Thông tin chung:
Công trình: Trung tâm lịch sử của thành phố Berat và Gjirokastra (Historic Centres of Berat and Gjirokastra)
Địa điểm: Quận Berat và Gjirokastra, Albania (N40 4 10 E20 7 60)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích Di sản 58,9ha; vùng đệm 136,2ha.
Năm thực hiện:
Giá trị: Di sản thế giới (năm 2005, bổ sung năm 2008; hạng mục iii, iv)
Albania là một quốc gia ở Đông Nam châu Âu, có chung biên giới đất liền với Montenegro về phía tây bắc, Kosovo về phía đông bắc, Macedonia về phía đông, Hy Lạp ở phía nam và biên giới hàng hải với Hy Lạp, Montenegro và Ý ở phía tây.
Albania có diện tích 28.748 km2, dân số khoảng 2,85 triệu người (2020); thủ đô là thành phố Tirana.
Trong lịch sử, Albania là vùng đất của nhiều nền văn minh như Illyrians, Thracians, Hy Lạp cổ đại (Ancient Greeks), La Mã (Romans), Byzantines, Venetians và Ottomans.
Người Albania thành lập Công quốc Arbër tự trị (Autonomous Principality of Arbër) vào thế kỷ 12.
Các Vương quốc Albania (Kingdom of Albania) và Vương quốc tự trị Albania (Principality of Albania) được hình thành vào thế kỷ 13 và 14.
Người Ottoman (Ottoman Empire/ Ottoman Thổ Nhĩ Kỳ, tồn tại năm 1299- 1922) xâm chiếm Albania vào năm 1385, chinh phục các cuộc nổi dậy của các vương triều Albania và dần kiểm soát toàn bộ Albania vào năm 1488.
Đế chế Ottoman cai trị Albania trong các giai đoạn khác nhau từ năm 1479 đến năm 1912.
Vào giữa thế kỷ 18 và 19, sự phát triển văn hóa đã dẫn đến thời kỳ Phục hưng của người Albania.
Sau thất bại của đế chế Ottomans trong các cuộc Chiến tranh Balkan, Albania tuyên bố độc lập vào năm 1912.
Vào thế kỷ 20, Vương quốc Albania bị Ý xâm lược và sau đó nằm dưới sự bảo hộ của Đức Quốc xã.
Sau chiến tranh thế giới thứ 2, Albania trở thành nước cộng hòa.
Albania ngày nay phân thành 3 khu vực: Miền Bắc, Miền Trung và Miền Nam, bao gồm 12 quận và thành phố.
Berat, thành phố thủ phủ của quận Berat và Gjirokastra, thành phố thủ phủ của quận Gjirokastra, nằm tại khu vực Miền Nam Albania; cả hai thành phố là những ví dụ hiếm hoi về những công trình kiến trúc đặc trưng của thời kỳ Ottoman Thổ Nhĩ Kỳ tại Albania.
Bản đồ Albania và vị trí 2 thành phố Berat và Gjirokastra tại miền nam Albania
Trung tâm lịch sử của thành phố Berat chứng kiến sự cùng tồn tại của các cộng đồng tôn giáo và văn hóa khác nhau trong nhiều thế kỷ. Các công trình nổi bật tại đây là: Lâu đài Kalaja được xây dựng vào thế kỷ 13; Nhà thờ Byzantine, được xây dựng từ thế kỷ 13 và một số nhà thờ Hồi giáo, được xây dựng dưới thời Ottoman vào năm 1417.
Trung tâm lịch sử của thành phố Gjirokastra nổi bật với một loại các ngôi nhà 2-3 tầng, được xây dựng vào thế kỷ 17; một khu chợ và một nhà thờ Hồi giáo, được xây dựng vào thế kỷ 18.
Cả hai Trung tâm lịch sử đều được bảo tồn tốt, tương tự như các tòa nhà được xây dựng trong các thời kỳ khác nhau trong khu vực, thể hiện sự phong phú và đa dạng của di sản kiến trúc và đô thị.
Berat và Gjirokastra là minh chứng cho một lối sống đã bị ảnh hưởng trong một thời gian dài bởi các truyền thống của Hồi giáo trong thời kỳ Ottoman, đồng thời vẫn duy trì và kết hợp được các truyền thống cổ xưa, trong đó có các truyền thống Cơ đốc giáo, đặc biệt là tại Berat.
Gjirokastra được xây dựng bởi các chủ đất lớn. Thị trấn có những ngôi nhà với tháp pháo kiểu Thổ Nhĩ Kỳ, là đặc trưng của vùng Balkan (là một khu vực địa lý tại Đông Nam Châu Âu), có niên đại từ thế kỷ 17.
Gjirokastra là minh chứng về một thị trấn được xây dựng kiên nhưng vẫn mở. Tại đây, trong một thời gian dài là nơi sinh sống của các thợ thủ công và thương nhân. Trung tâm lịch sử của thành phố phản ánh nhà ở truyền thống của vùng Balkan với loại nhà được xây dựng trên sườn dốc, phát triển chủ yếu theo chiều ngang và tận dụng tối đa ánh sáng ban ngày.
Trung tâm lịch sử của Berat và Gjirokastra, Albania được UNESCO tôn vinh là Di sản văn hóa (năm 2005) với tiêu chí:
Tiêu chí (iii): Berat và Gjirokastra là minh chứng độc đáo cho sự đa dạng của xã hội đô thị ở vùng Balkan, mà ngày nay những lối sống lâu đời này hầu như đã biến mất. Quy hoạch và nhà ở tại thành phố cổ Gjirokastra được thực hiện bởi các chủ đất, những người có quyền lợi liên quan trực tiếp đến quyền lực trung ương. Thành phố cổ Berat mang dấu ấn của một phong cách sống độc lập hơn, gắn liền với các chức năng thủ công và buôn bán.
Tiêu chí (iv): Cả hai thành phố cổ Gjirokastra và Berat là ví dụ nổi bật về một loại hình di tích và nhà ở đô thị bản địa trong thời kỳ Ottoman cổ điển, kế tục được các nền văn hóa Trung cổ khác nhau trước đó và chung sống hòa bình với một nhóm thiểu số Cơ đốc giáo, đặc biệt là ở Berat.
Thành phố bảo tàng Gjirokastra
Di sản Trung tâm lịch sử hay Thành phố bảo tàng Gjirokastër (Museum-City of Gjirokastra) là một phần của thành phố Gjirokastër, thủ phủ của quận Gjirokastër, phía nam của Albania (N40 4 27.00 E20 8 27.00); diện tích Di sản 67,8ha, diện tích vùng đệm 94,7ha.
Di sản Thành phố bảo tàng Gjirokastër được xây dựng trên một sườn đồi dốc, trong một thung lũng giữa dãy núi Gjerë và Drino, ở độ cao 300m so với mực nước biển.
Trung tâm lịch sử của thành phố được mô tả là "một ví dụ hiếm hoi về một thị trấn Ottoman được bảo tồn tốt, được xây dựng bởi những người nông dân có nhiều điền trang". Bao quát thành phố là Pháo đài Gjirokastër , nơi tổ chức Lễ hội Văn hóa Dân gian Quốc gia Gjirokastër 5 năm một lần.
Thành phố xuất hiện trong lịch sử vào năm 1336 với tên tiếng Hy Lạp là Αργυρόκαστρο – Argyrokastro thuộc đế chế Đế chế Byzantine (Đông La Mã/Eastern Roman Empire, tồn tại năm 395–1453).
Sau một thời gian tranh giành giữa các gia tộc Albanian, thành phố rơi vào sự thống trị của Ottoman trong 5 thế kỷ tiếp theo (1417–1913). Trong suốt thời kỳ Ottoman, Gjirokastër chính thức được biết đến trong tiếng Thổ Nhĩ Kỳ là Ergiri hay Ergiri Kasrı. Trong thời kỳ Ottoman, Gjirokastër từ một thành phố Cơ đốc giáo vào thế kỷ 16 trở thành một thành phố có đông người Hồi giáo vào đầu thế kỷ 19.
Di sản Thành phố bảo tàng Gjirokastër còn lưu giữ được tàn tích của các bức tường thành được xây dựng vào thế kỷ 3 và một số công trình xây dựng vào thế kỷ 12; Phần lớn các tòa nhà hiện có trong Trung tâm lịch sử có niên đại từ thế kỷ 17 và 18.
Sơ đồ phạm vi Di sản Trung tâm lịch sử thành phố Gjirokastra, Albania
Toàn cảnh Trung tâm lịch sử thành phố Gjirokastra, Albania
Pháo đài Gjirokastër
Pháo đài Gjirokastër (Gjirokastër Fortress/Kalaja e Gjirokastrës) tại Trung tâm lịch sử của thành phố Gjirokastër là công trình thống trị tầm nhìn và tuyến đường chiến lược dọc theo thung lũng sông.
