cho những công trình tiên phong của ông về động lực học. Từ đỉnh của Tháp nghiêng Pisa, Galileo Galilei đã tiến hành các thí nghiệm, mà từ đây ông đã hình thành được định luật rơi tự do. Như vậy, hai trong số các di tích chính của Piazza dei Miracoli (Quảng trường Màu nhiệm) gắn bó trực tiếp và hữu hình với một giai đoạn quyết định trong lịch sử khoa học vật lý. 

Bản đồ phạm vi Di sản Piazza del Duomo, thành phố Pisa, vùng Tuscany, Ý


Sơ đồ vị trí các hạng mục công trình chính tại Di sản: 1) Nhà thờ (Cathedral); 2) Nhà rửa tội (Baptistery); 3) Tháp chuông (Bell Tower); 4) Nhà mộ (Campo Santo) 




Phối cảnh tổng thể Di sản Piazza del Duomo, Pisa, Ý


Sơ đồ tổng mặt bằng 4 di tích chính trong Khu vực Di sản Piazza del Duomo, Pisa, Ý

Nhà thờ Santa Maria Assunta Pisa

Nhà thờ Santa Maria Assunta Pisa (Santa Maria Assunta Pisa/ Pisa Cathedral) nằm tại trung tâm Quảng trường Piazza del Duomo (Piazza dei Miracoli). Đây là nhà thờ thời trung cổ dành riêng cho Đức Mẹ Đồng trinh Mary (Santa Maria Assunta) của thành phố Pisa, là kiệt tác của kiến trúc Romanesque (Romanesque architecture, phong cách kiến trúc Châu Âu thời Trung cổ, thế kỷ 8 – 11, với đặc trưng là những mái vòm hình bán nguyệt). Công trình còn trở thành đại diện của phong cách kiến trúc này với tên gọi Pisan Romanesque và đồng thời cũng là đại diện cho bằng chứng hữu hình về uy tín và giàu có của nước Cộng hòa hàng hải Pisa (Repubblica di Pisa, tồn tại thế kỷ 11 – 15).

Nhà thờ được dựng lên bên ngoài các bức tường thành đầu thời trung cổ của thành phố Pisa.Vào đầu thế kỷ 11, địa điểm này là một nghĩa địa và đã có một nhà thờ nhỏ tồn tại ở đây. Nhà thờ Santa Maria Assunta Pisa được xây dựng vào năm 1063- 1092, được thánh hiến vào năm 1118 và là trụ sở của Tổng Giám mục Pisa. Công trình được thiết kế bởi Buscheto (kiến trúc sư người Ý, năm 1063- 1116). Ông cũng là người quy hoạch Quảng trường Piazza del Duomo, tạo phong cách Pisan Romanesque khác biệt của các công trình xây dựng xung quanh Quảng trường.
Vào đầu thế kỷ 12, Nhà thờ được cải tạo dưới sự chỉ đạo của Rainaldo (kiến ​​trúc sư người Ý, thế kỷ 12). Ông đã tăng chiều dài của Gian giữa của Nhà thờ bằng cách thêm 3 bước cột, mở rộng cầu thang và thiết kế một mặt tiền mới, song về cơ bản vẫn phù hợp với phong cách ban đầu của kiến trúc sư Buscheto.
Mặt bằng Nhà thờ ban đầu với dạng một cây thánh giá Hy Lạp (Croce Greca, 4 nhánh dài bằng nhau) sau khi mở rộng đã chuyển thành mặt bằng với dạng một cây thánh giá Latin (Croce Latina, nhánh đứng và nhánh ngang dài khác nhau).
Mặt tiền mới của Nhà thờ bằng đá cẩm thạch trắng, xen kẽ với đá cẩm thạch nhiều màu và được trang trí bằng nhiều đồ vật bằng đồng từ chiến lợi phẩm của chiến tranh, trong đó có Pisa Griffin. Đây là một tác phẩm điêu khắc bằng đồng đẹp nhất và hoàng tráng nhất thời Trung cổ, miêu tả một con thú thần thoại có nguồn gốc Hồi giáo, chiếm được vào năm 1061, đặt tại phần đông của mái Nhà thờ. 

