Thông tin chung:
Công trình: Cầu vận chuyển Vizcaya (Vizcaya Bridge)
Địa điểm: Tỉnh Bizjaia, Cộng đồng tự trị Basque, Tây Ban Nha (N43 19 23.43 W3 1 0.6)
Thiết kế kiến trúc: Alberto de Palacio
Quy mô: Diện tích Di sản 0,8595 ha; Diện tích vùng đệm 12,36ha
Năm hình thành: 1887 – 1893
Giá trị: Di sản thế giới (năm 2006, hạng mục i, ii)
Tây Ban Nha (Spain) là một quốc gia ở Tây Nam Châu Âu với một số vùng lãnh thổ tại eo biển Gibraltar và Đại Tây Dương.
Lãnh thổ lục địa Châu Âu của Tây Ban Nha nằm trên Bán đảo Iberia (Iberian Peninsula, góc tây nam châu Âu, gồm Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Andorra, một phần nhỏ của Pháp và Gibraltar, lãnh thổ hải ngoại của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland).
Tây Ban Nha cũng bao gồm hai quần đảo: Quần đảo Canary ngoài khơi Bắc Phi và Quần đảo Balearic ở Địa Trung Hải. Các vùng đất châu Phi gồm Ceuta, Melilla và Peñón de Vélez de latylesra khiến Tây Ban Nha trở thành quốc gia châu Âu duy nhất có biên giới thực với một quốc gia châu Phi (Maroc).
Một số hòn đảo nhỏ ở Biển Alboran cũng là một phần của lãnh thổ Tây Ban Nha.
Đất liền của Tây Ban Nha giáp với phía nam và đông biển Địa Trung Hải; về phía bắc và đông bắc giáp Pháp, Andorra và Vịnh Biscay; về phía tây và tây bắc lần lượt là Bồ Đào Nha và Đại Tây Dương.
Tây Ban Nha có diện tích 505.990 km2; dân số 47,43 triệu người (năm 2020); Thủ đô và thành phố lớn nhất là Madrid.
Con người hiện đại đầu tiên đến Bán đảo Iberia vào khoảng 35.000 năm trước.
Các nền văn hóa Iberia cùng với các nền văn hóa Phoenicia, Hy Lạp (Ancient Greece), Celts và Carthage (Carthaginian Iberia) cổ đại đã phát triển trên bán đảo cho đến khi nằm dưới sự cai trị của La Mã vào khoảng năm 200 trước Công nguyên (TCN).
Vào cuối thời kỳ Đế chế Tây La Mã (Western Roman Empire, tồn tại năm 395–476/480), người Germanic và các bộ tộc liên minh đã di cư từ Trung Âu đến xâm chiếm Bán đảo Iberia và thiết lập các vương quốc tương đối độc lập ở phía tây của bán đảo. Một trong số họ là người Visigoth, đã hợp nhất tất cả các lãnh thổ độc lập còn lại trên bán đảo, bao gồm cả tỉnh Byzantine của Spania vào Vương quốc Visigothic (Visigothic Kingdom, tồn tại năm 418 – 721).
Vào đầu thế kỷ 8, Vương quốc Visigothic đã bị chinh phục bởi Vương quốc Hồi giáo Umayyad (Umayyad Caliphate, tồn tại năm 661–750, thủ đô là Damascus, Syria, Tây Á ngày nay).
Một số vùng đất Cơ đốc giáo ở phía bắc Bán đảo Iberia nằm ngoài sự cai trị của người Hồi giáo, cùng với sự xuất hiện của Đế chế Carolingian (Carolingian Empire, tồn tại năm 800–888) đã dẫn đến sự hình thành các tiểu vương quốc Cơ đốc giáo như León, Castile, Aragon, Navarre và Bồ Đào Nha.
Hơn bảy thế kỷ, sự mở rộng về phía nam Bán đảo Iberia của các vương quốc này lên đến đỉnh điểm với việc Cơ đốc giáo xóa bỏ chính thể Hồi giáo cuối cùng, Vương quốc Granada (Emirate of Granada, tồn tại năm 1230–1492) vào năm 1492, cùng năm Christopher Columbus (nhà thám hiểm người Ý, 1451- 1506) đến Tân Thế giới.
Quá trình tập hợp chính trị giữa các tiểu vương quốc Cơ đốc giáo cũng diễn ra ngày sau đó. Vào cuối thế kỷ 15, chứng kiến sự hợp nhất giữa các tiểu vương quốc Castile và Aragon thành Vương quốc Công giáo Tây Ban Nha (Catholic Monarchs of Spain). Sự thống nhất với tiểu vương quốc Navarre diễn ra vào năm 1512.
Đế chế Tây Ban Nha (Spanish Empire/ Chế độ quân chủ Thiên chúa giáo Tây Ban Nha, tồn tại năm 1492–1976) đã liên minh với Vương quốc Bồ Đào Nha (Kingdom of Portugal, tồn tại năm 1139–1910) để thành lập Vương triều Hapsburg (Habsburg Spain, tồn tại năm 1516–1700).
Các nhà cai trị Habsburg đã đạt đến đỉnh cao về ảnh hưởng và quyền lực: Kiểm soát lãnh thổ bao gồm Châu Mỹ, Đông Ấn; các nước Spanish Netherlands, Bỉ, Luxembourg và một phần lãnh thổ hiện thuộc Ý, Pháp và Đức ở Châu Âu; Vương quốc Bồ Đào Nha (từ năm 1580 - 1640) và nhiều vùng lãnh thổ nhỏ khác như Ceuta và Oran ở Bắc Phi.
Giai đoạn lịch sử Tây Ban Nha này còn được gọi là " Thời đại khám phá " (Age of Discovery).
Vào đầu thời kỳ hiện đại, Tây Ban Nha là một trong những đế chế lớn nhất trong lịch sử, cũng như là một trong những đế chế toàn cầu đầu tiên; tạo ra một di sản văn hóa và ngôn ngữ lớn với hơn 570 triệu người Hispanophones), khiến tiếng Tây Ban Nha trở thành ngôn ngữ (tiếng mẹ đẻ), được nói nhiều thứ hai trên thế giới sau tiếng Quan Thoại Trung Quốc (Mandarin Chinese).
Ngày nay, Tây Ban Nha được chia thành 17 cộng đồng tự trị và 2 thành phố tự trị. Các cộng đồng tự trị (vùng, bang) được chia thành 50 tỉnh (khu vực).

