Peru là một quốc gia ở miền Tây Nam Mỹ, phía Bắc giáp Ecuador và Colombia, phía Đông là Brasil, phía Đông Nam giáp Bolivia, phía Nam giáp Chile và phía Tây là Thái Bình Dương. 
Peru có diện tích rộng 1.285.216 km2, dân số khoảng 31,2 triệu người (năm 2015).
Lãnh thổ Peru là nơi có nền văn hoá cổ nhất, trải dài từ nền văn minh Norte Chico ở Caral (Norte Chico civilization, là một trong những khu định cư lâu đời nhất trên thế giới, từ năm 3200 trước Công nguyên) đến Đế chế Inca (Inca Empire tồn tại năm 1438–1533), là một trong những quốc gia lớn nhất thời kỳ Tiền Columbia tại Châu Mỹ.
Người Tây Ban Nha chinh phục khu vực này vào thế kỷ 16.
Năm 1821, Peru tuyên bố độc lập.
Ngôn ngữ chính của Peru là tiếng Tây Ban Nha, một số lượng lớn người Peru nói tiếng Quechua hoặc các ngôn ngữ bản địa khác. Sự kết hợp của các truyền thống văn hoá đã dẫn đến sự đa dạng trong các lĩnh vực nghệ thuật, ẩm thực, văn học và âm nhạc.
Peru chia thành 25 vùng, thủ đô là thành phố Lima.

Cusco là một thành phố ở đông nam Peru. Đây là thủ phủ của tỉnh Cusco và vùng Cusco.
Cusco là kinh đô của Vương quốc Cusco (Kingdom of Cusco, tồn tại năm 1197–1438), là một vương quốc nhỏ được thành lập bởi người Inca. Theo thời gian, thông qua chiến tranh hoặc đồng hóa hòa bình, vương quốc này bắt đầu phát triển và được kế vị bởi Đế chế Inca (Inca Empire 1438–1533). Cusco tiếp tục là kinh đô của Đế chế Inca cho đến khi người Tây Ban Nha xâm chiếm vào thế kỷ 16. 