Tác phẩm điêu khắc Pisa Griffin, trong Bảo tàng Nhà thờ Pisa; cao 107cm; dài 87cm; rộng 43cm


Phối cảnh tổng thể mặt tiền phía tây và nam, Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa, Ý 

Phối cảnh tổng thể mặt tiền phía đông, Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa, Ý ; Trên đỉnh mái đặt phiên bản linh vật Griffin

Phần phía trên của mặt tiền, thay vì các mảng tường là một hệ thống hành lang loggia 4 tầng với các hàng cột đỡ mái vòm trang trí theo phong cách có nguồn gốc vùng Lombard (miền bắc nước Ý). Phía sau hành lang là các hàng cửa sổ đơn hoặc đôi. Trên mặt tiền, các dải đá cẩm thạch trắng xen kẽ với dải đá cẩm thạch màu sẫm, tạo thành các phân vị theo phương ngang. Các phân vị ngang này kết hợp với các cột trụ tường phân vị theo phương đứng, tạo cho công trình có trang trí bề mặt rất ấn tượng của Kiến trúc Đa sắc (Polychrome Architecture).
Bên trong Nhà thờ, người ta cũng phân biệt được phần do Rainaldo xây dựng với sự ảnh hưởng của kiến trúc Byzantine và phần do Buscheto xây dựng với sự ảnh hưởng của kiến trúc Hồi giáo.
Mái của Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa được thay thế sau trận hỏa hoạn vào năm 1595.

Phong cách của công trình được cho là sự thể hiện Chủ nghĩa đồng bộ văn hóa (Cultural Syncretism; Chủ nghĩa đồng bộ là sự kết hợp các khái niệm riêng biệt thành một ý tưởng mới, độc đáo; Chủ nghĩa đồng bộ văn hóa là việc hai hoặc nhiều nền văn hóa khác biệt hòa trộn với nhau để tạo ra một nhận thức, ý tưởng, thực hành và triết học mới). Sự hòa trộn các phong cách khác nhau: Cổ điển (Classical), Lombard-Emilian (First Romanesque/ Lombard Romanesque, phong cách kiến trúc Romanesque đầu tiên ở Châu Âu, từ thế kỷ 10 - 11, tại vùng Lombardy, miền bắc Ý, lan sang Catalonia, Tây Ban Nha và miền nam nước Pháp), Byzantine (Byzantine Art, sản phẩm nghệ thuật Cơ đốc giáo Hy Lạp của Đế chế Đông La Mã), Hồi giáo (Islamic) và sự hiện diện văn hóa quốc tế đến từ các thương nhân tại Pisan, để tạo ra phong cách Pisan Romanesque. Đây được coi là sự đua tranh vị thế giữa các nước cộng hòa hàng hải tại Ý, trong việc tạo ra địa điểm văn hóa tinh thần đẹp đẽ và sang trọng.


Sơ đồ mặt bằng Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa, Ý 


Sơ đồ mặt cắt Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa, Ý 


Phối cảnh mặt tiền phía tây Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa, Ý 


Chi tiết trang trí mặt tiền với hệ thống hành lang loggia,  Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa, Ý 

Nhà thờ Pisa đặt trên một bệ nền có 5 bậc, bố cục theo hướng đông tây. Tòa nhà có 4 cửa ra vào. Cửa vào chính từ phía tây, ra phía Nhà nguyện (Baptistery); 2 cửa phía đông và tây tại nhánh Gian ngang nam; 1 cửa phía đông tại nhánh Gian ngang bắc.
Cửa chính tại mặt tiền phía tây có 3 cửa lớn, được khảm trang trí tại mái vòm trên cửa. Xen kẽ giữa các cửa lớn là 4 cửa giả, được khảm bằng đá cẩm thạch nhiều màu. Trên đỉnh của mặt tiền phía tây là các bức tượng thánh và nhà truyền giáo.
Những cánh cửa bằng đồng ở mặt tiền được làm bởi các nghệ nhân Florentine, vào thế kỷ 17. Tại đây có cổng bằng đồng San Ranieri (Porta di San Ranieri/ San Ranieri gate), nằm tại phía đông, hướng về phía Tháp chuông Pisa, được đúc vào khoảng năm 1180 bởi Bonanno Pisano (nhà điêu khắc người Ý, mất năm 1180). Cửa San Ranieri là một trong những cảnh cửa không bị phá hủy bởi trận hỏa hoạn năm 1595. Cảnh cửa được trang trí bởi 24 ô phù điêu, miêu tả của cuộc đời Chúa Kito và Đức Trinh nữ Maria.  

