Cho đến nay, cả thế giới đều phải công nhận và khâm phục những thành công trong công cuộc đổi mới, tái thiết kinh tế của đất nước Trung Hoa rộng lớn. Thành công đó là kết qủa của rất nhiều nhân tố khách quan và chủ quan. Thực tế cho thấy việc hình thành và phát huy hiệu qủa của hệ thống các KCN ở Trung Quốc là một trong những nhân tố quyết định. Chiến lược phát triển KCN ở Trung Quốc không tách khỏi những lý luận và hướng đi chung, song nó lại mang đậm "màu sắc Trung Quốc".

1. Đặc điểm KCN Trung Quốc

Trung Quốc thời kỳ đầu mở cửa đã chọn các tỉnh duyên hải xây dựng hàng loạt các KCN tập trung, đã biến các vùng đất không có khả năng sản xuất nông nghiệp thành các trung tâm công nghiệp, đô thị, từ đó mở rộng vào nội địa. Việc bố trí địa điểm như vậy, có thể tận dụng được những điều kiện thuận lợi, không ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và ảnh hưởng đến khu dân cư.

Về công nghệ, Trung Quốc thống nhất lựa chọn loại hình "kỹ thuật tương đối tiên tiến" là loại có nhiều kỹ thuật và tri thức, vừa thích ứng với cách mạng kỹ thuật mới, vừa phù hợp với ý đồ chiến lược là đưa nền công nghiệp tiến lên theo chiều hướng "cao cấp hoá", hướng vào các nghành vi điện tử, vật liệu mới, công nghệ sinh học…Trong đó, ngành công nghiệp máy móc điện tử là chủ đạo, nhằm chuyển nền công nghiệp hao tốn nhiều lao động sáng các ngành công nghiệp đòi hỏi nhiều kỹ thuật và tri thức, đi vào hiện đại hoá cơ cấu nghành nghề. Nhà nước Trung Hoa quán triệt không để các KCN trở thành nơi tập kết các nghành "công nghiệp xế bóng" mà một số nước khi thành lập KCN đã gánh chịu. Tuy nhiên, đối với một số doanh nghiệp công nghiệp sử dụng công nghệ truyền thống vẫn cần được duy trì và đổi mới dần dần.

Về chiến lược sản xuất trong KCN cũng có nét chung với chiến lược phát triển nền kinh tế đó là "hướng ra ngoài": sản xuất hàng xuất khẩu. Chiến lược đó cho đến nay dường như đã thành công khi hàng hoá Trung Quốc chiếm một tỷ trọng không nhỏ (trên dưới 10%) trong tổng kim ngạch xuất khẩu trên toàn Thế giới. Song với thị trường khổng lồ trong nước (gần 1.3 tỷ dân) Trung Quốc cũng không coi nhẹ chiến lược thay thế hàng nhập khẩu.

Một đặc điểm nổi bật của mô hình KCN ở Trung Quốc là: trong ba giai đoạn vòng đời của một KCN thì giai đoạn chuẩn bị thành lập và thu hút đầu tư rút lại ngắn hơn chỉ còn khoảng từ 5 đến 10 năm.

2. Những bước tiến trong phát triển khu công nghệ cao của Trung Quốc

Hiện nay, trên thế giới, xu thế hình thành khu công nghệ cao trở nên phổ biến, có khoảng 800 khu được xếp vào loại KCNC với nhiều loại mô hình khác nhau và được chia thành 5 loại gồm Công viên khoa học truyền thống (Traditional Science Park), thành phố khoa học (Science City hay Technopolis), Công viên đổi mới công nghệ (Technology Innovation Park- TIP), Trung tâm công nghệ (Technology Center), Công viên khoa học chuyên biệt (Special Science Park). Việc thành lập KCNC ở bất cứ nơi nào cũng nhằm phát triển công nghiệp kỹ thuật cao, thu hút chất xám để tạo ra sản phẩm có hàm lượng khoa học cao hơn hẳn các KCN-KCX, nhằm tạo ra những bước đột phá quan trọng để phát triển công nghệ và công nghiệp trong nước. Đây là nơi được Chính phủ nước sở tại dành nhiều điều kiện ưu đãi để khuyến khích các nhà đầu tư, các nhà khoa học vào làm việc và nghiên cứu, ứng dụng và cho ra đời các sản phẩm mới có hàm lượng khoa học - công nghệ cao. Ở Trung Quốc, xu thế hình thành KCNC có những bước phát triển đáng khích lệ.

Phát triển KCNC ở Trung Quốc là thành qủa của công cuộc cải cách và mở cửa ra thế giới bên ngoài đã đạt các kết quả to lớn trong việc kết hợp khoa học và công nghệ với nền kinh tế bằng việc sử dụng đầy đủ các nghiên cứu và giới thiệu các ngành công nghiệp công nghệ cao ra thị trường thế giới.

Không chỉ đối với các KCNC, mà phần lớn các KCN, đặc biệt là KCN trong đặc khu kinh tế đều được đặc biệt khuyến khích sử dụng kỹ thuật CNC bao gồm: chuyển giao CNC, ứng dụng CNC, sn xuất sản phẩm hàng hoá bằng CNC. Việc nghiên cứu sáng tạo ra CNC được thực hiện ở các viện nghiên cứu, các trường đại học....

Trong đặc khu kinh tế có "Trung tâm hội chợ triển lãm kỹ thuật, công nghệ cao" mang tính quốc tế. Tại trung tâm này, luôn luôn tổ chức triển lãm, giới thiệu các loại sản phẩm công nghiệp được sản xuất bằng kỹ thuật CNC của các nước tiên tiến và cả của Trung Quốc.

Đến nay, Trung Quốc đã có nhiều KCNC, trong đó có nhiều khu đạt cấp độ Nhà nước và cho phép hưởng một số chính sách ưu đãi. Phần nhiều các KCNC thuộc các thành phố lớn ven biển hoặc thủ phủ của các tỉnh trong đất liền có nền kinh tế tưng đối phát triển như Vũ Hán, Hà Bắc, Qung Châu, Hàng Châu... hoặc nằm ở các khu kinh tế ven biển, khu phát triển công nghệ hay khu kinh tế đặc biệt, đó là khu vực phát triển công nghệ cao và khoa học ở Thượng Hải; Công viên công nghệ cao ở Đại Liên; Công viên khoa học và công nghệ ở Thẩm Quyến; Khu phát triển xí nghiệp công nghệ cao ở Hạ Môn và Công viên công nghệ và khoa học quốc tế ở Hải Nam.

Các điều kiện xã hội và môi trường tự nhiên khác nhau là nguyên nhân để các khu vực này được lựa chọn để phát triển theo các cách khác nhau. Có thể chia các KCNC ở Trung Quốc như sau:

Nhóm 1: Các khu sử dụng hoàn toàn các cơ sở sẵn có của các trường cao đẳng, đại học và các viện nghiên cứu khoa học và công nghệ. Chúng tận dụng các tài năng của địa phương, thành lập các xí nghiệp công nghệ cao tại các khu vực xác định dưới sự quản lý của trung ương. Đó là các khu phát triển ở Bắc Kinh, Vũ Hán và Thẩm Dương. Trong các khu này, các xí nghiệp công nghệ cao có nguồn gốc sở hữu khác nhau. Sự kết hợp giữa nghiên cứu khoa học với công nghệ sản xuất và thương mại được hình thành tại đây.

Nhóm 2: Các khu tập trung các nhà máy được thành lập theo quy hoạch và có sự quản lý thống nhất, đó là các khu phát triển ở Nam Ninh, Thượng Hải, Quảng Châu.

Nhóm 3: Các khu được hình thành dựa vào lợi thế về địa điểm ở ven biển và các chính sách ưu đãi để thu hút đầu tư nước ngoài và khai thác thị trường ngoài nước, như các khu ở Hải Nam, Trung Sơn, Hạ Môn và Vĩ Hải.

Nhóm 4: Các khu có hình thức "khu trong khu". Chính quyền thành phố Sán Đầu và Viện Hàn lâm khoa học Trung Quốc phối hợp thành lập vành đai phát triển các xí nghiệp CNC trong Khu kinh tế đặc biệt Sán Đầu.

Thông qua việc cho phép thành lập các khu phát triển công nghệ cao, Hội đồng Nhà nước đã ban hành hàng loạt các qui định và luật lệ liên quan như quy định về phạm vi các lĩnh vực khoa học và công nghệ cao được phát triển trong khu, bao gồm vi điện tử, thông tin điện tử, không gian và vũ trụ, khoa học vật liệu, năng lượng mới và năng lượng hiệu quả cao, sinh thái và bảo vệ môi trường, khoa học về trái đất và địa lý biển, các yếu tố cơ bản và phóng xạ, khoa học về y học và vi sinh, và các ngành công nghệ thay thế khác cho các ngành công nghiệp truyền thống đang được sử dụng hiện nay.