Bản đồ Tây Ban Nha và vị trí Cộng đồng tự trị Basque
Cầu vận chuyển (Transporter bridge) Vizcaya là một công trình kiến trúc nằm tại tỉnh Bizjaia (Province of Bizjaia), Cộng đồng tự trị Basque (Basque Country), ở phía bắc Bán đảo Iberia, tại cửa sông Nervion. Cây cầu bắc qua hai bờ sông, nối liền thị trấn Portugalete Getxo và khu phố Las Arenas (một phần của thị trấn Getxo) ở tỉnh Bizjaia, Cộng đồng tự trị Basque của Tây Ban Nha.
Cây cầu được thiết kế bởi kiến trúc sư Basque, Alberto de Palacio (1856–1939), người đã thiết kế cây cầu đầu tiên trên thế giới với hệ thống vận chuyển treo – vận chuyển hành khách và phương tiện bằng một chiếc phà (gondola) treo lơ lửng phía trên những con tàu đang di chuyển. Công trình này nổi bật nhờ sự kết hợp giữa truyền thống luyện sắt của thế kỷ 19, lấy cảm hứng từ ngành đường sắt, với công nghệ cáp thép xoắn nhẹ do kiến trúc sư người Pháp Ferdinand Arnodin (1845- 1924) tạo lập.
Cầu được xây dựng từ năm 1887 – 1893 và hoạt động gần như liên tục sau khi xây dựng.