Cửa San Ranieri, Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa, Ý  

Công trình không có Sảnh hiên (Narthex).
Gian giữa (Hội trường/Nave) có 5 nhịp và 10 bước gian (kể cả 3 bước gian mở rộng thêm). Nhịp chính giữa rộng, hai nhịp hai bên hẹp, là lối đi. Gian Hợp xướng (Choir/Tribune/Dome) có 3 nhịp và 5 bước gian.
Gian ngang (Transept) được hình thành bởi gian Hợp xướng kéo dài, tạo cho mặt bằng Nhà thờ có hình một cây thánh giá La Mã (chữ thập). Giao của chữ thập là một khối tròn nhô cao, phủ mái dốc.
Hậu đường (Apse) có mặt bằng và cấu trúc xây dựng tương tự như Hội trường, gồm 3 bước gian. Kết thúc là không gian nhà nguyện. Không gian này có mặt bằng nửa hình tròn, kích thước bằng bề rộng Gian giữa, phủ mái dốc.  

Bên trong Nhà thờ, có hai loại mái vòm: Mái vòm hình mũi mác nhô cao tương tự như của nhà thờ Hồi giáo (Mosque) với những  lớp đá cẩm thạch đen và trắng xen kẽ; Mái vòm hình elip lấy cảm hứng từ kiến trúc người Moor (Bán đảo Iberia). Sự hiện diện của hai tầng lửng (matronea) tại Gian giữa với hàng cột kiểu Corinthian bằng đá granit nguyên khối, được cho là ảnh hưởng của kiến trúc Byzantine.
Trần bên trong Nhà thờ bằng gỗ, có từ thế kỷ 17, được sơn và trang trí bằng vàng lá; trần không phẳng mà theo kiểu các ô lõm vào trong (coffered ceiling).
Mái vòm tại trung tâm của chữ thập được trang trí bởi những bức tranh mô tả sự tích Kinh thánh của nghệ sĩ Orazio Riminaldi (người Ý, năm 1593- 1630) và Girolamo Riminaldi (người Ý, mất năm 1631). Tranh được thực hiện theo kỹ thuật vẽ bằng sáp nóng (Encaustic painting).
Nhà thờ Pisa hiện lưu giữ được những bức tranh vẽ vào thế kỷ 12- 14, sau trận hỏa hoạn năm 1595 và một số bức tranh thực hiện vào thế kỷ 16- 17. Ví dụ như 27 bức tranh bao phủ các phòng phía sau Ban thờ chính, mô tả những câu chuyện trong Cựu ước và về cuộc đời của Chúa Kito. Ngoài ra, Nhà thờ Pisa còn lưu giữ nhiều thánh tích như thánh giá bằng đồng, giá đỡ nến, bục giảng…Trong đó có kiệt tác điêu khắc Bục giảng, do Giovanni Pisano (nhà điêu khắc, họa sĩ, kiến trúc sư người Ý, khoảng năm 1250 - 1315) thực hiện. 

Ngọn đèn ở trung tâm của Gian giữa được gọi là “Đèn của Galileo”. Truyền thuyết cho rằng, Galileo đã xây dựng lý thuyết đẳng thời của con lắc khi quan sát dao động của đèn treo trên trần mái của Gian giữa. Tuy nhiên, bản gốc nhỏ hơn và rất khác so với đèn này được tìm thấy ngày nay tại Nhà mộ Campo Santo Pisa.