Để tạo sự phát triển ổn định cho các KCNC phát triển này, Chính phủ đã ban hành hàng loạt chính sách ưu đãi cho các xí nghiệp công nghệ cao, như: giảm thuế thu nhập doanh nghiệp xuống 15%, và tiếp tục giảm đến 10% đối với các xí nghiệp có tỷ lệ xuất khẩu sản phẩm trên 70% hàng năm: miễn thuế thu nhập doanh nghiệp 2 năm kể từ khi kinh doanh có lợi nhuận đối với liên doanh có vốn đầu tư nước ngoài thành lập mới, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho các xí nghiệp gặp khó khăn trong việc chi tr thuế khi hết thời hạn được miễn thuế; cho phép thành lập doanh nghiệp cổ phần trong các khu phát triển; giảm các loại thuế nhập khẩu, thuế đối với sn phẩm nhập khẩu và sản phẩm dùng cho chế biến hoặc lắp ráp để xuất khẩu; giảm thuế xuất khẩu cho các sản phẩm xuất khẩu; giảm thuế nhập khẩu cho các thiết bị, máy móc trong nước chưa sản xuất được. Cho phép các doanh nghiệp trong khu được khấu hao nhanh các thiết bị, máy móc để khuyến khích đổi mới công nghệ; tạo điều kiện cho các cán bộ kỹ thuật và cán bộ thưng mại trong khu phát triển được ra nước ngoài nhiều lần trong năm; Nhà nước đầu tư vốn hàng năm để xây dựng khu phát triển.

Một số vấn đề nhằm phát triển khu công nghệ cao của Việt Nam

Trong thời gian gần đây, các KCN ở Việt Nam được phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, trong các KCN phần lớn các công ty tập trung vào các nghành sản xuất, tận dụng nhân công rẻ, hầu như không có khả năng nghiên cứu, phát triển và chế tạo sản phẩm mới mà chủ yếu dựa vào những công nghệ có sẵn để sản xuất. Đây là vấn đề đáng bàn khi Việt Nam muốn bắt kịp trình độ phát triển công nghiệp của các nước trên thế giới. Khi nền kinh tế phát triển, chi phí nhân công sẽ không còn là yếu tố hấp dẫn nữa. Phát triển khu công nghệ cao sẽ là yếu tố quan trọng trong tương lai. Chính vì thế, việc phân tích kỹ các điều kiện tại Việt Nam là rất quan trọng, nhằm tìm ra một cách đi phù hợp và hiệu quả cho ngành công nghệ cao của Việt Nam. Trong chiến lược phát triển công nghệ cao ở Việt Nam cần tập trung vào một số vấn đề sau:

Các cơ quan chính quyền cần phi tạo điều kiện cho sự phát triển oông nghệ cao. thiết lập khung pháp lý thuận lợi để vừa bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, sở hữu công nghiệp, vừa hỗ trợ cho quá trình hiện đại hóa các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp công nghệ cao; cần sớm xây dựng một hệ thống ưu đãi áp dụng đối với các doanh nghiệp công nghiệp kỹ thuật cao trong và ngoài KCN, KCNC, trong đó đặc biệt là ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm thu hút, khuyến khích đầu tư trong lĩnh vực công nghệ cao.

Xác định các ngành công nghệ cao từ đó có chiến lược phát triển cụ thể. Yếu tố quan trọng nhất để xác định một ngành công nghệ cao là hàm lượng nghiên cứu và phát triển cao trong sản phẩm. Cần tập trung vào các ngành công nghệ cao bằng những nội dung và bước đi phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội và văn hóa của Việt Nam, đồng thời có sự kết hợp chặt chẽ với khoa học tự nhiên và công nghệ cao, với khoa học xã hội và nhân văn thì mới có thể khắc phục được những biểu hiện tiêu cực trong đời sống kinh tế và xã hội hiện nay.

Các KCNC nên có liên hệ với các trường đại học có chức năng nghiên cứu khoa học. Các KCNC phải có quan hệ chặt chẽ với các cơ quan nhà nước trong nghiên cứu và phát triển kinh tế của quốc gia.

KCNC cần quan tâm đến các lĩnh vực khác như quân sự, tạo lập mạng thông tin, dịch vụ về máy siêu tính, hợp tác lao động giữa các công ty,... Thúc đẩy việc tiếp cận thông tin và các dịch vụ tư vấn; kết nối cổng internet tại khu công nghệ cao, hình thành các khu trình độ cao, thường gọi là "khu thông minh" thường quan tâm đến các mạng thông tin số hoá dùng cáp quang, các mạng cơ sở dữ liệu trực tuyến, các trung tâm siêu máy tính, và các đường liên lạc vệ tinh.

Có chính sách thu hút nguồn nhân lực trí thức vào xây dựng và làm việc tại các khu công nghệ cao. Hơn nữa, các KCNC cũng nên được tập trung vào các lĩnh vực đào tạo và tuyển dụng nhân lực cho công nghiệp, chuyển giao công nghệ cao từ các trường đại học; xây dựng cơ sở ươm tạo và nuôi dưỡng doanh nghiệp công nghệ cao mới và tiến hành các dự án nghiên cứu- triển khai (R-D) phối hợp đa ngành.

Ngoài ra phi thực hiện tốt các giải pháp về địa điểm, tài chính cho công nghệ cao, xác định lĩnh vực công nghệ cao và cách thức quản lý khu công nghệ cao.

Nguyễn Quốc Huy - Trung tâm Thông tin và Dự báo Kinh tế - Xã hội Quốc gia

(Nguồn: Tạp chí Khu công nghiệp Việt nam)