Thông tin chung:
Công trình: Đền thờ Chử Đồng Tử - Đền Dạ Trạch và đền Đa Hòa
Địa điểm: huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên
Quy mô:
Năm hình thành:
Giá trị:
Chử Đồng Tử là một trong bốn vị thần Tứ bất tử của Thần đạo Việt Nam.
Tản viên Sơn Thánh là vị thần núi Tản Viên Ba Vì, tượng trưng cho ước vọng chinh phục tự nhiên;
Phù Đổng Thiên Vương hay Thánh Gióng tượng trưng cho tinh thần chống ngoại xâm và sức mạnh của tuổi trẻ;
Chử Đồng Tử hay Chử Đạo Tử tượng trưng cho lòng hiếu nghĩa, hôn nhân và sự giàu có;
Mẫu Thượng thiên hay Mẫu Liễu Hạnh tượng trưng cho cuộc sống tinh thần, đức hạnh, trí tuệ.
Có nhiều truyền thuyết về Chử Đồng Tử.
Tương truyền, Chử Đồng Tử sống cùng cha là Chử Cù Vân tại thôn Chử Xá, xã Văn Đức (nay thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội), ven sông Hồng. Nhà nghèo, 2 cha con chỉ còn lại một chiếc khố, phải thay nhau mà mặc.
Lúc người cha lâm chung, ông gọi con lại bảo rằng hãy giữ lấy chiếc khố. Thương cha, Chử Đồng Tử liệm khố cho cha, còn mình chịu cảnh không khố, kiếm sống bằng cách ban đêm câu cá, ban ngày dầm nửa người dưới nước, đến gần thuyền để bán cá hoặc xin ăn.
Thời ấy, Hùng Duệ Vương (vị vua Hùng thứ 18) có con gái tên là Tiên Dung, thích ngao du sơn thủy, không chịu lấy chồng. Một hôm, thuyền rồng của Tiên Dung theo sông Hồng đến vùng ven sông gần Chử Xá. Nghe tiếng huyên náo, Chử Đồng Tử vội vùi mình vào cát lẩn tránh. Thuyền ghé vào bờ, Tiên Dung dạo chơi rồi sai người quây màn ở bãi cát ven sông để tắm. Ngờ đâu đúng ngay chỗ nấp của Chử Đồng Tử. Nước xối để lộ thân hình Chử Đồng Tử. Tiên Dung kinh ngạc, hỏi han, nghĩ ngợi, rồi xin được cùng nên duyên vợ chồng.
Hùng vương nghe chuyện thì cả giận và cấm Tiên Dung về cung. Biết ý cha, Tiên Dung ở lại cùng Chử Đồng Tử. Cả hai làm nghề buôn bán. Việc buôn bán không chỉ trong vùng, mà còn được hai vị mở rộng dọc sông Hồng và lập ra các đoàn thuyền buôn vượt biển ra nước ngoài.
Trên đường buôn bán, Chử Đồng Tử gặp gỡ nhiều hiền tài của thiên hạ và học hỏi được vô số điều. Khi trở về, Chử Đồng Tử lập bến cảng, mở chợ đầu mối…Từ đó vùng này chở nên tấp nập, phồn thịnh, (là khởi đầu cho việc hình thành tuyến giao thương Kẻ Chợ, Thăng Long - Phố Hiến, Hưng Yên sau này). Đoàn thuyền buôn của Chử Đồng Tử to lớn, lộng lẫy như cung điện hoàng gia. Ai cũng thần phục Chử Đồng Tử.
Không chỉ là một thương gia giàu có, Chử Đồng Tử cùng Tiên Dung còn đi khắp nơi truyền bá những tri thức đã học được từ thiên hạ cho mọi người, từ triết lý về cuộc sống, cách thức chữa bệnh đến ngành nghề mới…Trong giai đoạn này, Chử Đồng Tử gặp và kết duyên với Tây Nương, người được vua Hùng gia phong là " Nội trạch Tây cung Tiên nữ – Hồng Vân công chúa", vì đã chữa khỏi bệnh hiểm nghèo cho vua.