Nội thất gian giữa với hàng cột cao 2 tầng và trần bằng gỗ, Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa, Ý  


Kiệt tác điêu khắc Bục giảng, Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa, Ý   


Phiên bản “Đèn của Galileo” tại Gian giữa Nhà thờ Santa Maria Assunta tại Pisa, Ý

Nhà nguyện Pisa Baptistery

Nhà nguyện Pisa Baptistery dành riêng cho Thánh Giovanni Battista (Baptistery of St. John/ Battistero di San Giovanni) nằm tại phía tây của Nhà thờ Santa Maria Assunta Pisa. Tòa nhà Giáo hội này được khởi công vào giữa thế kỷ 12, được thiết kế bởi Diotisalvi (kiến trúc sư người Ý) và là một trong nhà nguyện lớn nhất tại Ý.
Công trình có mặt bằng hình tròn, đường kính 34,13m (bằng chiều rộng của Nhà thờ) và cao 54,86m.
Nhà nguyện Pisa Baptistery là một ví dụ về sự chuyển đổi từ phong cách Romanesque sang phong cách Gothic : phần dưới theo phong cách Romanesque, với các mái vòm tròn, phần trên theo phong cách Gothic, với các mái vòm nhọn. 

Công trình có 4 cửa ra vào tại 4 hướng đông, tây, nam, bắc. Cửa chính tại phía đông, đối diện với mặt tiền của Nhà thờ, được bao bọc bởi hai cột cổ điển, trong khi các khung bên trong được thực hiện theo phong cách Byzantine. 

Nhìn bên ngoài, công trinh như có chiều cao 3 tầng, song bên trong chỉ là công trình 1 tầng với một tầng lửng chạy vòng tròn xung quanh nhà. Trang trí mặt tiền của Nhà nguyện tương đồng với trang trí mặt tiền của Nhà thờ, là sự kết hợp giữa các phân vị theo phương ngang của dải đá cẩm thạch màu sẫm với phân vị theo phương đứng của những cột trụ tường khác nhau theo từng tầng. Tầng 1 là các cột trụ tường (đầu cột kiểu Corinthian) đỡ vòm, có khoảng cách lớn tương tự như phần tầng dưới của Nhà thờ; giữa các trụ tường là cửa sổ; Tầng 2 là các cột trụ tường (đầu cột kiểu Corinthian) có khoảng cách hẹp tương tự như phần tầng trên tại đầu hồi của Nhà thờ, đỡ các gờ trang trí hình tam giác; giữa mỗi 4 cột trụ tường mới có một cửa sổ. Tầng 3 là các trụ tường mỏng kết hợp với các gờ trang trí hình tam giác; giữa các trụ tường là các cửa sổ kép.  

Công trình có mái kép: mái vòm nhọn bên trong (tạo không gian như một buồng cộng hưởng âm học) và mái vòm tròn phủ bên ngoài. Điều đặc biệt là mái vòm bên ngoài được trang trí theo hai phần: một phần lợp ngói màu đỏ tại phía tây (hướng ra biển) và một phần lợp tấm chì màu xám tại phía đông (hướng đối diện Nhà thờ).


Sơ đồ mặt bằng, mặt cắt, mặt tiền và nội thất, Nhà nguyện Pisa Baptistery, Ý 




Phối cảnh tổng thể với mái vòm hai màu, Nhà nguyện Pisa Baptistery, Ý 

Nội thất của Nhà nguyện bề thế, song ít trang trí. Bên trong có hàng 12 cột bố trí vòng quanh. Trong đó có 4 cột vuông và 8 cột tròn (đầu cột kiểu corinthian).
Chính giữa Nhà nguyện là một bục giảng bằng đá hình bát giác, đặt trên bệ cao 3 bậc, được tạc từ năm 1255-1260 bởi Nicola Pisano (nhà điêu khắc người Ý, năm 1220/1225- 1284, được coi là một trong những người sáng lập ra nghệ thuật điêu khắc hiện đại). Cạnh bục giảng là tượng một vị thần trong thần thoại La Mã là Hercules trong tư thế khỏa thân. Các cuộc khảo sát về thời kỳ Phục hưng Ý đều lấy mốc năm 1260, là năm bục giảng này được xây dựng.
Do xây dựng trên nền cát không ổn định, Nhà nguyện (tương tự như Tháp chuông Pisa) bị nghiêng 0,6 độ về phía nhà thờ.  




