Tuần 29 - Ngày 18/02/2025
|
|
|
|
Thông tin định kỳ
|
|
|
Lịch sử Kiến trúc
Lăng Taj Mahal, Agra, Uttar Pradesh, Ấn Độ |
14/10/2015 |

Thông tin chung:
Công trình: Lăng Taj Mahal (Taj Mahal)
Địa điểm: Agra, Uttar Pradesh, India (N27 10 27.012 E78 2 31,992)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích đất 17,63ha.
Năm hoàn thành: 1632 -1648 và được xây dựng bổ sung thêm vào 1653.
Giá trị: Di sản thế giới (1983; hạng mục i)
Ấn Độ (India) là một quốc gia tại Nam Á, có diện tích 3.287.263 km2 (đứng thứ 7 trên thế giới); dân số khoảng 1324 triệu người (năm 2016).
Ấn Độ tiếp giáp Ấn Độ Dương tại phía Nam, biển Ả Rập phía Tây Nam, vịnh Bengal phía Đông Nam, giáp Pakistan ở phía Tây; với Trung Quốc, Nepal, Bhutan ở phía Đông Bắc; Myanmar và Bangladesh ở phía Đông. Trên Ấn Độ Dương, Ấn Độ lân cận với Sri Lanka và Maldives; Quần đảo Andaman và Nicobar của Ấn Độ có chung đường biên giới trên biển với Thái Lan và Indonesia.
Tiểu lục địa Ấn Độ là nơi xuất hiện văn minh lưu vực sông Ấn Cổ đại, có các tuyến đường buôn bán mang tính lịch sử đi qua cùng với những đế quốc rộng lớn, giàu có về thương mại và văn hóa.
Đây cũng là nơi bắt nguồn của 4 tôn giáo nội sinh lớn:
Ấn Độ giáo (Hinduism) là một trong những tôn giáo lâu đời nhất trên thế giới, xuất phát từ khu vực Nam Á (Ấn Độ, Pakistan, Bangladesh), là sự hợp nhất hay tổng hợp các nền văn minh truyền thống Ấn Độ khác nhau và không có người sáng lập; hình thành từ năm 500 trước Công nguyên (TCN) đến 300 sau Công nguyên, phát triển mạnh trong thời Trung cổ, cùng với sự suy tàn Phật giáo ở Ấn Độ. Ấn Độ giáo bao gồm các nhóm tôn giáo khác biệt nhau về triết lý, song được liên kết và chia sẻ bởi các khái niệm chung, các nghi thức, vũ trụ học, tài nguyên văn bản Hindu (luận về thần học, triết lý, thần thoại, kinh Vệ Đà, Yoga, nghi lễ, cách thức xây dựng đền thờ) và tập tục hành hương đến các địa điểm linh thiêng. Bốn giáo phái lớn nhất của Ấn Độ giáo là Vaishnavism, Shaivism, Shaktism và Smartism.
Phật giáo (Buddhism) do Đức Thích Ca Mâu Ni (Siddhartha Gautama/ Tất đạt đa Cồ đàm, năm 624 TCN – 534 TCN) sáng lập. Sau này, Phật giáo phân hóa thành nhiều nhánh: Phật giáo Nguyên thủy (Nam Tông, Thượng tọa, Tiểu thừa); Phật giáo Đại thừa (Bắc tông, Đại chúng); Phật giáo Chân ngôn (Tây Tạng, Mật tông, Kim cương thừa).
Jaina giáo (Jainism) là một trong những tôn giáo lâu đời trên thế giới, do Đức Mahavir (năm 599 trước TCN – 527 TCN) sáng lập ra tại Bắc Ấn Độ, gần như là cùng thời với Phật giáo, với triết lý và phương thức thực hành dựa vào nỗ lực bản thân để đến cõi Niết Bàn;
Sikh giáo (Sikhism) do Đức Guru Nanak (năm 15/4/1469- 22/9/1539) sáng lập vào thế kỷ 15 tại vùng Punjab, giữa Pakistan và Ấn Độ.
Ngoài ra, tại đây còn xuất hiện các tôn giáo ngoại nhập như: Do Thái giáo (Judaism), Bái Hỏa giáo (là tôn giáo do nhà tiên tri Zoroaster sáng lập vào khoảng cuối thế kỷ 7 TCN tại miền Đông Đế quốc Ba Tư cổ đại), Cơ Đốc giáo (Christianity) và Hồi giáo (Islamic). Các tôn giáo này được truyền đến Ấn Độ vào thiên niên kỷ thứ nhất sau Công nguyên, bổ sung vào văn hóa đa dạng của khu vực.
Vào thời Trung cổ, phần lớn miền Bắc Ấn Độ thuộc Vương quốc Hồi giáo Delhi (Delhi Sultanate), kéo dài trong khoảng 320 năm (1206- 1526), gồm 5 triều đại: Triều đại Mamluk (1206-1290); Triều đại Khalji (1290-1320); Triều đại Tughlaq (1320-1414), Triều đại Sayyid (1414 - 1451) và triều đại Lodi (1451 - 1526). Trong giai đoạn này, sự kết hợp giữa văn minh Ấn Độ với văn minh Hồi giáo, sự hội nhập giữa tiểu lục địa Ấn Độ với vùng lục địa Phi – Á – Âu (Afro-Eurasia) đã có một tác động to lớn lên văn hóa và xã hội Ân Độ. Khi Delhi thành thủ đô Hồi giáo vào năm 1193, tại đây đã hình thành được nền kiến trúc Hồi giáo - Ấn Độ (Indo-Islamic architecture, nguồn gốc từ Iran), đạt được sự tăng trưởng dân số, kinh tế cùng xuất hiện ngôn ngữ Hindi-Urdu (Hindustani language). Vương quốc Hồi giáo Delhi cũng có vai trò trong việc đẩy lùi các cuộc xâm lăng của Đế quốc Mông Cổ trong thế kỷ 13, 14.