Pháo đài Gjirokastër nằm trên một mỏm đá hình xương cá ở độ cao 336m, được xây dựng từ trước thế kỷ 12, được cải tạo và mở rộng về phía tây sau năm 1812 và năm 1932.
Công trình có 4 lối vào, trong đó có 3 lối vào chính; được trang bị nhiều tháp pháo.
Pháo đài hiện có 5 tòa tháp và nhà ở, Bảo tàng Gjirokastër, 1 tháp đồng hồ, bể chứa nước…
Pháo đài Gjirokastër (Pháo đài Kalaja; vị trí trong hình vẽ - số 54), tại Gjirokastër, Albania
Trên mặt Pháo đài Gjirokastër, tại Gjirokastër, Albania
Bên trong Pháo đài Gjirokastër, tại Gjirokastër, Albania
Nhà thờ Hồi giáo Bazaar Gjirokastër
Nhà thờ Hồi giáo Bazaar (Bazaar Mosque/ Xhamia e Pazarit còn gọi là Memi Bey Mosque/ Xhamia e Memi Beut) tại Gjirokastër được xây dựng vào năm 1757, trong khu chợ Ottoman thuộc khu phố Old Bazaar. Đây là một trong số 15 nhà thờ Hồi giáo xây dựng vào thời kỳ Ottoman còn sót lại sau các biến động của lịch sử, đặc biệt trong thời kỳ cấm các loại tôn giáo ở giữa thế kỷ 20.
Nhà thờ Hồi giáo Bazaar (La Mosque Pazar, vị trí trong hình vẽ - số 28), tại Gjirokastër, Albania
Nhà ở tại Gjirokastër
Tại đây, những ngôi nhà ở điển hình là một cấu trúc xây dựng bằng đá có thể cao đến 5 tầng; mái lợp bằng tấm đá vôi.
Nhà có cầu thang bên trong và cả bên ngoài. Tầng dưới có bể chứa nước và chuồng ngựa. Tầng trên là phòng khách và sinh hoạt chung có lò sưởi. Các tầng tiếp phía trên là phòng ngủ. Thiết kế như vậy được cho bắt nguồn từ những ngôi nhà nông thôn kiên cố điển hình ở miền nam Albania.
Một trong những ngôi nhà ở ấn tượng tại Gjirokastër là ngôi nhà Zekate (Zekate House) của một gia chủ giàu có. Đây là một ngôi nhà 3 tầng, có một tháp đôi và mặt tiền với mái vòm kép, được xây dựng vào năm 1812. Công trình được cho là tiêu biểu theo phong cách Ottoman.
Với số đông các tòa nhà mang phong cách địa phương đã khiến Trung tâm lịch sử của thành phố Gjirokastër có biệt danh là "Thành phố của đá".
Những con phố cổ với những ngôi nhà bằng đá tại Trung tâm lịch sử thành phố Gjirokastra, Albania
Ngôi nhà mái lợp đá vôi tại Trung tâm lịch sử thành phố Gjirokastra, Albania
Ngôi nhà Zekate (vị trí trong hình vẽ - số 4) tại Trung tâm lịch sử thành phố Gjirokastra, Albania
Trưng bày bên trong Ngôi nhà Zekate tại Trung tâm lịch sử thành phố Gjirokastra, Albania
Trung tâm lịch sử Berat
Di sản Trung tâm lịch sử Berat (Historic Center of Berat) là một phần của thành phố Bera, thủ phủ của quận Berat, phía Nam của Albania (N40 42 8.00 E19 56 49.00); diện tích Di sản 58,9ha, diện tích vùng đệm 136,2ha.
Trung tâm lịch sử Berat (đô thị cổ Berat) đặt trong một khung cảnh tuyệt với của dãy núi cao 2,416m, ngọn phủ đầy tuyết – dãy Tomorr.
Đô thị cổ Berat nằm trên hai bờ của con sông Osum, trên đoạn sông giới hạn bởi hai cây cầu: cây cầu treo mới xây dựng và cây cầu vòm cổ mang tên Gorica.
Đô thị Berat được cho là được xây dựng từ thế kỷ thứ 6 trước Công nguyên, đã trải qua nhiều thăng trầm và bị thống trị bởi nhiều quốc gia. Thành phố bị đốt cháy hoàn toàn vào năm 200 sau Công nguyên, được xây dựng lại vào thế kỷ thứ 6 và một lần nữa vào thế kỷ 13.
Trong thời kỳ đầu cai trị của Ottoman, Berat rơi vào tình trạng sa sút trầm trọng. Vào cuối thế kỷ 16, thành phố chỉ có 710 ngôi nhà. Tuy nhiên, nó bắt đầu được phục hồi vào thế kỷ 17 và trở thành một trung tâm thủ công lớn chuyên về chạm khắc gỗ.
Trong phần đầu của thế kỷ 16, Berat là một thành phố Cơ đốc giáo. Vào cuối thế kỷ 16, Berat đã có 461 ngôi nhà của người Hồi giáo và 187 ngôi nhà khác thuộc về những người Hồi giáo đến từ các làng xung quanh.
Từ năm 1670 trở đi, Berat trở thành một thành phố đa số theo đạo Hồi và trong số 30 khu phố của nó, có 19 khu là dân theo đạo Hồi.
Trong suốt thế kỷ 18, Berat là một trong những thành phố Albaian quan trọng nhất của Đế quốc Ottoman (Thổ Nhĩ Kỳ). Thế kỷ 19, Berat từ một trung tâm chuyên về thủ công mỹ nghệ địa phương (khắc gỗ, thuộc gia, đóng giày, chế tác kim loại, dệt vải…) đã trở thành một trong những trung tâm kinh tế tầm quốc gia, đóng góp quan trọng cho sự hồi sinh của Albania.
Ngày nay, đô thị cổ Berat bao gồm tàn tích rất ấn tượng của các pháo đài đá cổ xưa, của hơn 20 nhà thờ Chính thống giáo và Hồi giáo, phần lớn được xây dựng vào thế kỷ 13; khu dân cư xây dựng vào thế kỷ 18 và 19 theo lối kiến trúc nhà ở truyền thống vùng vùng Balkan.
Theo triền núi, các ngôi nhà ở đẹp đẽ bởi vẻ đẹp cổ xưa với tường đá, mái ngói trải thấp dần xuống bờ sông.
Do địa hình thấp dần nên các cửa sổ ngôi nhà phía trước không che lấp cửa số ngôi nhà phía sau, nên Đô thị cổ Berat còn được gọi là “Thành phố của môt nghìn ô cửa sổ” như những con mắt chứng kiến các thăng trầm của lịch sử và văn hóa của cộng đồng dân cư nơi đây trong thời gian hơn 2000 năm.
Đô thị cổ Berat gồm có 3 khu: Khu Castl (Kalaja); Khu Mangalem và Khu Gorica.
Sơ đồ phạm vi Di sản Trung tâm lịch sử Berat, Albania, được phân thành 3 Khu: Castl (Kalaja); Mangalem và Gorica.
Phối cảnh chung Đô thị cổ Beirat, nằm giữa cầu vòm và cầu treo
Thành phố Berat xưa, vào năm 1813
Nhà cổ bằng đá, mái ngói, với các lối đi hẹp lát đá, Đô thị cổ Beirat, Albania
Khu Castl
Khu Castl (Kalaja) còn gọi là Lâu đài Berat (Kalaja e Beratit), là lâu đài xây trên một gò núi với độ cao 214m, nằm phía bắc sông Osum, nhìn ra thị trấn Berat.
Tòa lâu đài có từ những năm trước Công nguyên.
Năm 200 TCN, công trình bị người La Mã thiêu rụi; sau đó được phục dựng lại vào thế kỷ 5, đặc biệt là các bức tường thành. Tiếp đó, lâu đài lại được củng cố vào thế kỷ 6 và thế kỷ 13.
Lâu đài Berat ngày nay vẫn là một kiến trúc cảnh quan đẹp tráng lệ.
Bên trong lâu đài hiện còn lưu lại tàn tích của 20 nhà thờ Thiên chúa và 1 nhà thờ Hồi giáo.
Tại đây có Bảo tàng Biểu tượng quốc gia "Onufri" (National Iconographic Museum "Onufri") dành riêng cho nghệ thuật Byzantine Berat. Bảo tàng nằm bên trong Nhà thờ Assumption of St Mary (Cathedral of Assumption of St Mary); là nơi trưng bày 173 đồ vật được chọn trong số 1500 đồ vật thuộc về các Nhà thờ và Tu viện tại Berat và Albania.