Nghe tin về sự thần phục của dân đối với Chử Đồng Tử, Hùng Vương, từ vùng núi Phong Châu (Phú Thọ), cho quân tìm tới. Đến nơi, trời tối, quân nhà vua đóng ở bên này sông, thấy bên kia sông là một quần thể cung điện đèn đuốc sáng rực; đến sáng ra, thì không còn. Đoàn thuyền của Chử Đồng Tử và Nhị vị phu nhân đã ra biển hay hóa đến một nơi nào đó trên trời, để lại đầm nước mênh mông. Quan quân sợ quá về tâu. Hùng Duệ Vương đến tận nơi xem, kinh hãi và truyền lập đền thờ, bốn mùa cúng tế.
Đền thờ Chử Đồng Tử và Nhị vị phu nhân hóa Thánh được người dân gọi là đền Hóa; Bãi Chử Đồng Tử và Tiên Dung kết duyên gọi là bãi Tự Nhiên; Đầm (làm cảng) nơi đoàn thương thuyền rời đi trong một đêm gọi là đầm Nhất Dạ Trạch; Chợ đầu mối trên sông gọi là Hà Thị.
Để ghi nhớ công tích của ba vị, dân trong cả vùng hạ lưu sông Hồng, như Hưng Yên, Hà Nội, Hà Nam đã lập đền thờ. Hưng Yên là nơi có nhiều đền nhất, tới 45 làng cùng thờ.
Có hai ngôi đền nổi tiếng nhất thờ Đức Thánh Chử Đồng Tử là đền Đa Hòa và đền Dạ Trạch.
Người dân trong Lễ hội Chữ Đồng Tử tại Khoái Châu, Hưng Yên
Đền Đa Hòa
Đền Ða Hoà, còn gọi là đền Chính Đa Hòa (theo tên chữ Đa Hòa Chính từ), đền Chử Đồng Tử, thuộc địa phận thôn Đa Hoà, xã Bình Minh, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên, bên dòng sông Hồng nhìn ra bãi Tự Nhiên nơi Chử Đồng Tử gặp Tiên Dung.
Đền Đa Hòa tồn tại từ thời xa xưa. Các nhà buôn mỗi lần đi qua đây đều dừng thuyền khấn cầu Chử Đồng Tử phù hộ. Theo truyền thuyết, ngôi đền nhỏ, cheo leo trên bờ sông dựng đứng, song ngày đêm tấp nập khách thập phương lễ bái.
Trên cơ sở ngôi đền cổ xưa, năm 1894, tiến sĩ Chu Mạnh Trinh, người làng Phú Thị, Gia Lâm đã xây dựng ngôi đền mới khang trang.
Đền Đa Hòa ngày nay nằm trên một khu đất cao, rộng, bằng phẳng hình chữ nhật, có diện tích hơn 1,8ha.
Đền hướng về phía Tây, sang bãi Tự Nhiên ven sông Hồng.
Đền Đa Hòa gồm Nghi môn ngoại, Sân ngoài, Nghi môn nội, Chính điện và công trình phụ trợ với tổng cộng 18 tòa. Từ dưới sông nhìn lên, các tòa nhà như những con thuyền nối tiếp nhau trong một đoàn thuyền.
Sơ đồ đền Đa Hòa, Khoái Châu, Hưng Yên
Nghi môn ngoại
Nghi môn ngoại là giới hạn không gian khu vực bên ngoài đền, không có tường rào bao quanh.
Nghi môn ngoại gồm 2 trụ biểu lớn, đỉnh trụ trang trí tứ phượng; thân trụ phía trên trang trí các ô lồng đèn, phía dưới trang trí câu đối. Đế của cả 2 trụ biểu thắt dạng cổ bồng. Hai bên trụ là hai bức tường thấp.
Phía trước Nghi môn ngoại là khoảng sân rộng thông ra Nhà bia nằm cạnh bờ sông Hồng.
Nhà bia là một tòa 2 tầng mái, 8 mái. Trên mái Nhà bia có có dòng chữ do tự tay tiến sĩ Chu Mạnh Trinh viết: “Trấn giang lầu”. Tấm bia trong lầu gi lại cuộc nhân duyên giữa Chử Đồng Tử - Tiên Dung và quá trình trùng tu đền Đa Hòa.
Sau Nghi môn ngoại là sân phía trước Nghi môn nội, có tường thấp bao quanh.
Hai bên sân có hai Lầu chuông (bên phải) và Lầu khánh (bên trái). Hai lầu đặt trên bệ cao khoảng 1m so với mặt sân, tường xây gạch, mái 2 tầng, 8 mái. Sân lát gạch và nhiều cây cổ thụ. Chuông đặt trong Lầu chuông cao 1,5m. Khánh bằng đá trong Lầu khánh có chiều ngang 1,2m.
Nghi môn ngoại, đền Đa Hòa, Khoái Châu, Hưng Yên
Từ Nghi môn ngoại nhìn ra sông Hồng, đền Đa Hòa, Khoái Châu, Hưng Yên
Nhà bia bên bờ sông Hồng, đền Đa Hòa, Khoái Châu, Hưng Yên
Lầu chuông và Lầu khánh tại sân trước Nghi môn nội, đền Đa Hòa, Khoái Châu, Hưng Yên
Nghi môn nội
Nghi môn nội là một tòa 3 gian, tường hồi bít đốc, 2 mái. Phía trước, vách cửa lùi vào tạo thành hàng hiên. Trên đỉnh nóc mái đắp lưỡng long chầu nguyệt. Hai bên Nghi môn nội có 2 cửa vòm tường với 2 trụ hai bên cửa. Đây là 2 cửa phụ, mở thường xuyên. Cổng Nghi môn nội treo bức đại tự bốn chữ lớn sơn son thiếp vàng: "Bồng lai Cung khuyết ".
Sau Nghi môn nội là sân phía trước Chính điện. Hai bên sân là hai tòa Tả mạc và Hữu mạc, mỗi tòa 5 gian, 2 mái, tường hồi bít đốc.
Nghi môn nội, đền Đa Hòa, Khoái Châu, Hưng Yên
Chính điện
Chính điện gồm các tòa: Tiền đường, Nhị đường, Tam đường và Hậu đường. Giữa của tòa Tiền đường và Nhị đường có tòa Phương đình; Giữa của tòa Tam đường và Hậu đường có tòa Thiêu Hương.
Tòa Tiền đường 5 gian, 2 dĩ, tường hồi bít đốc, 2 mái. Tường hồi 2 bên có 2 trụ biểu nhô ra phía trước. Cửa gỗ kiểu "thượng song, hạ bản"; kết cấu kiểu "chồng rường, giá chiêng". Bên trong Tiền đường đặt các đồ tế lễ.
Phía sau Tiền đường là một khoảng sân trong. Hai bên sân là hai tòa Tả vu, Hữu vu.
Trong sân có tòa Phương đình (Thiên Hương) đặt ngay trước tòa Nhị đường. Phương đình mỗi góc có 2 cột, mái 2 tầng 8 mái, bên trên treo bức đại tự ba chữ lớn, sơn son thiếp vàng: “Giao Quang Các” (nơi ánh sáng hội tụ).
Tòa Nhị đường và Tam đường đặt song song, kề liền nhau, 3 gian, 2 dĩ, tường hồi bít đốc, 2 mái. Cửa võng ở tòa Nhị đường đều được chạm hình phượng, hoa cúc, quả… được sơn son thiếp vàng lộng lẫy. Bên trong Tam đường đặt các bài vị, tượng Chử Đồng Tử và Nhị vị phu nhân. Các pho tượng đều được đúc bằng đồng, mặt tượng được sơn màu da, kẻ mắt và có độ cao ngang bằng nhau. Đây cũng đặt ban thờ cha mẹ Chử Đồng Tử, ban thờ Công đồng và bát nhang thờ Thần hoàng của các xã thuộc tổng Mễ Sở xưa.
Tòa Thiêu Hương đặt giữa Tam đường và Hậu đường, 4 cột, 2 tầng mái, 8 mái. Bên trong đặt một lư hương lớn.
Tòa Hậu đường 3 gian, 2 dĩ, tường hồi bít đốc, 2 mái, cửa bức bàn. Gian chính giữa đặt tượng Chử Đồng Tử và Nhị vị phu nhân tương tự như trong tòa Tam đường. Tại đây có ban thờ cha mẹ Chử Đồng Tử và ban thờ Tiến sĩ Chu Mạnh Trinh.
Tiền đường, đền Đa Hòa, Khoái Châu, Hưng Yên
Bên trong tòa Tiền đường, đền Đa Hòa, Khoái Châu, Hưng Yên
Tòa Phương đình phía trước tòa Trung đường, đền Đa Hòa, Khoái Châu, Hưng Yên
Phía trước tòa Trung đường, |