Bản đồ Peru và vị trí thành phố Cusco

Người Inca là một tộc người da đỏ tại miền Nam châu Mỹ. Nền văn minh Inca khởi phát từ vùng cao nguyên của Peru vào đầu thế kỷ 13. Đến thế kỷ 16, người Inca đã chinh phục các bộ tộc khác và làm chủ một vùng rộng lớn, hình thành Đế chế Inca (Inca Empire, còn được gọi là Tawantinsuyu) với mức độ tổ chức cao, gồm trung tâm là thủ đô Cuzco (thuộc Peru ngày nay) và 4 phần bao quanh: Chinchaysuyu tại phía Bắc, Antisuyu và rừng Amazon tại phía Đông; Qullasuyu tại phía Nam và Kuntisuyu tại phía Tây. 
Trong thời điểm mở rộng nhất, ảnh hưởng của Vương quốc này trải dài từ Ecuador ngày nay cho đến Chile và Argentina, được coi là một trong những đế chế lớn nhất thế giới vào đầu thế kỷ 16 và là đế chế lớn nhất trong thời tiền Columbo Mỹ với diện tích đất khoảng 2.000.000 km² , dân số khoảng 10 triệu người (năm 1527), trong đó người Inca (thuật ngữ Inca có nghĩa là người cai trị, chúa tể) chỉ chiếm khoảng 15-40 ngàn người. 
Người Inca thờ thần Mặt trời. Vua của họ là “con trai Mặt trời”. 
Trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và tế lễ của Đế chế Inca là thủ đô Cusco (ngày nay nằm tại phía Đông Nam Peru, cũng là một Di sản thế giới). 
Người Inca nói tiếng Quechua, sử dụng số và chữ viết thông qua dùng gút thắt Quipu, như một dạng ký hiệu, được tạo trên các sợi dây vải. 
Nền kinh tế của Đế chế Inca hoạt động không có tiền và không có thị trường. Thay vào đó, việc trao đổi hàng hóa và dịch vụ dựa trên sự tương hỗ giữa các cá nhân, giữa các cá nhân với các nhóm và các nhà cai trị của Inca, thông qua việc lưu lại rất chính xác và bao quát số liệu thống kê (trên hệ thống nút thắt Quipu) để điều hòa tất cả các năng lực và nhu cầu, tất cả các tài nguyên và cống lễ, cũng như việc phân chia chúng. 
Sản xuất ra các sản phẩm cần thiết cho quốc gia được thực hiện thông qua việc tổ chức lao động tập thể một cách chặt chẽ. 
Người Inca phân chia thời gian lao động: 1/3 thời gian cho Thần mặt trời, được đặt ngang hàng với những người thống trị vương quốc; 1/3 thời gian cho những người già, đau ốm, góa bụa, trẻ mồ côi và những người cần giúp đỡ, 1/3 thời gian còn lại dùng để mưu sinh cho gia đình. 
Để phòng nạn đói và cung cấp lương thực cho số dân khổng lồ trong môi trường sống là núi cao, gần như toàn bộ các sườn đồi, núi đều được tạo thành ruộng, vườn bậc thang để canh tác (trồng ngô…) và được tưới nước bằng kênh đào nối với suối, sông, hồ. Lương thực dư thừa được trữ trong các nhà kho đặc biệt, bảo vệ khỏi mưa và được thông gió tuần hoàn để chống hư thối.  
Đế chế Inca đã hình thành được một nguồn lao động cực lớn về năng lực, kinh nghiệm và công nghệ, là những nông dân, binh lính, kiến trúc sư, thợ đẽo và xây dựng đá (theo kiểu ghép đá không cần vữa, tạo ra những công trình tồn tại cho đến ngày nay tại khu vực thường xuyên có động đất), thợ xây dựng đường xá, kênh đào, ruộng bậc thang, những người thợ thủ công sản xuất hàng dệt, đồ nghệ thuật bằng đất sét và kim loại (đồ đồng); những nghệ sĩ thổi kèn..., cũng như các thày thuốc trong lĩnh vực y học (với khả năng mổ xẻ trên xương sọ…). 
Cùng với thành tựu vĩ đại là Hệ thống đường bộ Inca (Di sản thế giới), người Inca đã kiến tạo thủ đô Cusco, Peru trở thành một quần thể kiến trúc mang tính biểu tượng, làm tất cả mọi người khi đến đây đều phải kinh ngạc. 
Phong cách và kiểu xây dựng từ đây lan truyền đi nhanh chóng trong khắp Vương quốc, một trong ví dụ nổi bật là thành phố Machu Picchu tại Peru.


Những người phụ nữ Inca với Alpacas, lạc đà Nam Mỹ; phía sau là kiến trúc tường đá xây không cần vữa




Tàn tích thành phố cổ Machu Picchu tại tỉnh Urubamba, vùng Cusco, Peru.

Thành phố Machu Picchu thuộc tỉnh Urubamba, vùng Cusco, cách cố đô Cusco 80km về phía tây bắc.
Machu Picchu thuộc thung lũng sông Urubamba, ở độ cao 2430m so với mực nước biển, thuộc thung lũng Urubamba tại vùng Cusco, Peru.
Machu Picchu nằm trên một một gò yên ngựa giữa hai ngọn núi Machu Picchu và Huayna Picchu, có 3 mặt là vách đá thẳng sâu 450m xuống thung lũng, chỉ có khả năng tiếp cận từ một hướng trải dần xuống phía dưới theo dạng bậc thang.
Machu Picchu được xây dựng vào khoảng năm 1440, dưới thời của Hoàng đế Inca Pachacuti (1438-1472). Đây không phải là một thành phố thông thường, mà là nơi nghỉ dưỡng của giới quý tộc Inca. Tại đây có cung điện, đền đài thờ các vị thần Inca và một số công trình kiến trúc khác cho người phục vụ. Vào thời điểm đông người, ở đây cũng chỉ có khoảng 750 người sống.
Một giả thuyết khác cho rằng đây là một pháo đài phòng thủ khi bị tấn công; Có giả thuyết lại cho rằng Machu Picchu là một địa điểm thiêng liêng, huyền bí, gắn với các ngọn núi thẳng hàng dưới mặt đất và các ngôi sao trên bầu trời.
Cư dân “tự nhiên biến mất này của thành phố này” được cho là đã chết vì bệnh đậu mùa hoặc đã dời hết đi đâu đó. Machu Picchu dường như bị thế giới bên ngoài quên lãng, chỉ biết đến từ năm 1911 do khám phá của một nhà khảo cổ.  