Vào thời Trung cổ, miền Nam Ấn Độ phân thành nhiều vương quốc nhỏ, ví dụ như:
Vương quốc Vijayanagara (Vijayanagara Empire): nằm trên Cao nguyên Deccan (Deccan Plateau), kinh đô là thành phố Vijayanagara (bang Karnataka hiện tại). Triều đại này được thành lập năm 1336, kéo dài đến năm 1646. Vijayanagara đã trở thành một thành trì của Ấn Độ giáo trong giai đoạn người Hồi giáo làm bá chủ ở miền Bắc Ấn Độ, nổi tiếng vì bảo trợ cho việc học chữ Phạn. Đây là vương quốc giàu có nhờ buôn bán gia vị và sản xuất hàng dệt vải bông;
Vương quốc Đông Ganga (Eastern Ganga Dynasty): thuộc khu vực Kalinga, (bao gồm cả bang Odisha hiện tại) là khu vực ven biển phía Đông giữa sông Mahanadi và sông Godavari với kinh đô là Dantapura, sau đó được chuyển đến Kalinganagara (Mukhalingam) và cuối cùng đến Kataka (Cuttack). Triều đại này tồn tại vào thế kỷ 11- đầu thế kỷ 15. Triều đại Đông Ganga được đánh giá là vương triều bảo trợ tuyệt vời của tôn giáo và nghệ thuật. Nhiều ngôi đền của thời kỳ Đông Ganga được xếp hạng vào trong những kiệt tác của kiến trúc Ấn Độ giáo. Người cai trị đáng chú ý của triều đại Đông Ganga là vua Narasingha Deva I, giai đoạn năm 1238-1264. Ông là một chiến binh mạnh mẽ, đã tổ chức đánh bại nhiều đợt tấn công của Vương quốc Hồi giáo Delhi và thậm chí còn truy đuổi kẻ thù. Vua Narasingha Deva I cho xây dựng Đền Mặt trời tại Konark để kỷ niệm những chiến thắng của mình đối với người Hồi giáo và nhiều ngôi đền, pháo đài khác.
Vào thế kỷ 16, Đế quốc Mughal (Mughal Empire, năm 1526 – 1857) hình thành, chinh phục các vương quốc nhỏ, mở rộng lãnh thổ ra gần như toàn bộ tiểu lục địa Ấn Độ và một phần của Afghanistan với số dân vào giai đoạn cực thịnh lên đến 150 triệu người.
Đế quốc Mughal đạt đến đỉnh cao vinh quang trong triều đại của Shah Jahan (hoàng đế thứ năm Đế quốc Mughal, trị vì năm 1628 đến 1658) và ông được coi là một trong những hoàng đế Mughal vĩ đại nhất. Trong giai đoạn này, kiến trúc Mughal đạt đến đỉnh cao với với các công trinh nổi tiếng như: Taj Mahal và Moti Masjid tại Agra, Pháo đài Đỏ (Red Fort), Jama Masjid, Delhi và Pháo đài Lahore (Lahore Fort).
Tiểu lục địa Ấn Độ dần bị Anh thôn tính và chuyển sang nằm dưới quyền quản lý của Công ty Đông Ấn Anh từ đầu thế kỷ 18, rồi nằm dưới quyền quản lý trực tiếp của Anh từ giữa thế kỷ 19.
Ấn Độ trở thành một quốc gia độc lập vào năm 1947 sau một cuộc đấu tranh giành độc lập do Mahatma Gandhi (2/10/1869 – 30/1/1948) lãnh đạo.
Ngày nay Ấn Độ là một liên bang bao gồm 29 bang và 7 vùng lãnh thổ thuộc liên bang. Dưới bang là các đơn vị hành chính: quận (huyện, khu); phân khu và làng xã.
Uttar Pradesh là một bang thuộc miền Trung, Bắc và Bắc Trung bộ Ấn Độ, với dân số hơn 200 triệu dân, bang đông dân nhất Ấn Độ.
Agra là một thành phố trên bờ sông Yamuna, ở phía Bắc bang Uttar Pradesh, Ấn Độ. Nằm cách 378km về phía Tây của thành phố thủ phủ bang Lucknow, cách thủ đô quốc gia New Delhi 206 km về phía Nam. Đây là thành phố đông dân nhất tại bang Uttar Pradesh. Agra là một địa điểm du lịch nổi tiếng vì có nhiều tòa nhà thời Mughal, trong đó nổi bật nhất là Lăng Taj Mahal.

Bản đồ Ân Độ và vị trí bang Uttar Pradesh tại bắc Ấn Độ

Só đồ vị trí Quần thể Lăng Taj Mahal tại thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ
Lăng Taj Mahal nằm bên hữu ngạn sông Yamuna, trong một khu vườn Mughal rộng lớn với khoảng 17 ha. Công trình được xây dựng bởi hoàng đế Mughal vĩ đại Shah Jahan để tưởng nhớ người vợ Mumtaz Mahal (1593 – 1631).
Việc xây dựng bắt đầu từ năm 1632 và hoàn thành vào năm 1648. Ngoài Lăng, tại đây còn có các công trình khác như: cổng, nhà thờ Hồi giáo, nhà khách, sân vườn...
Công trình được xây dựng bằng đá cẩm thạch màu trắng. Để xây dựng đền, thợ xây, thợ cắt đá, thợ khảm, thợ chạm khắc, họa sĩ, nhà thư pháp, thợ xây mái vòm và các nghệ nhân khác đã được trưng dụng từ toàn bộ đế chế Mughal, vùng Trung Á và Iran.
Lăng Taj Mahal được coi là thành tựu kiến trúc vĩ đại nhất trong toàn bộ kiến trúc Hồi giáo Ấn Độ, được cho là hình mẫu của thời đại Mughal với phong cách tổng hợp từ kiến trúc Ba Tư, Hindu và Hồi giáo; là công trình có vẻ đẹp kiến trúc kỳ ảo, kết quả của sự kết hợp hài hòa giữa các khối đặc và rỗng, lồi và lõm tạo ra sự tương phản giữa ánh sáng và bóng tối, thay đổi theo thời gian trong ngày, đặc biệt là vào những đêm trăng sáng; là sự kết hợp giữa các yếu tố thế tục và tôn giáo…

Bức tranh vẽ hoàng đế Mughal vĩ đại Shah Jahan và hoàng hậu Mumtaz Mahal

Lăng Taj Mahal, tại thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ

Quần thể Lăng Taj Mahal nhìn từ phía sông Yamuna
Lăng Taj Mahal, tại thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ được UNESCO tôn vinh là Di sản văn hóa (năm 1983) với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Taj Mahal đại diện cho thành tựu kiến trúc và nghệ thuật của kiến trúc Hồi giáo Ấn Độ qua sự hài hòa hoàn hảo và sự khéo léo tuyệt vời. Công trình là một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người về phong cách kiến trúc, từ quan niệm, thiết kế, thực hiện và tạo thành giá trị thẩm mỹ độc đáo trong sự cận bằng, đối xứng và pha trộn hài hòa của các yếu tố khác nhau.

Phối cảnh tổng thể Quần thể Lăng Taj Mahal, thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ

Sơ đồ tổng thê Quần thể Lăng Taj Mahal, thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ 
Sơ đồ vị trí các hạng mục công trình chính trong Quần thê Lăng Taj Mahal; mặt cắt và mặt đứng Lăng.
Quần thể Lăng Taj Mahal nằm trong một khu vườn hình chữ nhật, rộng 304m, dài 580m, có tường bao quanh. Mặt bằng của Quần thể lăng có bố cục chia thành 3 khu vực:
Khu vực sân vườn ngoài
Khu vực có mặt bằng hình chữ nhật, được tổ hợp từ 8 hình vuông. Giữa là một sân nhỏ, giao của 3 trục đường. Khu vực có 3 cổng mở ra ngoài: Cổng phía Đông (Eastern Gate), Cổng phía Tây (Western Gate) và Cổng phía Nam (Southern Gate hay Mumtazabad/Taj Ganj, trong hình vẽ ký hiệu 10). Góc sân có các ô cỏ (Servant Quarters – 8) và Khu mộ hoàng gia (Royal tombs- 9). Khu vực sân vườn ngoài có một sân trung tâm (Forecourt – 7). Tiếp lên phía Bắc đến là một tòa cổng lớn (Main Gate - 6) cao 2 tầng vào Khu vực sân vườn giữa.

Cổng phía Đông, Khu vực sân vườn ngoài, Quần thể Lăng Taj Mahal, thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ

Cổng phía Tây, Khu vực sân vườn ngoài, Quần thể Lăng Taj Mahal, thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ

Cổng phía Nam, Khu vực sân vườn ngoài, Quần thể Lăng Taj Mahal, thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ

Cổng lớn nằm giữa Khu vực sân vườn ngoài và Khu vực sân vườn giữa, Quần thể Lăng Taj Mahal, thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ
Khu vực sân vườn giữa
Khu vực có mặt bằng là một hình vuông lớn, được tổ hợp từ 4 hình vuông do 2 trục đường vuông góc tạo thành. Một trục đường đơn chạy ngang qua khu đất, hai đầu là hai tòa tháp nhỏ. Một trục đường đôi – trục trung tâm dẫn tới Lăng mộ. Không gian giữa đường đôi là hồ nước (Ornmental pool – 5) với vòi phun nước tạo cảnh quan và các hàng cây.

Khu vực sân vườn giữa phía trước Lăng với trục đường trung tâm, Quần thể Lăng Taj Mahal, thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ
Khu vực sân vườn trong:
Khu vực nằm tiếp giáp sông Yamuna (Yamuna River – 4), có mặt bằng hình chữ nhật như Khu vực sân vườn bên ngoài, được tổ hợp từ 3 hình vuông. Hình vuông trung tâm là Lăng mộ (Tomb – 1), hai hình vuông hai bên là nơi bố trí Nhà thờ Hồi giáo (Mosque – 2) và Nhà khách (Guest house – 3). Hai vườn giữa Lăng và Nhà thờ Hồi giáo, Nhà khách bố trí hồ với vòi phun nước (Ornmental pool – 5).
Lăng mộ được đặt trên một bệ hình vuông. 4 góc là 4 tháp cao hơn 40m có vai trò như nhấn mạnh không gian ba chiều của Lăng mộ.
Lăng mộ có mặt bằng hình bát giác, 4 mái vòm ở các góc, giữa là mái vòm lớn cao 62m. Hình khối chung của Lăng mộ khá lớn, với chiều cao lên đến 80m và cũng được tổ hợp theo nguyên tắc hình học từ các hình tam giác đều.
Lăng mộ được ốp bằng đá cẩm thạch có độ bóng cao và được trang trí lộng lẫy bằng khảm đá hoặc chạm khắc đá, sơn màu trên vữa và các dòng thư pháp. Xung quanh các ô cửa được khảm đá quý thể hiện các loài hoa với màu sắc và hình dáng như thực.
Tại gian chính của Lăng là nơi đặt hai quan tài tượng trưng của hoàng đế Shah Jahan và hoàng hậu Mumtaz Mahal bằng đá cẩm thạch màu hồng nhạt, được trang trí bằng các hoa văn và các hàng chữ Ả Rạp trong Kinh Koran.
Quan tài thật đặt dưới tầng hầm đóng kín. Mộ của Mumtaz Mahal nằm chính giữa hầm mộ. Mộ của hoàng đế Shah Jahan, được đặt sau đó hơn 30 năm, bên cạnh phía Tây của mộ hoàng hậu.
4 phía của lăng mộ là 4 ngọn tháp, có vai trò định vị không gian và mang lại hiệu ứng 3 chiều cho quần thể lăng mộ.
Nhà thờ Hồi giáo và Nhà khách có cấu trúc xây dựng giống hệt nhau, gồm một phòng cầu nguyện với 3 mái vòm hình tròn. Khung của các cổng vòm và mái vòm được trang trí bằng đá cẩm thạch trắng; tường bằng đá sa thạch đỏ, tương phản với tường và mái của Lăng bằng đá cẩm thạch trắng.

Mặt cắt ngang Lăng Taj Mahal, phía dưới phần bệ là hầm mộ

Hình khối của Lăng Taj Mahal, được cho là tổ hợp từ tỷ lệ của hình tam giác đều

Sơ đồ các mảng trang trí bên ngoài Lăng Taj Mahal

Trang trí bên ngoài tại vị trí cửa chính của Lăng Taj Mahal

Chi tiết hoa văn trang trí bên trong Lăng Taj Mahal

Mộ hoàng đế và hoàng hậu trong Lăng Taj Mahal

Nội thất bên trong Lăng như nội thất của nhà thờ Hồi giáo

Hai bên của Lăng là Nhà thờ Hồi giáo và Nhà khách
Di sản Lăng Taj Mahal, tại thành phố Agra, bang Uttar Pradesh, Ấn Độ hiện vẫn duy trì được sự nguyên vẹn từ tổng thể chung đến các công trình trong quần thể, được coi là viên ngọc của nghệ thuật Hồi giáo Ấn Độ, một trong những kỳ quan kiến trúc của thế giới, mỗi năm thu hút khoảng hàng triệu du khách.
Nhà thơ, triết gia Ấn Độ giải thưởng Nobel Văn học năm 1913, Rabindranath Tagore (6/5/1861- 7/8/1941) đã mô tả Taj Mahal như là "một giọt nước mắt trên khuôn mặt vĩnh hằng".
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
http://whc.unesco.org/en/list/252
https://en.wikipedia.org/wiki/India
https://en.wikipedia.org/wiki/Hinduism
https://en.wikipedia.org/wiki/Buddhism
https://en.wikipedia.org/wiki/Jainism
https://en.wikipedia.org/wiki/Sikhism
https://en.wikipedia.org/wiki/Shah_Jahan
https://en.wikipedia.org/wiki/Mumtaz_Mahal
https://en.wikipedia.org/wiki/Vijayanagara_Empire
https://en.wikipedia.org/wiki/Uttar_Pradesh
https://en.wikipedia.org/wiki/Agra
https://en.wikipedia.org/wiki/Mumtaz_Mahal
https://en.wikipedia.org/wiki/Taj_Mahal
https://en.wikipedia.org/wiki/Shah_Jahan
Xem video giới thiệu công trình tại đây
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|
Cập nhật ( 21/07/2021 )
|
Tin mới đưa:- Di tích Um er-Rasas (Kastrom Mefa'a), Madaba, Amman, Jordan
- Cố đô Pasargadae, Pars, Iran
- Quần thể Takht-e Soleyman, Western Azerbaijan, Iran
- Các thị trấn Baroque muộn tại Val di Noto, Sicily, Ý
- Samarkand – Ngã tư văn hóa, Uzbekistan
- Hang động Vân Cương, Đại Đồng, Sơn Tây, Trung Quốc
- Công trình Villa d'Este, Tivoli, Rome, Ý
- Cột Chúa Ba Ngôi ở Olomouc, Czech
- Thung lũng Loire giữa Sully-sur-Loire và Chalonnes, Pháp
- Quần thể Tu viện Ferapontov, Vologda, Nga
- Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
- Mỏ đá lửa Thời kỳ Đồ đá mới ở Spiennes, Mons, Bỉ
- Lăng mộ Hoàng gia của triều đại nhà Minh và nhà Thanh, Trung Quốc
- Hang động Long Môn, Lạc Dương, Hà Nam, Trung Quốc
- Vương cung thánh đường San Francesco và địa điểm khác của Dòng Phanxicô tại Assisi, Ý
Tin đã đưa:- Khu bảo tồn lịch sử Inca Machu Picchu, Cusco, Peru
- Cung điện Hoàng gia Pagaruyung, Batusangkar, Tây Sumatra, Indonesia
- Đô thị cổ Vigan tại Ilocos Sur, Philippines
- Quần thể lịch sử Cung điện Potala tại Lhasa, Tây Tạng, Trung Quốc
- Nhà thờ Hồi giáo Sultan Omar Ali Saifuddin, Bandar Seri Begawan, Brunei.
- Chùa Vàng Shwedagon, Yangon, Myanmar
- Hoàng cung ở Bangkok, Thái Lan
- Thành phố lịch sử Luang Prabang, Lào
- Đô thị cổ M'Zab Valley, Algeria
- Trung tâm lịch sử Berat và Gjirokastra, Albania
- Nhà thờ Hồi giáo Hazrat Ali, Mazari Sharif, Afghanistan
- Đền vua Đinh, vua Lê tại cố đô Hoa Lư, Ninh Bình, Việt Nam
- Cửu Đỉnh của nhà Nguyễn, Huế
- Đình, đền Việt Nam
- Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Ba Đình, Hà Nội
|