
Thông tin chung:
Công trình: Dinh thự Stoclet (Stoclet House)
Địa điểm: Brussels, Bỉ (N50 50 6 E4 24 58)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích Di sản 0,86ha; diện tích vùng đệm 25ha.
Năm hình thành: 1905 - 1911
Giá trị: Di sản thế giới (2009; hạng mục ii, ii)
Bỉ (Belgium) là một quốc gia ở Tây Âu, giáp với Hà Lan ở phía bắc, Đức về phía đông, Luxembourg về phía đông nam, Pháp về phía tây nam, và Biển Bắc ở phía tây bắc.
Bỉ có diện tích 30.689 km2, dân số hơn 11,5 triệu người (năm 2020). Ngôn ngữ chính thức: Hà Lan, Pháp, Đức.Thủ đô và thành phố lớn nhất là Bruxelles.
Về mặt lịch sử, Bỉ nằm tại một khu vực được gọi là Các vùng đất thấp (Nederlanden). Khu vực này được gọi là Belgica trong tiếng Latinh theo tên tỉnh Gallia Belgica của Cộng hòa La Mã (Roman Republic, tồn tại năm 509 TCN – 27 TCN).
Từ cuối thời Trung cổ cho đến thế kỷ 17, khu vực này là một trung tâm thương nghiệp và văn hoá thịnh vượng mang tầm thế giới.
Năm 1830, Bỉ độc lập từ Hà Lan. Khu vực này trở thành chiến trường giữa các cường quốc chính tại châu Âu, do đó được mệnh danh là "Chiến trường của châu Âu" (Battlefield of Europe), đặc biệt trong hai thế chiến của thế kỷ 20. Ngày nay, Bỉ là một quốc gia gia phát triển và là một trong những quốc gia hòa bình nhất trên thế giới.
Về mặt hành chính, Bỉ chia thành 3 vùng (bang) và 10 tỉnh.

Bản đồ Bỉ và vị trí thành phố Brussels
Dinh thự Stoclet là minh chứng nổi bật cho tài năng sáng tạo của Wiener Werkstätte (Wiener Werkstätte GmbH – WW, là một doanh nghiệp của các nghệ sĩ trong lĩnh vực Nghệ thuật thị giác).
Công trình được thiết kế và xây dựng tại Brussels từ năm 1905 – 1911, bởi một trong những người sáng lập Phong trào Vienna Secession, kiến trúc sư người Áo Josef Hoffmann (năm 1870- 1956).

Kiến trúc sư người Áo Josef Hoffmann
Vienna Secession (Phong trào ly khai Viena, còn được gọi là Liên minh các nghệ sĩ Áo), là một trào lưu nghệ thuật có liên quan chặt chẽ với Art Nouveau (Tân nghệ thuật/ Jugendstil), là một phong cách kiến trúc và nghệ thuật ứng dụng, đặc biệt là nghệ thuật trang trí, được thành lập vào năm 1897 bởi một nhóm họa sĩ, nhà điêu khắc và kiến trúc sư người Áo, bao gồm Josef Hoffman, Koloman Moser, Otto Wagner và Gustav Klimt. Họ đã rời khỏi Hiệp hội Nghệ sĩ Áo/ Vienna Künstlerhaus để phản đối việc Hiệp hội này chủ yếu ủng hộ các phong cách nghệ thuật truyền thống. Phong trào Vienna Secession là minh chứng cho sự đổi mới sâu sắc về mặt khái niệm và phong cách của Art Nouveau.
Kể từ khi xây dựng, Dinh thự Stoclet đã và vẫn là một trong những hiện thực hóa hoàn hảo và mang tính biểu tượng nhất của phong trào nghệ thuật này, đặc trưng cho nghiên cứu thẩm mỹ, đổi mới kiến trúc và trang trí ở phương Tây vào đầu thế kỷ 20.
Trang trí bên trong Dinh thự Stoclet là tác phẩm của rất nhiều nghệ sĩ từ Wiener Werkstätte, bao gồm Koloman Moser, Gustav Klimt, Frantz Metzner, Richard Luksch và Michael Powolny.