Khu bảo tồn lịch sử Machu Picchu, Cusco, Peru được UNESCO tôn vinh là Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới (năm 1983) với tiêu chí:

Tiêu chí (i): Thành phố Inca của Khu bảo tồn lịch sử Machu Picchu là trung tâm khớp nối của môi trường xung quanh, một kiệt tác nghệ thuật, đô thị, kiến ​​trúc và kỹ thuật của nền văn minh Inca, cũng như là một kiệt tác về tài năng sáng tạo của con người. Thành  phố, dưới chân Huaya Picchu, là kết quả đặc biệt của sự hòa nhập với môi trường của tự nhiên, là  kết quả từ một nỗ lực khổng lồ tạo cho thành phố như là một phần mở rộng của tự nhiên.

Tiêu chí (iii): Khu bảo tồn lịch sử Machu Picchu là một bằng chứng độc đáo của nền văn minh Inca và cho thấy sự bố trí các khu chưc năng được quy hoạch rõ ràng trong không gian, việc kiểm soát lãnh thổ, tổ chức xã hội, sản xuất, tôn giáo và hành chính.

Tiêu chí (vii): Các di tích lịch sử và các đặc trưng trong Khu bảo tồn lịch sử Machu Picchu được lồng vào một cảnh quan núi non hùng vĩ và điều kiện địa mạo, là một ví dụ nổi bật về mối quan hệ hài hòa và thẩm mỹ lâu đời giữa văn hóa và thiên nhiên.

Tiêu chí (ix): Khu bảo tồn lịch sử Machu Picchu là một phần của quá trình chuyển đổi giữa cao nguyên Andes và lưu vực sông Amazon. Đây là nới có điều kiện vi khí hậu, môi trường sống và các loài động thực vật với mức độ đặc hữu cao. Đây cũng là một phần của một khu vực rộng lớn được coi là có ý nghĩa toàn cầu đối với bảo tồn đa dạng sinh học.


Sơ đồ Machu Picchu - Phần bên trái con đường là khu vực sản xuất nông nghiệp; Bên phải là thị trấn gồm khu vực nhà ở cho quý tộc và đền thờ (tường màu đỏ) và khu vực chế biến, lưu trữ sản phẩm nông nghiệp và nhà ở của người phục vụ (tường màu xanh)

Nằm trong một cảnh quan ấn tượng tại điểm gặp gỡ giữa cao nguyên Andes và lưu vực sông Amazon, Di sản Khu bảo tồn lịch sử Machu Picchu là một trong những thành tựu nghệ thuật, kiến ​​trúc và sử dụng đất lớn nhất ở bất cứ đâu và là di sản hữu hình quan trọng nhất của nền văn minh Inca. 
Công trình được công nhận về các giá trị văn hóa và tự nhiên nổi bật bao gồm 38.160,87 ha sườn núi, đỉnh và thung lũng bao quanh trái tim của nó, là thành cổ Machu Picchu.

Các nhà khảo cỏ cho rằng, tại khu vực này có nhiều đường nứt gãy. Một số đường nứt chạy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam trong khi vài đường nứt khác có hướng Tây Bắc - Đây Nam. Ở giữa, nơi hai đường nứt lớn giao nhau theo hình chữ X là Machu Picchu. Các vết đứt gãy làm những tảng đá granite vỡ thành nhiều mảnh nhỏ, giúp tiết kiệm sức lực trong quá trình xây dựng khu định cư bằng đá. Các bức tường của thành cổ cũng quay theo hướng đứt gãy. Nhiều khối đá nứt vỡ, cho phép người Inca dễ dàng tìm kiềm, chế tác và ghép các khối đá mà không cần dùng vữa.