Phối cảnh tổng thể Cầu vận chuyển Vizcaya tại Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha

Tượng đài KTS. Palacio trước Cầu vận chuyển Vizcaya, tại Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha
Cầu được xây dựng theo phong cách của hệ thống cáp treo khai thác mỏ và là một ví dụ nổi bật về kiến trúc tối giản.
Công trình bao gồm 4 tháp bằng khung thép tán đinh, dây văng và được kết nối thành 2 cặp, với tổng chiều cao là 51m. Giữa hai bộ tháp, mỗi bộ tháp ở mỗi bờ, là hệ thống cáp võng parabol treo một hệ thống khung thép dài 160m, ở độ cao 45m so với mực nước biển khi thủy triều lên.
Hệ thống khung thép đỡ một cầu trục vận chuyển một chiếc phà (gondola), chạy dọc theo hệ thống khung thép, nối hai bờ, tới một sàn treo ở cùng độ cao tại hai bờ.
Chiếc phà treo có khả năng vận chuyển khoảng 12 phương tiện và khoảng 200 người.
Cầu vận chuyển Vizcaya được biết đến với chất lượng thẩm mỹ và là cây cầu đầu tiên trên thế giới vận tải hành khách bằng phương tiện vận chuyển treo cơ khí.
Cầu Vizcaya, một trong những công trình kiến trúc sắt nổi bật nhất của cuộc Cách mạng Công nghiệp châu Âu, là một sáng kiến vô cùng đột phá, bởi nó cho phép tàu thuyền đi qua một cửa sông rộng mà không đường dốc lên cầu hay phải nâng hạ cầu.
Vào thời điểm xây dựng, đây là một hệ thống phà treo, một giải pháp mới để đáp ứng các yêu cầu hiện tại và một phương thức vận chuyển mới. Hơn nữa, về vật liệu được sử dụng, nó đại diện cho các phương pháp luyện sắt được thực hành ở vùng Basque, bắt đầu từ việc khai thác các mỏ quặng sắt địa phương vào thời La Mã cho đến khi đạt đến đỉnh cao sản xuất trong cuộc Cách mạng Công nghiệp. Tác động của công trình trên phạm vi toàn cầu rất quan trọng, được sử dụng làm mô hình mới cho nhiều cầu vận chuyển khác có đặc điểm tương tự ở châu Âu, châu Phi và châu Mỹ. Rất ít trong số đó vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay.
Cầu vận chuyển Vizcaya tại Tỉnh Bizjaia, Cộng đồng tự trị Basque, Tây Ban Nha được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 2026) với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Về một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người: Cầu Vizcaya là sự bổ sung ngoạn mục và đẹp mắt cho cửa sông và là biểu hiện đặc biệt của sự sáng tạo kỹ thuật, phản ánh sự kết hợp hoàn hảo giữa vẻ đẹp, tính thẩm mỹ và chức năng.
Tiêu chí (ii): Về bản chất đổi mới từ góc độ công nghệ và vị thế tiên phong trong loại hình xây dựng: Cầu Vizcaya, bằng cách phát triển cơ chế vận chuyển treo và kết hợp công nghệ luyện sắt với việc sử dụng cáp thép, đã tạo ra một hình thức xây dựng mới có ảnh hưởng đến thiết kế cầu trên toàn thế giới trong ba thập kỷ tiếp theo và xuất khẩu công nghệ của Pháp và Tây Ban Nha.


Sơ đồ phạm vi Di sản Cầu treo Vizcaya tại Tỉnh Bizjaia, Cộng đồng tự trị Basque, Tây Ban Nha
Cầu vận chuyển
Cầu vận chuyển (Transporter bridge), còn được gọi là cầu phà (Ferry bridge) hoặc cầu vận chuyển trên không (aerial transfer bridge), là một loại cầu di động dùng để vận chuyển một đoạn đường bộ qua sông.
Một con thuyền hoặc phà mang tên Gondola (một loại thuyền truyền thống, đáy phẳng của Venice, Ý) được treo trên một nhịp cầu cao hoặc khung kim loại bằng dây cáp. Thiết kế này đã được sử dụng để bắc qua các con sông hoặc các vùng nước nơi có tàu thuyền đi qua. Đây là một loại cầu hiếm có, với chưa đến 20 chiếc được xây dựng. Chỉ còn 8 chiếc vẫn còn được sử dụng cho đến ngày nay.
Ý tưởng này xuất hiện ở những địa điểm mà việc xây dựng các đường dốc tiếp cận dài cần thiết để đạt đến một nhịp cầu cao được coi là không thực tế và ở những nơi mà phà không thể dễ dàng đi qua. Vì cầu vận chuyển chỉ có thể chịu được tải trọng hạn chế, nên ý tưởng này ít được sử dụng sau khi ô tô xuất hiện.
Khái niệm về cầu vận chuyển được Charles Smith (1844–1882), giám đốc một nhà máy động cơ ở Hartlepool , Anh, phát minh vào năm 1873. Ông gọi nó là "phà cầu" ("bridge ferry") và đã trình bày ý tưởng của mình với các hội đồng ở Hartlepool, Middlesbrough và Glasgow nhưng không thành công.
Cầu vận chuyển Vizcaya
Cầu vận chuyển đầu tiên, Cầu Vizcaya, được xây dựng giữa thị trấn Portugalete Getxo và khu phố Las Arenas (một phần của thị trấn Getxo) ở tỉnh Biscay của Tây Ban Nha vào năm 1893.
Đây là giải pháp giải quyết vấn đề kết nối các thị trấn Portugalete và Getxo mà không làm gián đoạn giao thông hàng hải của Cảng Bilbao và không cần phải xây dựng một công trình đồ sộ với những đoạn dốc dài. KTS. Alberto Palacio muốn thiết kế một cây cầu có thể vận chuyển hành khách và hàng hóa, trong khi tàu thuyền vẫn có thể lưu thông bình thường.
Cầu Bizkaia là kết quả tuyệt vời của sự kết hợp hai cải tiến công nghệ khác nhau: kỹ thuật cầu treo hiện đại được phát triển vào giữa thế kỷ 19 và các phương tiện cơ giới lớn chạy bằng động cơ hơi nước. Ngay từ đầu, công trình đã được ca ngợi như là khải hoàn môn của nền văn minh công nghiệp mới.
Công trình bắt đầu được xây dựng vào năm 1890 và chính thức khánh thành vào năm 1893.
Năm 1901, Lò hơi được thay thế bằng động cơ điện tại cùng vị trí. Thang máy được lắp đặt tại Tháp 2 – điều này trước đây không thể thực hiện được do thiếu điện. Cầu thang bộ được chuyển lên Tháp 1.
Năm 1937, trong Nội chiến Tây Ban Nha, cây cầu tạm thời không thể sử dụng được. Một số thành ngang chính đã rơi xuống sông.
Năm 1939-1941, Cầu Vizcaya được tái thiết, theo thiết kế của kỹ sư José Juan Aracil.
Năm 1945, hệ thống cáp treo được thay thế bằng loại mới theo tiêu chuẩn và kỹ thuật khí động học, sử dụng vật liệu chống ăn mòn trên biển.
Năm 1991, hệ thống chiếu sáng được lắp đặt cho chương trình biểu diễn ban đêm với hơn 500 bộ đèn.
Năm 1996 – 1998, công trình được nâng cấp. Nổi bật trong số đó là việc thay thế và gia cố các cấu kiện kết cấu bị hư hỏng. Các hệ thống điều khiển và bảo vệ tiên tiến cũng đã được đưa vào sử dụng. Thang máy được lắp đặt thêm cho hai tháp cầu và các trạm thu phí cũ đã bị phá bỏ để giải phóng không gian xung quanh.
Năm 2011, Cầu Vizcaya được làm mới kết cấu bên trong và bên ngoài. Hơn 250 bộ phận đã được thay thế, bao gồm cáp treo, đường ray và các bộ phận khác, nhưng vẫn duy trì và giữ nguyên giá trị nguyên bản của chúng, đồng thời không làm gián đoạn việc sử dụng. Sau khi phân tích kỹ lưỡng kết cấu cầu, người ta phát hiện ra rằng màu đen tuyền hấp thụ bức xạ quá mức, gây ra hiện tượng mỏi trong kết cấu thép của tháp và giàn ngang. Do đó, công trình đã được sơn đổi màu thành đỏ sẫm ("Vena Roja Hematites Somorrostro"), màu hiệu quả nhất cho việc bảo tồn công trình trong tương lai.
Ngày nay, Cầu Vizcaya đang trong tình trạng tốt, là một trong tám trong tổng số 20 cầu vận chuyển được xây dựng trên thế giới vẫn còn tồn tại.

Cầu vận chuyển Vizcaya vào thời điểm mới xây dựng, Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha


Cầu vận chuyển Vizcaya ngày nay, Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha
Cầu Vizcaya có cấu trúc bao gồm 4 tháp cao 51m.
Giữa hai bộ tháp, mỗi bộ tháp ở mỗi bờ, là hệ thống cáp võng parabol treo một hệ thống khung thép dài 160m, treo ở độ cao 45m so với mực nước biển khi thủy triều lên.
Hệ thống khung thép đỡ một cầu trục vận chuyển một chiếc phà (gondola) chạy dọc theo hệ thống khung thép, nối hai bờ, tới một sàn treo ở cùng độ cao tại hai bờ.
Chiếc phà treo có khả năng vận chuyển khoảng 12 phương tiện và khoảng 200 người.
Tuyến phà treo này hoạt động 8 phút một lần vào ban ngày, mỗi giờ một lần vào ban đêm, quanh năm. Ước tính có khoảng bốn triệu hành khách và nửa triệu phương tiện sử dụng cầu này hàng năm.
Có hai thang máy du khách mới được lắp đặt trên các trụ cầu, cho phép du khách đi bộ qua sàn cầu, từ đó có thể ngắm nhìn cảng và vịnh Abra.
Cầu được làm bằng sắt. Phần lớn sắt được khai thác từ các mỏ ở Vizcaya, góp phần thúc đẩy ngành khai thác mỏ và vận tải biển phát triển. Vào thời điểm xây dựng, cầu Vizcaya đại diện cho sự phát triển và thành công của địa điểm trong một kỷ nguyên mới.


Hình ảnh phà treo mang tên gondola tại Cầu treo Vizcaya tại Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha

Phà treo gondola cập bến tại Cầu treo Vizcaya tại Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha


Hệ thống khung thép, cáp treo sơn màu đỏ sẫm tại Cầu vận chuyển Vizcaya tại Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha


Hệ thống giàn thép treo tại Cầu vận chuyển Vizcaya tại Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha

Hình vẽ kết cấu thép Cầu vận chuyển Vizcaya tại Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha

Mô hình 3 D Di sản Cầu vận chuyển Vizcaya tại Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha

Cơ sở dữ liệu Di sản Cầu vận chuyển Vizcaya tại Bizjaia, Basque, Tây Ban Nha
Di sản Cầu vận chuyển Vizcaya bắc qua cửa sông Ibaizabal, phía tây Bilbao là cây cầu đầu tiên trên thế giới chở người và phương tiện trên một cáp treo. Cây cầu được coi là một trong những công trình kiến trúc sắt nổi bật của cuộc Cách mạng Công nghiệp và được sử dụng làm hình mẫu cho nhiều cây cầu tương tự ở châu Âu, châu Phi và châu Mỹ.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD Hà Nội
Nguồn:
https://whc.unesco.org/en/list/1217/
https://en.wikipedia.org/wiki/Spain
https://en.wikipedia.org/wiki/Alberto_Palacio
https://en.wikipedia.org/wiki/Vizcaya_Bridge
https://en.wikipedia.org/wiki/Transporter_bridge
https://www.puentestransbordadores.com/en/bizkaia/#prev
https://www.turbosquid.com/it/3d-models/3d-bizkaia-transporter-bridge-architecture/734787
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|