Dưới sự hướng dẫn của Hoffmann, họ đã tạo nên một Tác phẩm nghệ thuật tổng thể (Gesamtkunstwerk), thể hiện đồng thời trong mọi khía cạnh: Kiến trúc nội và ngoại thất, trang trí, đồ nội thất và vườn cảnh quan.
Từ khi ra đời, Dinh thự đã truyền cảm hứng cho nhiều kiến trúc sư ở Bỉ và các quốc gia khác. Nó báo trước sự ra đời của phong cách Art Deco và Phong trào Hiện đại (Modernism in architecture) trong kiến trúc. Công trình là minh chứng cho ảnh hưởng của Vienna Secession và sự lan tỏa tư tưởng của nó ở châu Âu vào đầu thế kỷ 20. Công trình là minh chứng cho một kiến trúc có chất lượng thẩm mỹ và sự phong phú vượt trội, được coi là một đại diện lý tưởng của nghệ thuật. Là một biểu tượng thực sự cho sự ra đời của Chủ nghĩa Hiện đại và hành trình tìm kiếm các giá trị. Trạng thái bảo tồn và gìn giữ của công trình thật đáng trân trọng.
Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ được UNESCO công nhận là Di sản thế giới (năm 2009), với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Được xây dựng dưới sự giám sát của kiến trúc sư kiêm thiết kế nội thất Josef Hoffmann, Dinh thự Stoclet là một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của Vienna Secession, thể hiện qua hoạt động của Gesamtkunstwerk về mặt thẩm mỹ và ý niệm, qua vốn từ vựng kiến trúc, qua tính độc đáo, qua chất lượng trang trí, nội thất, tác phẩm nghệ thuật và khu vườn cảnh quan tuyệt vời. Ngôi nhà là một biểu tượng được bảo tồn đáng chú ý của Chủ nghĩa hiện đại về mặt kiến trúc và thẩm mỹ ở phương Tây vào đầu thế kỷ 20.
Tiêu chí (ii): Dựa trên các giá trị của Vienna Secession và nhiều nghệ sĩ của Phong trào này, bao gồm Koloman Moser và Gustav Klimt, Dinh thự Stoclet ngay từ đầu đã được công nhận là một trong những công trình tiêu biểu và tinh tế nhất của trường phái này. Được xây dựng tại Brussels, một địa điểm quan trọng của Art Nouveau, công trình này đã có ảnh hưởng đáng kể đến Chủ nghĩa Hiện đại trong kiến trúc và sự ra đời của Art Deco.

Phạm vi Di sản Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Vị trí Di sản Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ
Vào năm 1905, chủ ngân hàng và nhà sưu tập nghệ thuật Adolphe Stoclet (ngưởi Bỉ, năm 1871–1949) đặt hàng xây dựng dinh thự của ông cho một trong những kiến trúc sư hàng đầu của Phong trào Vienna Secession, Josef Hoffmann. Ông không hề đặt ra bất kỳ hạn chế nào về mặt thẩm mỹ hay tài chính cho dự án.
KTS. Hoffman đã từ bỏ các xu hướng, phong cách của quá khứ và tạo ra một tòa nhà là sự kết hợp bất đối xứng của các khối hình chữ nhật, được nhấn mạnh bằng các đường nét và góc cạnh.
Hình dáng hình học chặt chẽ, nghiêm ngặt của công trình đã đánh dấu một bước ngoặt trong trường phái Art Nouveau, báo trước trường phái Art Deco và Chủ nghĩa Hiện đại (Modernism) trong kiến trúc.
Art Nouveau/Jugendstil (Tân nghệ thuật) là một phong cách kiến trúc và nghệ thuật ứng dụng, đặc biệt là nghệ thuật trang trí. Nó thường lấy cảm hứng từ hình dạng tự nhiên như đường cong của cây cối và hoa. Các đặc điểm khác của Art Nouveau là cảm giác năng động và chuyển động, thường được thể hiện bằng sự bất đối xứng hoặc các đường nét uốn lượn, cùng với việc sử dụng các vật liệu hiện đại, đặc biệt là sắt, thủy tinh, gốm sứ, bê tông, để tạo ra các hình dạng khác thường và không gian mở lớn hơn.
Art Nouveau phổ biến từ năm 1890 đến năm 1910 trong Thời kỳ Hoàng kim (Belle Époque, là một giai đoạn trong lịch sử Pháp và châu Âu). Đây là thời kỳ nghệ thuật phát triển mạnh mẽ, nhiều kiệt tác văn học, âm nhạc, sân khấu và nghệ thuật thị giác đã được công nhận rộng rãi.
Trong giai đoạn này, nền văn minh châu Âu đạt được quyền lực lớn nhất trong chính trị toàn cầu và cũng phát huy ảnh hưởng tối đa của mình đối với các dân tộc bên ngoài châu Âu.
Một mục tiêu chính của Art Nouveau là phá vỡ sự phân biệt giữa mỹ thuật truyền thống (đặc biệt là hội họa và điêu khắc) và mỹ thuật ứng dụng, như là một phản ứng chống lại chủ nghĩa hàn lâm, chủ nghĩa chiết trung và chủ nghĩa lịch sử của kiến trúc và nghệ thuật trang trí thế kỷ 19.
Art Nouveau được sử dụng rộng rãi nhất trong thiết kế nội thất, nghệ thuật đồ họa, đồ nội thất, nghệ thuật thủy tinh, dệt may, gốm sứ, đồ trang sức và đồ kim loại.
Các kiến trúc sư và nhà thiết kế đã tìm kiếm một “Tác phẩm nghệ thuật tổng thể” (Gesamtkunstwerk) có khả năng thống nhất nghệ thuật kiến trúc và nghệ thuật nội thất theo một phong cách chung, để nâng cao và truyền cảm hứng cho cư dân.
Những ngôi nhà và đồ trang trí nội thất theo Trường phái Art Nouveau đầu tiên xuất hiện ở Brussels, Bỉ vào những năm 1890. Nó nhanh chóng lan truyền đến Anh, Pháp, Tây Ban Nha và phần còn lại của châu Âu.
Đến năm 1914, khi Chiến tranh thế giới I nổ ra, sự lan truyền Art Nouveau phần lớn đã cạn kiệt. Vào những năm 1920, Phong trào này bị thay thế bởi Nghệ thuật trang trí Pháp (Art Deco, là một phong cách nghệ thuật thị giác, kiến trúc và thiết kế sản phẩm xuất hiện lần đầu tiên ở Paris vào những năm 1910 và phát triển mạnh mẽ trên toàn thế giới trong những năm 1920 đến những năm 1930) và sau đó là Chủ nghĩa Hiện đại (Modernism).
Vào những năm 1960, Art Nouveau được chú ý trở lại.
Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ nằm tại số 279–281, đại lộ Tervueren/Tervurenlaan, trong đô thị Woluwe-Saint-Pierre của Brussels (N50 50 6 E4 24 58). Công trình hướng ra đường phố tại phía bắc. Phía nam là vườn cây cảnh. Phía đông và tây là dải cây hẹp ngăn cách với dinh thự kề liền.
Dinh thự Stoclet không chỉ là dinh thự hay cung điện của giới quý tộc mà có thể được xem là biệt thự của tầng lớp tư sản mới, những người cố gắng đồng nhất với những chuyển đổi của xã hội đầu thế kỷ 20, trong đó có nghệ thuật thị giác. Sự đổi mới đến từ sự tổng hòa giữa hình thức kiến trúc mới đơn giản (không có thức cột) với nghệ thuật trang trí thủ công sử dụng vật liệu quý giá, sang trọng và lấy cảm hứng từ hình dạng tự nhiên như đường cong của hoa lá. Sự tổng hòa của hình khối hình học trừu tượng với sự tinh khiết của chi tiết vật thể.
Nhìn từ đường phố (phía bắc), công trình giống như một dinh thự uy nghi. Nhìn từ khu vườn phía sau (phía nam), công trình giống như một biệt thự ngoại ô với mặt tiền được điêu khắc mô phỏng bằng cửa sổ vòm, ban công và sân thượng. Điều này đã mang đến cho gia chủ Adolphe Stoclet một tòa nhà vừa có đầy đủ tiện nghi của một dinh thự đô thị vừa một ngôi nhà nông thôn.
Dinh thự Stoclet là dự án nhà ở đầu tiên của Wiener Werkstätte (Xưởng thiết kế Vienna, do Hoffman đồng sáng lập vào năm 1903). Josef Hoffman và các đồng nghiệp của ông đã thiết kế mọi khía cạnh của dinh thự, từ đồ nội thất đến hệ thống chiếu sáng, từ chi tiết nắm cửa kim loại, đồ thủy tinh đến dao kéo và bộ đồ ăn bằng bạc.

Tổng mặt bằng Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Mặt bằng Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Mặt đứng phía nam (ảnh trên) và phía bắc (ảnh dưới) Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ
Bản vẽ của công trình được hoàn thành năm 1905. Một năm sau, Dinh thự Stoclet được khởi công xây dựng và được hoàn thành vào năm 1911.
Dinh thự Stoclet được xây dựng trên một khu đất có diện tích rộng 8600m2.
Công trình có 2 lối vào chính: Một lối vào chính tại phía bắc, gắn với hàng lang dẫn vào từ đường phố. Một lối vào phụ tại góc phía tây bắc vào sân trong.
Hành lang lối vào chính có hàng cột đỡ, song là dạng cột vuông, không có đầu cột hay thức cột. Đây cũng chính là điểm khởi đầu của trật tự thị giác với sự đơn giản nghiêm ngặt.
Công trinh cao 2 tầng và một tầng áp mái.
Tầng 1 gồm: Sảnh và phòng bảo vệ, từ đây dẫn vào phòng khách gắn với cầu thang chính; Phòng trưng bày có mặt bằng bán tròn tại phía bắc; Phòng hòa nhạc với không gian bán tròn tại phía đông; Hai phòng ăn và ban công hướng ra vườn tại phía nam; Toàn bộ khu vực phía tây là một cầu thang phụ, hành lang dẫn đến những phòng phụ trợ như phòng của người phục vụ, bếp, kho gara và 2 sân trong nhỏ.
Tầng 2 gồm: Hội trường cao thông tầng 2, từ đây có các hành lang dẫn đến các phòng ngủ của các thành viên trong gia đình; Các phòng tắm và khu vệ sinh lớn.
Tầng áp mái gồm: Cầu thang phụ dẫn đến hành lang với các phòng nhỏ phụ trợ bố trí hai bên; Phía trên cầu thang phụ là tháp quan sát.
Công trình có hình khối kiến trúc đơn giản, phi đối xứng.
Tại phía đường, mặt bằng chủ yếu hình chữ nhật, tạo ra vẻ bề của một dinh thự với điểm nhấn là một hành lang có mái che từ đường phố đến sảnh chính, một sảnh phụ rộng mở, một khối nhà bán tròn (gắn với phòng khách) và một tháp phía trên cầu thang.
Tại phía vườn cảnh, công trình có 3 khối ban công nhô ra.
Vườn cảnh có hệ thống cây xanh được cắt tỉa tạo thành các khối cây hình học, bổ sung cho hình khối của công trình. Trong vườn bố trí sân chơi, giàn cây, chòi nghỉ và bể phun nước.

Phối cảnh phía bắc Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Phối cảnh phía nam Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Hành lang có mái che từ đường phố đến sảnh chính, Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Sảnh phụ, Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Chí tiết khối bán tròn tại mặt chính phía bắc Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Vườn cảnh phía sau Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ
Hình dáng đơn điệu bên bên ngoài của khối công trình được làm dịu đi bởi sự phân chia hình khối và trang trí bề mặt, thông qua hệ thống cửa sổ có trang trí nghệ thuật, hình thức mái hiên, khung kính tại tầng mái và bức tượng đồng 4 người đàn ông khỏa thân của Franz Metzner (nhà điêu khắc người Đức, năm 1870- 1919), được gắn trên tháp cao phía trên cầu thang, những lan can thẳng đứng được sắp xếp theo hàng dọc tại các ban công, được điểm xuyết bằng những họa tiết trang trí theo trường phái Tân nghệ thuật (Art Nouveau/Jugendstil).