Thành cổ Machu Picchu có khoảng 200 cấu trúc tạo nên trung tâm tôn giáo, nghi lễ, thiên văn và nông nghiệp nổi bật này được đặt trên một sườn núi dốc, nằm rải rác bởi các sân thượng bằng đá. Theo một quy hoạch nghiêm ngặt, thành phố được chia thành một phần dưới và trên, tách biệt nông nghiệp với các khu dân cư.

Kiến trúc đồ sộ nhưng tinh tế của Di sản Machu Picchu được liên kết đặc biệt và phức tạp với môi trường tự nhiên tuyệt đẹp xung quanh. Tại đây có nhiều tòa nhà, một hệ thống đường rộng lớn, kênh tưới tiêu và ruộng bậc thang nông nghiệp. Tất cả chứng kiến ​​sự tồn tại lâu dài, thường xuyên bởi con người.

Đường lên Di sản Machu Picchu, Urubamba, Cusco, Peru.

Machu Picchu được chia thành 2 phần theo chiều ngang, một phần là khu vực canh tác nông nghiệp trên các ruộng bậc thang và một phần là thị trấn.

Tất cả các công trình tại Machu Picchu đều theo phong cách kiến trúc Inca với các bức tường đá không dùng vữa (theo đó, các khối đá được cắt, mài để có thể ghép chặt vào nhau mà không cần vữa). Nhiều mối nối hoàn hảo tới mức không thể lách lưỡi dao vào giữa các phiến đá.

Machu Picchu hiện lưu giữ tàn tích của khoảng hơn 140 công trình kiến trúc, gồm đền thờ, nhà ở, công viên...

Trên đường dẫn đến Machu Picchu có những bậc đá với hơn 100 bậc được tạc hoàn toàn từ một tảng đá. Tại đây có nhiều đài phun nước, nối với nhau bởi các kênh và các ống dẫn nước đục trong đá dẫn nước từ một con suối thiêng tới từng ngôi nhà. 
 

Hiện tại chưa biết rõ người Inca đặt chồng được các phiến đá lớn lên nhau bằng cách nào và họ cũng không để lại bất kỳ một tài liệu nào về cách thức xây dựng các công trình; Hệ thống chữ viết thông qua gút thắt Quipu đến nay vẫn chưa được giải mã rõ ràng. Nhiều di sản khảo cổ học quý giá tại Machu Picchu đã bị lấy đi, bị mất cắp. 




Các khu nhà ở và đền thờ xen kẽ với các vườn cây, Di sản Machu Picchu, Urubamba, Cusco, Peru.


Đền thờ thần Mặt Trời và đồng hồ đá, Di sản Machu Picchu, Urubamba, Cusco, Peru.






Các ngôi nhà được xây hoàn toàn bằng đá, mái lợp tranh, Di sản Machu Picchu, Urubamba, Cusco, Peru.




Các bức tường đá xây dựng không cần vữa, Di sản Machu Picchu, Urubamba, Cusco, Peru.


Hệ thống tường ngăn tại các vách đá dựng đứng, Di sản Machu Picchu, Urubamba, Cusco, Peru.


Một số ngôi nhà tại Di sản Machu Picchu, Peru được phục dựng lại phục vụ cho khách thăm quan (tường đá, mái tranh)

Năm 2007, Di sản Machu Picchu, tỉnh Urubamba, vùng Cusco, Peru đã được bình chọn là một trong những chức Bảy kỳ quan thế giới trong một cuộc thăm dò Internet trên toàn thế giới.

Machu Picchu cách được đánh giá là một trong những trung tâm khảo cổ quan trọng nhất tại Nam Mỹ và cũng là nơi thu hút đông khách du lịch nhất tại Peru. 

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://whc.unesco.org/en/list/274/
https://en.wikipedia.org/wiki/Peru
https://en.wikipedia.org/wiki/Inca_Empire
https://en.wikipedia.org/wiki/Machu_Picchu
http://www.peru-machu-picchu.com/
http://famouswonders.com/machu-picchu/

Xem video giới thiệu công trình tại đây  

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi