Trung tuần tháng 01/2009, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đã tổ chức Hội nghị Tổng kết công tác năm 2008 và triển khai nhiệm vụ năm 2009.

Bản báo cáo mang hơi thở cuộc sống:

Hoạt động của Bộ KH&CN năm 2008 với cả những điều được và chưa được đã được tóm lược đầy đủ trong Báo cáo tổng kết do Thứ trưởng Trần Quốc Thắng trình bày. Bản báo cáo đã được đông đảo đại biểu đánh giá là mang hơi thở cuộc sống, chứng tỏ hoạt động KH&CN đang ngày càng gắn bó hơn với đời sống kinh tế - xã hội. Báo cáo cho thấy, trong năm 2008, Bộ KH&CN đã khẩn trương đẩy nhanh tiến độ triển khai kế hoạch của toàn ngành và đã đạt được kết quả tốt trong hầu hết các nhiệm vụ trọng tâm:

Xây dựng cơ chế, chính sách, hoàn thiện hệ thống pháp luật về KH&CN: Tính đến hết tháng 12/2008, Bộ đã hoàn thành và trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ 9 đề án, trong đó có các đề án quan trọng như: Luật Năng lượng nguyên tử (đã được Quốc hội thông qua và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2009), Luật Công nghệ cao (đã được Quốc hội thông qua và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/07/2009); Nghị định hướng dẫn thi hành các Luật Chuyển giao công nghệ; Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hoá và Luật Năng lượng nguyên tử Quy chế về tổ chức và hoạt động của các phòng thí nghiệm trọng điểm cũng đã được ban hành, tạo cơ sở pháp lý để các phòng thí nghiệm trọng điểm kiện toàn bộ máy tổ chức, nhân sự, tiến hành nghiên cứu trình độ cao, thực hiện đào tạo cán bộ. Bộ cũng tiếp tục xây dựng, triển khai nhiều cơ chế, chính sách mới về KH&CN. Nổi bật là việc tổ chức nghiên cứu, xây dựng các chương trình hành động mang tầm quốc gia như: Chương trình hỗ trợ phát triển tài sản trí tuệ của doanh nghiệp, Chương trình quốc gia nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hàng hoá của các doanh nghiệp Việt Nam, Chương trình đổi mới công nghệ quốc gia Bên cạnh đó, việc nghiên cứu các đề án về chính sách phục vụ các chương trình nêu trên cũng đã cơ bản hoàn thành. Việc tập trung đưa các đạo luật cơ bản đi vào cuộc sống và triển khai đồng bộ các cơ chế, chính sách mang tính đổi mới là giải pháp quan trọng về thể chế để đẩy nhanh tốc độ và chất lượng phát triển của KH&CN nhằm đạt được các mục tiêu trước mắt và lâu dài là thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và an sinh xã hội, trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp quyết định thành công của công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Thực hiện chế độ tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các tổ chức KH&CN và hình thành hệ thống doanh nghiệp KH&CN: Đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của các tổ chức KH&CN gắn liền với việc triển khai thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm (theo Nghị định 115/2005/NĐ-CP) và hình thành lực lượng doanh nghiệp KH&CN (theo Nghị định 80/2007/NĐ-CP) đã đạt được kết quả ban đầu đáng khích lệ, khẳng định một hướng đi đúng đắn, phù hợp với xu thế chung trên thế giới. Đã xuất hiện ngày càng nhiều tổ chức KH&CN hoạt động theo cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm hoặc doanh nghiệp KH&CN, trong đó một số đơn vị đã trụ vững và phát triển như: Trung tâm Kỹ thuật Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng 3, Viện Nghiên cứu Mỏ và Luyện kim, Viện Nghiên cứu Cơ khí, Viện Máy và Dụng cụ Công nghiệp

Thúc đẩy phát triển thị trường công nghệ: Bộ tiếp tục hoàn thiện môi trường pháp lý (hoàn thành và trình Chính phủ ban hành Nghị định hướng dẫn Luật Chuyển giao công nghệ, hoàn thiện các đề án như Chương trình đổi mới công nghệ quốc gia, Điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia, Đề án phát triển các tổ chức trung gian tư vấn, môi giới, đào tạo, đánh giá, giám định công nghệ) để thị trường công nghệ vận hành hiệu quả. Tiến hành khảo sát, thống kê và nhận dạng năng lực cũng như nhu cầu của doanh nghiệp, tổ chức nghiên cứu và các nhóm nghiên cứu để lựa chọn một số ê -kip có tiềm năng tiêu biểu từ các doanh nghiệp, viện nghiên cứu để ươm tạo và hỗ trợ, đầu tư, kết nối cung - cầu. Hệ thống trung gian môi giới công nghệ tiếp tục được phát triển thông qua các chợ công nghệ và thiết bị được tổ chức với nhiều quy mô phù hợp với từng vùng, từng địa phương.

Quản lý nhiệm vụ KH&CN cấp nhà nước và hoạt động KH&CN ở các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp: Đối với các nhiệm vụ KH&CN cấp nhà nước, Bộ đã tập trung rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định về đánh giá, nghiệm thu nhiệm vụ KH&CN nhằm mục đích vừa đảm bảo linh hoạt, thông thoáng, tôn trọng các đặc thù của hoạt động nghiên cứu để tiến tới đích cuối cùng là phải thúc đẩy số lượng các công trình được công bố quốc tế, các sáng chế được bảo hộ và ứng dụng rộng rãi vào thực tiễn. Công tác quản lý nhiệm vụ KH&CN thuộc các chương trình KH&CN trọng điểm cấp nhà nước cũng đã có nhiều tiến bộ sau khi tách hoạt động sự nghiệp ra khỏi hoạt động quản lý bằng việc thành lập Văn phòng các Chương trình.

Đối với nhiệm vụ KH&CN ở các bộ, ngành, địa phương, đã tổ chức đợt kiểm tra tình hình thực hiện Chiến lược phát triển KH&CN đến 2010 trên phạm vi toàn quốc để có căn cứ xây dựng Chiến lược phát triển KH&CN giai đoạn đến năm 2020. Bắt đầu từ năm 2008 đã ban hành quy định hỗ trợ các địa phương triển khai các nhiệm vụ KH&CN mang tính cấp thiết, phát sinh đột xuất. Tập trung vào các giải pháp nâng cao năng lực, hiệu quả của các Trung tâm ứng dụng tiến bộ KH&CN

Đối với khu vực doanh nghiệp, đã xác định doanh nghiệp là chủ thể, lực lượng nòng cốt đưa kết quả KH&CN vào cuộc sống. Bộ tiếp tục đầu tư thực hiện 26 đề tài hỗ trợ doanh nghiệp theo Nghị định 119. Mở rộng quy mô và hiệu quả của Chương trình Hỗ trợ phát triển tài sản trí tuệ của doanh nghiệp, góp phần nâng cao nhận thức của doanh nghiệp trong hoạt động xác lập và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Tổ chức thành công việc xét chọn và trao Giải thưởng Chất lượng Việt Nam và Giải thưởng châu á - Thái Bình Dương năm 2008 cho các doanh nghiệp. Triển khai Dự án hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng các công cụ quản lý chất lượng để nâng cao sức cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu hóa

Các công tác khác như: Hoạt động của Quỹ phát triển KH&CN quốc gia và hình thành hệ thống các Quỹ trong hoạt động KH&CN; Đầu tư, xây dựng Khu công nghệ cao Hòa Lạc; Quản lý tiêu chuẩn đo lường chất lượng; Phát triển hệ thống sở hữu trí tuệ; Hội nhập quốc tế về KH&CN; Đảm bảo an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân, đẩy mạnh ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình cũng đã được tích cực thực hiện, thu được nhiều kết quả tốt.

Báo cáo cũng khẳng định, bên cạnh các kết quả đã đạt được trong năm 2008, còn có một số khó khăn, bất cập cần được tháo gỡ, giải quyết trong thời gian tới, đó là: Việc đôn đốc, kiểm tra, giám sát thực hiện kế hoạch KH&CN của các bộ, ngành và địa phương chưa được quan tâm đúng mức nên hiệu quả còn hạn chế. Cơ chế, chính sách tài chính chưa phù hợp với đặc thù của hoạt động KH&CN, chưa đồng bộ và đầy đủ, dẫn đến mất nhiều thời gian, công sức để làm việc, thuyết minh với các bộ, ngành liên quan về từng vụ việc cụ thể, đặc biệt trong giai đoạn Bộ triển khai các cơ chế, chính sách mới về KH&CN. Việc theo dõi, thực thi và đưa các văn bản sau khi ban hành vào cuộc sống còn chưa được quan tâm đúng mức. Một số văn bản, đề án còn chậm tiến độ. Công tác thống kê, thông tin, tuyên truyền, đào tạo cán bộ chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế.

“Lo lắng nhưng hy vọng”

Không chỉ có những lời hay ý đẹp như thường lệ, Hội nghị tổng kết lần này đã thực sự là một diễn đàn, nơi các nhà quản lý KH&CN ngồi lại với nhau sau 1 năm với bộn bề công việc, để cùng suy ngẫm những việc đã qua, nhìn lại những việc được và chưa được, trải bày những tâm tư để cùng nhau đưa ra lời giải tối ưu. Ngoài việc thảo luận bên lề, đã có hơn 10 ý kiến tâm huyết của các đại biểu được trình bày chính thức tại Hội nghị. Các vấn đề như: Đầu tư cho KH&CN tại địa phương, khai thác thông tin sở hữu trí tuệ, đầu tư tài chính trong ngành hạt nhân, đào tạo cán bộ trong ngành năng lượng nguyên tử đã nhận được sự chia sẻ, phản hồi kịp thời của các đại biểu và Lãnh đạo Bộ.

Một trong những ý kiến thể hiện được tâm trạng của nhiều đơn vị nghiên cứu và triển khai trong Bộ là ý kiến của Giám đốc Trung tâm ứng dụng Kỹ thuật Hạt nhân trong Công nghiệp Nguyễn Hữu Quang. Với dịch vụ chính liên quan tới dầu khí, Trung tâm đang phải chịu những ảnh hưởng trực tiếp do sự suy thoái kinh tế toàn cầu đưa lại. Mặc dù vậy, theo ông Nguyễn Hữu Quang, Trung tâm lo lắng nhưng hy vọng vì theo đúng quy luật cùng tắc biến khi tìm hướng thoát khó, Trung tâm đã xác định con đường đi sắp tới là vươn ra thị trường Trung Đông. Đây không chỉ là một dịp thử lửa mà còn giúp các cán bộ của Trung tâm năng động hơn, hoà nhập và bắt kịp với thực tiễn cuộc sống. Có lẽ, đây cũng là kinh nghiệm, là điều mà các đơn vị sự nghiệp của Bộ, các đơn vị làm khoa học gắn với thị trường cần quan tâm. Đồng thời cũng chính là sự mong muốn đạt được của các nhà quản lý KH&CN khi đưa Nghị định 115, Nghị định 80 vào cuộc sống.

Một năm mới với nhiều thách thức, nhưng cũng đầy hy vọng dành cho những nhà khoa học đang bước từ tháp ngà ra cuộc sống.

Tự tin, chấn chỉnh và tiếp tục đổi mới

Trước những khó khăn, thách thức chung của nền kinh tế toàn cầu nói chung và Việt Nam nói riêng, còn rất nhiều ý kiến băn khoăn khi đánh giá vai trò của ngành KH&CN và những bước đi trong thời gian tới. Được khẳng định là động lực của sự phát triển nhưng ngành KH&CN lại khó định vị các kết quả và sự đóng góp của mình vì các kết quả này thường ẩn trong hoạt động của các ngành khác. Trước những băn khoăn này, Bộ trưởng Hoàng Văn Phong nhấn mạnh: Chúng ta phải hiểu chúng ta cần làm gì và đã làm được gì, có như vậy mới tự tin và đưa ra được những bước đi đúng đắn trong tương lai. Bộ trưởng nhận định, trong thời gian qua, toàn ngành đã tập trung đổi mới theo 6 nội dung: 1) Đổi mới phương thức tổ chức thực hiện các nhiệm vụ KH&CN; 2) Đổi mới phương thức tổ chức và hoạt động của các tổ chức KH&CN; 3) Phát triển thị trường công nghệ; 4) Đổi mới chính sách sử dụng cán bộ KH&CN và trọng dụng nhân tài; 5) Đổi mới cơ chế, chính sách tài chính trong KH&CN; 6) Đổi mới thể chế, nhận thức về hoạt động KH&CN. Trong đó, có ba nội dung đã được thực hiện tốt là các nội dung: (6), (2) và (3).

Theo Bộ trưởng, trong thời gian tới, toàn ngành phải tiếp tục phấn đấu theo các định lớn, trong đó cần tập trung vào một số nhiệm vụ cụ thể: Thông qua các chương trình nghiên cứu, tạo lập được các nhóm nghiên cứu mạnh, có sản phẩm mang tầm quốc tế; đẩy mạnh phát triển tài sản trí tuệ cũng như việc khai thác các tài sản này; thực hiện Chương trình đổi mới công nghệ quốc gia, tạo môi trường thuận lợi để các doanh nghiệp thực hiện đổi mới công nghệ; xây dựng chương trình quốc gia về ứng dụng và phát triển công nghệ cao; thông qua các doanh nghiệp thực hiện tốt Chương trình thúc đẩy nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh của sản phẩm hàng hoá Việt Nam; phát triển có chọn lọc một số tổ chức KH&CN; nâng tầm các chương trình hợp tác thông qua nghị định thư, xem đây là kênh hữu ích giúp các nhà khoa học Việt Nam tiếp cận với trình độ KH&CN tiên tiên tiến của thế giới; nâng cao năng lực quản lý khoa học và quản trị công nghệ.

Để làm tốt các nhiệm vụ trên, Bộ trưởng nhấn mạnh đến sự nỗ lực và đổi mới của mỗi đơn vị, cá nhân bởi đây chính là những nhân tố góp phần quan trọng vào việc xây dựng cũng như quyết định sự thành bại của các cơ chế, chính sách KH&CN. Bộ trưởng yêu cầu mỗi đơn vị, mỗi cá nhân phải: Tự xem xét, chấn chỉnh lại mình, phải biết lo toan, quán xuyến trong công việc; không được bỏ qua cơ hội; bổ sung, rà soát các chức năng và nhiệm vụ của các

đơn vị, xác định rõ cái nào cần loại bỏ, cái nào cần phải đổi mới; tập trung đẩy mạnh đổi mới hoạt động quản lý của Bộ, từ đó góp phần đẩy mạnh phát triển KH&CN trên cả nước; xây dựng được cơ chế đánh giá KH&CN (khối lượng, chất lượng, kết quả, đánh giá cán bộ); chú trọng việc bồi dưỡng và sử dụng nguồn nhân lực trẻ; xây dựng được chương trình nâng cao trình độ quản lý, chuyên môn của các đơn vị; tập trung và có chiến lược đầu tư cơ sở vật chất cho các đơn vị chuyên môn, đặc biệt là với các cơ sở nghiên cứu.

Kết thúc Hội nghị là Lễ công bố và trao quyết định khen thưởng đối với các tập thể, cá nhân đạt thành tích xuất sắc trong công tác năm 2008 và phát động phong trào thi đua hướng tới kỷ niệm 50 năm thành lập ngành KH&CN.