Nội thất Nhà nguyện Pisa Baptistery, Ý 

Tháp chuông Pisa

Tháp chuông Pisa (Tower of Pisa/Bell Tower) nằm tại phía đông của Nhà thờ Santa Maria Assunta Pisa. Đây là một trong ba công trình kiến trúc nằm trên Quảng trường Piazza del Duomo, bao gồm Nhà thờ, Tháp chuông và Nhà nguyện Pisa.
Tháp được xây dựng bằng đá cẩm thạch trắng, cao 8 tầng, có chiều cao 55,86m so với mặt đất ở phía thấp và 56,6 m ở phía cao. Chiều rộng của các bức tường ở chân đế là 2,44 m. Trọng lượng của Tháp ước tính khoảng 14.500 tấn. Tháp có 296 (hoặc 294) bậc thang.
Tháp bắt đầu bị nghiêng trong quá trình xây dựng tầng thứ 3 vào thế kỷ 12. Công trình ngày càng nghiêng hơn khi hoàn thành xây dựng vào thế kỷ 14. Đến năm 1990, độ nghiêng đã lên tới 5,5 độ. Cấu trúc được ổn định qua việc sửa chữa từ năm 1993 đến năm 2001, làm giảm độ nghiêng xuống còn 3,97 độ. 
Có nhiều ý kiến khác nhau về người thiết kế tháp.
Tháp nghiêng Pisa là một trong những tháp nổi tiếng nhất trên thế giới. 


Sơ đồ mặt đứng, mặt cắt, mặt bằng Tháp chuông Pisa, Ý  


Phối cảnh Tháp chuông Pisa - Tháp nghiêng Pisa, Ý  

Việc xây dựng tháp diễn ra theo nhiều giai đoạn trong khoảng 200 năm.
Năm 1173, nền móng của Tháp được xây dựng, tiếp đó là tầng trệt với các cột trụ tường có đầu cột kiểu Corinthian đỡ các mái vòm chỉ để trang trí mà không có lỗ cửa (Blind Arcade).
Tháp bắt đầu lún khi xây dựng tầng thứ hai vào năm 1178, do móng chỉ cao 3m, đặt trên nền đất yếu. Việc xây dựng sau đó đã bị tạm dừng trong gần một thế kỷ. Vào năm 1233, công việc xây dựng Tháp tiếp tục cho đến năm 1272 với những nỗ lực để điều chỉnh độ nghiêng bằng việc xây dựng dựng các tầng trên có độ cao lớn hơn  (tại bên nghiêng) để cân bằng với bên kia, dẫn đến Tháp như bị cong.
Việc xây dựng tháp dừng lại vào năm 1284 khi người Pisa thua trận trong chiến tranh với các tiểu vương quốc láng giềng.
Tầng thứ bảy được hoàn thành vào năm 1319. Tầng đặt chuông cuối cùng được bổ sung vào năm 1372.
Tháp có 7 chuông, mỗi chuông là mỗi nốt âm giai trưởng. Chiếc lớn nhất được lắp đặt vào năm 1655.
6 trong số 8 tầng mặt tiền của Tháp được bao quanh bởi một hành lang với mái vòm tròn, mô phỏng lại kiểu mặt tiền Nhà thờ Pisa.  

Trong khoảng thời gian từ năm 1589 đến năm 1592, Galileo Galilei (nhà thiên văn, vật lý và kỹ sư người Ý) đã thả hai viên đạn đại bác có khối lượng khác nhau từ đỉnh Tháp để chứng minh rằng tốc độ rơi của chúng không phụ thuộc vào khối lượng, tuân theo quy luật rơi tự do. 