Công trình có mặt tiền bằng đá cẩm thạch nhập khẩu từ Na Uy đến gỗ cứng làm nội thất từ Nam Mỹ. Mái dốc lợp tôn.
Mặt tiền công trình được ốp bằng đá cẩm thạch trắng và đá granit đen nhập khẩu từ Na Uy.

Chi tiết trang trí tháp cầu thang Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Chi tiết trang trí ban công Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Chi tiết trang trí cửa sổ Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ
Nội thất vừa giản dị vừa chi tiết như bên ngoài, với đồ nội thất được phối hợp bởi hệ thống hình học thẳng đứng và sự đa dạng tối thiểu. Đây là một cách tiếp cận tiên phong, thể hiện một nội thất, nơi chức năng quyết định hình thức.
Nội thất của tòa nhà được trang trí bằng các tấm ốp đá cẩm thạch và các tác phẩm nghệ thuật, bao gồm các bức phù điêu khảm của họa sĩ Gustav Klimt (họa sĩ người Áo, năm 1852- 1918) và các bức tranh tường của Ludwig Heinrich Jungnickel (họa sĩ người Đức – Áo, năm 1881- 1965).
Phòng ăn, một trong những phòng sang trọng nhất trong nhà. Nổi bật với bức phù điêu khảm rộng 6m do Gustav Klimt đặt làm, ông gọi nó là Cây Sự Sống. Các chi tiết của bức tranh được làm bằng vàng và đá bán quý. Chiếc bàn dài có 24 chiếc ghế bọc da tuần lộc, đi kèm với chân đế bằng gỗ mun và đá cẩm thạch đen.
Sự kết hợp của các kiến trúc sư, nghệ sĩ và nghệ nhân làm cho Dinh thự Stoclet trở thành một ví dụ về sự tích hợp nghệ thuật (Gesamtkunstwerk) một trong những đặc điểm nổi bật của Art Nouveau.
Ngoài ra, Hoffmann còn đặc biệt chú trọng đến tính thời trang và bản sắc Vienna để đạt được phong cách nội thất mới.
Phòng ăn và phòng hòa nhạc xa hoa của Dinh thự Stoclet là ví dụ điển hình cho không gian sân khấu của một tác phẩm tích hợp nghệ thuật để tôn vinh thị giác, thính giác và vị giác trong một bản giao hưởng đầy cảm xúc.

Nội thất phòng ăn, Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Bức phù điêu khảm của họa sĩ Gustav Klimt tại phòng ăn, Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Nội thất phòng hòa nhạc, Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ

Nội thất phòng tắm, Dinh thự Stoclet, Brussels, Bỉ
Dinh thự Stoclet chưa bao giờ mở cửa cho công chúng. Hiện được mở cửa đón khách nhờ công nghệ tái tạo kỹ thuật số.
Di sản Dinh thự Stoclet là một trong những công trình nổi bật nhất của Xưởng thiết kế Vienna Secession. Sự kết hợp các kiến trúc sư, nghệ sĩ và nghệ nhân làm cho Dinh thự Stoclet trở thành minh chứng nổi bật về “Tác phẩm nghệ thuật tổng thể” (Gesamtkunstwerk), một trong những đặc điểm chính của phong cách Art Nouveau.
Dinh thự Stoclet là một trong những ngôi nhà riêng sang trọng và tinh tế nhất thế kỷ 20, là minh chứng cho sự đổi mới nghệ thuật trong kiến trúc châu Âu, hướng tới tạo ra một tác phẩm đa dạng trong hình thức thẩm mỹ song thống nhất về mục đích.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn:
https://whc.unesco.org/en/list/1298/
https://en.wikipedia.org/wiki/Belgium
https://de.wikipedia.org/wiki/Wiener_Werkst%C3%A4tte
https://en.wikipedia.org/wiki/Art_Nouveau
https://en.wikipedia.org/wiki/Stoclet_Palace
https://www.reddit.com/r/architecture/comments/1jh6noi/stoclet_house_in_brussels_belgium_19051911_by/#lightbox
https://chasingworldheritage.com/f/stoclet-house
https://www.hauteresidence.com/reliving-the-vienna-secession-at-stoclet-house/
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|