Sơ đồ mặt bằng Khu Castl (Kalaja), Đô thị cổ Beirat, Albania
Khu vực dân cư bên trong Khu lâu đài Castle, Berat., Albania
Đường lên Lâu đài Berat (Kalaja) và nhà thờ Holy Trinity, Khu Castl, Beirat, Albania
Nhà thờ Thánh Michael Khu Castl, Beirat, Albania, được xây dựng vào thế kỷ 14.
Bảo tàng biểu tượng quốc gia "Onufri" , Khu lâu đài Castle, Berat., Albania
Khu Mangalem
Khu Mangalem nằm tại phía đông Khu vực Di sản, là khu dân cư cổ nằm phía dưới Khu lâu đài, phía bắc sông Osum. Tại đây có một số công trình nổi bật như:
Bảo tàng Dân tộc học Quốc gia Berat (National Ethnographic Museum Berat). Bảo tàng mở cửa vào năm 1979, là nơi lưu giữ và trưng bày các hiện vật tiêu biểu trong suốt lịch sử hơn 2500 năm của Berat. Đặc biệt tại đây trưng bày các hiện vật liên quan đến hoạt động về kinh tế xưa kia như thuộc da, đóng giầy, chế tác kim loại và dệt vải…
Nhà thờ Hồi giáo Lead (Lead Mosque) tại Khu Mangalem, là một trong số 16 nhà thờ Hồi giáo tại Berat. Công trình được xây dựng vào năm 1553- 1554. Công trình có mái vòm được phủ chì và một ngọn tháp cao; nhiều cửa sổ lấy ánh sáng. Nhà thờ nằm trong khu phố cổ với chợ, tu viện, quán rượu, trường học, đài phun nước và nhà tắm kiểu Thổ Nhĩ Kỳ.
Khu vực Mangalem, nằm dưới chân pháo đài Castle, Berat., Albania
Bảo tàng Dân tộc học Quốc gia, Khu Mangalem, Berat., Albania
Bên trong gian trưng bày, Bảo tàng Dân tộc học Quốc gia, Khu Mangalem, Berat., Albania
Nhà thờ Hồi giáo Lead với mái vòm bọc kim loại tại Khu Mangalem, Berat., Albania
Khu Gorica
Khu Gorica nằm tại phía nam Khu vực Di sản, trong thung lũng của núi Shpirag, là khu dân cư cổ nằm phía nam sông Osum. Khu vực này nổi tiếng với cây cầu cổ Gorica.
Cầu được xây dựng bằng gỗ từ năm 1780 và được xây dựng lại bằng đá trong những năm 1920. Cầu có 7 vòm, dài 129m, rộng 5,3m, cao so với mặt nước sông khoảng 10m.
Cầu vòm cổ mang tên Gorica. Trung tâm lịch sử Berat, Albania
Cầu treo mới xây dựng trên sông Osum, Khu Gorica. Trung tâm lịch sử Berat, Albania
Khu vực Gorica nhìn từ lâu đài Castle qua sông Osum, Berat, Albania
Di sản Trung tâm lịch sử của thành phố Berat và Gjirokastra là một trong những địa danh nổi tiếng tại Albania, trước hết là minh họa cho sự chung sống hòa bình trên một địa điểm của nhiều cộng đồng tôn giáo và văn hóa qua nhiều thế kỷ.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
http://whc.unesco.org/en/list/569
https://en.wikipedia.org/wiki/Albania
https://en.wikipedia.org/wiki/Albania_under_the_Ottoman_Empire
https://en.wikipedia.org/wiki/Ottoman_Empire
https://en.wikipedia.org/wiki/Byzantine_Empire
https://en.wikipedia.org/wiki/Berat
https://en.wikipedia.org/wiki/Berat_Castle
https://en.wikipedia.org/wiki/Church_of_St._Michael_(Berat)
https://en.wikipedia.org/wiki/Gjirokast%C3%ABr
https://en.wikipedia.org/wiki/Gjirokast%C3%ABr_Fortress
https://en.wikipedia.org/wiki/Bazaar_Mosque,_Gjirokast%C3%ABr
https://en.wikipedia.org/wiki/Zekate_House
https://translate.google.com.vn/translate?hl=vi&sl=en&u=https://en.wikipedia.org/wiki/Berat&prev=search
http://www.rearviewmirror.tv/exploring-berat-castle/
Xem video giới thiệu tại đây.
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|