Bắt đầu từ năm 1993, 870 tấn đối trọng bằng chì được đặt và nền móng được gia cố để giảm độ nghiêng của Tháp. Độ nghiêng của Tháp đã giảm đi 45cm, trở lại độ nghiêng vào năm 1838. Vào năm 2018, các kỹ sư đã thông báo rằng: Tháp nghiêng Pisa đã được ổn định và lần đầu tiên trong lịch sử tồn tại đã dừng nghiêng.   


Cửa vào Tháp chuông Pisa, Ý  


Hành lang bên ngoài Tháp chuông Pisa, Ý 


Trang trí đầu cột, Tháp chuông Pisa, Ý 


Bên trong tầng 8, Tháp chuông Pisa, Ý 

Nhà mộ Campo Santo Pisa

Nhà mộ Campo Santo Pisa (Camposanto Monumentale di Pisa/ Camposanto Vecchio) nằm tại phía bắc Nhà thờ Santa Maria Assunta Pisa.
Nhà mộ Campo Santo Pisa có hình thức quy hoạch kiến trúc như một tòa dinh thự hay tu viện, theo phong cách Gothic, được xây dựng bắt đầu vào năm 1278 bởi kiến ​​trúc sư Giovanni di Simone. Công trình hiện tại được hoàn thành vào năm 1464. 


Sơ đồ mặt bằng, mặt đứng bên ngoài, mặt đứng sân trong và mặt cắt ngang Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý; 1) Nhà nguyện Ammannati; 2) Nhà nguyện Aulla; Nhà nguyện Dal Pozzo 


Mặt đứng phía nam, hướng ra Quảng trường Piazza del Duomo, Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý

Tòa nhà có mặt bằng hình chữ nhật kéo dài, gồm các dãy nhà bao quanh một sân trong.
Công trình có hai cửa vào chính tại phía nam, hướng ra Quảng trường Piazza del Duomo.
Mặt tiền phía ngoài là bức tường với các cột trụ tường kiểu Corinthian đỡ các mái vòm chỉ để trang trí mà không có lỗ cửa (Blind Arcade).
Mặt tiền tại sân trong là hiên với hệ thống cột đỡ các mái vòm tròn được trang trí tinh xảo.  

Nhà mộ Campo Santo lưu giữ một bộ sưu tập quan tài La Mã với 84 chiếc đặt dọc theo các bức tường, cùng với các tác phẩm điêu khắc và bình đựng của người La Mã và Etruscan (miền trung nước Ý).
Các bức tường của Nhà mộ được bao phủ trong hơn 2600 m2 các bức bích họa thực hiện theo kiểu Fresco (là một kỹ thuật vẽ tranh tường được thực hiện trên nền vôi mới trát, còn ướt; kỹ thuật vẽ bích họa được sử dụng từ thời cổ đại và gắn liền với hội họa thời Phục hưng của Ý). Bức sớm nhất được vẽ vào năm 1336/1341. Những bức cuối cùng được vẽ vào đầu thế kỷ 17. Người ta cho rằng, chính những bức bích họa tại Nghĩa trang này là điểm thu hút chính du khách đến Pisa.
Trong thế chiến thứ hai, năm 1944, mái công trình bị sập do hỏa hoạn, phá hủy nhiều bức bích họa.  

Một trong dãy bức bích họa ấn tượng và lâu đời nhất tại đây là bức bích họa với 3 chủ đề chính: Chiến thắng của cái chết (Triumph of Death), Sự phán xét cuối cùng (Last Judgement) và Địa ngục (Hell). Những bức bích họa này được vẽ bởi Francesco Traini (một họa sĩ người Ý, làm việc tại Pisa từ năm 1321- 1340) và Bonamico Buffalmacco (họa sỹ người Ý, năm 1262- 1340).  


Từ hành lang nhìn vào sân trong, Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý


Các quan tài đặt dọc theo tường, Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý


Bức bích họa Chiến thắng cái chết (Triumph of Death/ Trionfo della Morte), Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý

Bức bích họa Sự phán xét cuối cùng (Last Judgement), Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý

Bức bích họa Địa ngục (Hell), Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý

Nhà mộ Campo Santo có 3 phòng cầu nguyện nhỏ:
Phòng nguyện Ammannati (Chapel Ammannati) nằm ở phía bên trái bức tường phía bắc. Đây là phòng nguyện cổ nhất được xây dựng vào năm 1360); Phòng nguyện được lấy theo tên từ ngôi mộ hoành tráng của Ligo Ammannati, giáo sư y khoa tại Đại học Pisa. Đây là ngôi mộ đặc biệt, được dâng lên cao, khác với các ngôi mộ khác đặt dưới nền nhà được phủ bên trên bằng các phiến đá cẩm thạch. Phía trên cửa vòm vào Phòng nguyện là bức bích họa của Benozzo Gozzoli (họa sĩ người Ý, năm 1420 – 1479), mô tả sự thờ phụng của các đạo sĩ . 

Lối vào Phòng nguyện Ammannati, Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý 

Lăng mộ Ligo Ammannati, Phòng nguyện Ammannati, Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý 

Phòng nguyện Aulla (Chapel Aulla) nằm ở bên phải, bức tường phía bắc. Phòng nguyện có ban thờ được làm vào năm 1518 bởi Giovanni della Robbia (nghệ sĩ người Ý, năm 1469–1529). Mặt trước của ban thờ là bức tranh mô tả sự tích kinh thánh và những lời tiên tri. Trần Phòng nguyện treo một ngọn đèn, từng được treo trong Nhà thờ Pisa, được cho rằng đã truyền cảm hứng cho Galileo Galilei trong việc xây dựng lý thuyết chuyển động đều (tính đẳng thời) của con lắc. 

Lối vào Phòng nguyện Aulla, Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý

Bản gốc "Đèn của Galileo", Phòng nguyện Aulla, Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý  

Phòng nguyện Dal Pozzo (Chapel Dal Pozzo/ Carlo Antonio Dal Pozzo) nằm tại bức tường phía đông, lấy theo tên Tổng giám mục thành phố Pisa là Carlo Antonio Dal Pozzo (người Ý, năm 1547 - 1607). Công trình được xây dựng vào năm 1594 với mái vòm đặc trưng. Phòng nguyện nối với Nhà mộ qua một cánh cửa gỗ. Bên trong Phòng nguyện, phía trên ban thờ, có một bức tranh Thánh San Girolamo, của Aurelio Lomi (họa sỹ người Ý, năm 1556- 1624) vào năm 1595.  


Lối vào Phòng nguyện Dal Pozzo, Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý


Ban thờ Phòng nguyện Dal Pozzo với bức tranh Thánh San Girolamo, Nhà mộ Campo Santo Pisa, Ý  

Di sản Piazza del Duomo là trung tâm nghệ thuật và du lịch quan trọng nhất tại thành phố Pisa, vùng Tuscany, Ý. Cụm 4 di tích trong Quần thể: Nhà thờ (Cathedral), Nhà nguyện (Baptistery), Tháp chuông (Bell Tower) và Nhà mộ (Campo Santo) được cho là những phép lạ bởi vẻ đẹp phức tạp và sự thần bí độc đáo của chúng.   

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://whc.unesco.org/en/list/395/
https://en.wikipedia.org/wiki/Italy
https://en.wikipedia.org/wiki/Pisa
https://it.wikipedia.org/wiki/Piazza_dei_Miracoli
https://it.wikipedia.org/wiki/Duomo_di_Pisa
https://en.wikipedia.org/wiki/Pisa_Cathedral
https://en.wikipedia.org/wiki/Pisa_Baptistery
https://en.wikipedia.org/wiki/Leaning_Tower_of_Pisa
https://en.wikipedia.org/wiki/Camposanto_Monumentale_di_Pisa
https://it.wikipedia.org/wiki/Camposanto_monumentale
http://informations-documents.com/environnement/coppermine15x/displayimage.php?pid=56896
https://it.wikipedia.org/wiki/Cappella_Ammannati
https://it.wikipedia.org/wiki/Cappella_Aulla
https://it.wikipedia.org/wiki/Cappella_Dal_Pozzo
 

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi