Thông tin chung: 
Công trình: Di tích Um er-Rasas (Kastrom Mefa'a)
Địa điểm: Thị trấn Madaba, Thủ đô Amman, Jordan (N31 30 6.012 E35 55 14.016) 
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích: 23,928 ha, Vùng đệm: 90 ha
Năm hoàn thành:
Giá trị: Di sản thế giới (2004; hạng mục i, iv, vi) 

Jordan là một quốc gia Ả Rập ở Tây Á, trên bờ Đông của  sông Jordan. 

Jordan giáp với Ả Rập Xê-út về phía nam và phía đông, Iraq về phía đông bắc, Syria về phía bắc, Israel và 

Palestine về phía tây; Biển Chết (Dead Sea) nằm dọc theo biên giới phía tây và vịnh Aqaba (Gulf of Aqaba) của Biển Đỏ (Red Sea) nằm ở phía tây nam.

Jordan có diện tích 89.342 km2, dân số khoảng 10,65 triệu người (năm 2020); thủ đô và thành phố lớn nhất là Amman; ngôn ngữ chính là tiếng Ả Rập; tôn giáo chiếm đa số là Hồi giáo Sunni.

Jordan có vị trí chiến lược nằm ở ngã tư của châu Á, châu Phi và châu Âu.

Jordan ngày nay là nơi sinh sống của con người kể từ thời kỳ Đồ đá cũ. 

Vào thời kỳ Đồ đồng, Jordan nằm dưới sự ảnh hưởng của người Assyria (Assyrian Empire, tồn tại năm 2500 – 609 trước Công nguyên/TCN). Tiếp đó đã xuất hiện 3 vương quốc ổn định tại Jordan: Ammon (Kingdom of Ammon, tồn tại thế kỷ 10 – năm 332 TCN); Moab (Kingdom of Moab, tồn tại thế kỷ 13 – năm 400 TCN); Edom (Kingdom of Edom, tồn tại thế kỷ 13- năm 125 TCN).

Những vương quốc cai trị tiếp theo gồm: Vương quốc Nabataean (Nabataean Kingdom, tồn tại thế kỷ thứ 3 TCN – năm 106 sau Công nguyên); Đế chế Ba Tư (Achaemenid Empire, tồn tại năm 550 TCN – 330 TCN); Đế chế La Mã (Roman Empire, tồn tại năm 27 TCN – năm 1453 sau Công nguyên); Vương quốc Rashidun (Rashidun Caliphate, tồn tại năm 632–661); Vương quốc Umayyad (Umayyad Caliphate, tồn tại năm 661–750); Vương quốc Abbasid (Abbasid Caliphate, tồn tại năm 750–1258 và năm 1261–1517); Đế chế Ottoman (Ottoman Empire, tồn tại năm 1299–1922).

Trong Thế chiến thứ nhất, Đế chế Ottoman bị chia cắt bởi Anh và Pháp. 

Các Tiểu vương quốc của Transjordan (Emirate of Transjordan) được thành lập năm 1921 và trở thành một quốc gia dưới quyền bảo hộ của người Anh.

Năm 1946, Jordan đã trở thành một nhà nước độc lập.

Jordan ngày nay được chia thành 12 tỉnh.  

Vị trí của thị trấn Madaba, thủ đô Amman, Jordan 

Nằm ở phía đông nam Thị trấn Madaba, Thủ đô Amman, trên rìa thảo nguyên bán khô hạn, Di tích khảo cổ Um er-Rasas (Kastrom Mefa'a), ban đầu là một trại lính La Mã và phát triển thành một thị trấn từ thế kỷ thứ 5, phần lớn vẫn chưa được khai quật.

Di tích bao gồm các tàn tích còn lại từ thời Đế chế La Mã (Roman Empire, tồn tại năm 27 TCN – năm 1453 sau Công nguyên), Đế chế Byzantine (Byzantine Empire) hay Đông La Mã (Eastern Roman Empire, tồn tại năm 330 – 1453 và Hồi giáo sơ khai (cuối thế kỷ thứ 3 - 9), gồm:

1 pháo đài hay trại lính kiên cố thời kỳ La Mã;

16 nhà thờ, trong số đó có sàn khảm được bảo quản tốt, đặc biệt đáng chú ý là sàn khảm của Nhà thờ St Stephen với hình ảnh biểu tượng của các thị trấn trong khu vực;

Một tòa tháp vuông cao và các tòa nhà liên quan, là tàn tích duy nhất còn sót lại của hoạt động tu hành, rất nổi tiếng trên thế giới, của các tu sĩ khổ hạnh (Stylites, ẩn dật trên đỉnh một cột hoặc tháp);

Các di tích canh tác nông nghiệp cổ đại, bao gồm ruộng bậc thang, kênh dẫn nước và bể chứa nước  nằm rải rác xung quanh Di tích;

Khu định cư rộng lớn của thời kỳ Đế chế Byzantine, Vương quốc Umayyad (Umayyad Caliphate, tồn tại năm 661–750).

Những di tích này nằm một phần bên trong pháo đài La Mã trước đây và mở rộng ra cả bên ngoài phía bắc của các bức tường pháo đài. Chúng bao gồm các nhà thờ với sàn khảm có giá trị nghệ thuật lớn. Xa hơn về phía bắc, trong một nhóm tàn tích riêng biệt liên quan đến các mỏ đá và bể chứa nước, nơi ở của các tu sĩ khổ hạnh Stylite.

Các hình ảnh trên sàn khảm của Nhà thờ St Stephen thời kỳ Đế chế Byzantine thể hiện tên địa danh theo chữ Hy Lạp, là tác phẩm nghệ thuật đặc biệt và như một hồ sơ địa lý.

Các bức chạm khảm sàn cũng có mặt tại một số nhà thờ khác như: Nhà thờ Sư tử (Church of the Lions), Nhà thờ Giám mục Sergius (Church of Bishop Sergius), Nhà thờ Sông (Church of the Rivers), Nhà thờ Cây cọ (Church of the Palm Tree), Nhà thờ Giám mục Paul (Church of Bishop Paul) và Nhà thờ Linh mục Wa'il (Church of the Priest Wa'il), mô tả hình tượng các loài chim và động vật, ngư dân và thợ săn, trong một khung cảnh hình học.

Phong cách sống của các Tu sĩ khổ hạnh Stylite được truyền tải qua một tòa tháp đá cao 14 m được xây dựng ở giữa sân, tiếp giáp với một nhà thờ nhỏ (Nhà thờ Tháp/ Church of the Tower). Một căn phòng trên đỉnh tháp, có thể đi vào từ một cánh cửa ở phía nam, dường như có thể lên bằng một chiếc thang có thể tháo rời, là nơi ở của tu sĩ.

Khảo cổ học và các dòng chữ khắc cho thấy bằng chứng rằng tu viện Kitô giáo đã được tiếp nhận và tồn tại trong thời kỳ Hồi giáo vào thế kỷ thứ 7- 8, chứng minh sự truyền bá tín ngưỡng độc thần trong khu vực.

Di tích Um er-Rasas (Kastrom Mefa'a), Madaba, Jordan được UNESCO công nhận là Di sản thế giới với tiêu chí:

Tiêu chí (i): Um er-Rasas là một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người với các tác phẩm nghệ thuật và kỹ thuật của sàn khảm tại Nhà thờ St Stephen.

Tiêu chí (iv): Um er-Rasas là một ví dụ độc đáo và hoàn chỉnh (do đó nổi bật) về Tháp Stylite.

Tiêu chí (vi): Um er-Rasas gắn bó trực tiếp với chủ nghĩa tu viện và sự truyền bá của thuyết độc thần trên toàn khu vực, bao gồm cả Hồi giáo.

Sơ đồ phạm vi 2 khu vực chính trong Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Sơ đồ vị trí 2 khu vực chính trong Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Umm ar-Rasas (Kastron Mefa'a) nằm cách thành phố tỉnh lỵ Madaba 30 km về phía đông nam ở tỉnh Amman, miền trung Jordan, tại thảo nguyên bán khô hạn của Sa mạc Jordan.

Quân đội của Đế chế La Mã đã sử dụng địa điểm này làm đồn trú chiến lược. Nhưng sau đó, nơi này đã được chuyển đổi thành thị trấn của người Cơ đốc giáo và Hồi giáo.

Đây là địa điểm được các nhà khảo cổ học đánh giá cao vì có nhiều tàn tích với niên đại trải dài từ thời Đế chế La Mã (Roman Empire, tồn tại năm 27 TCN – năm 1453 sau Công nguyên), Đế chế Byzantine (Byzantine Empire) hay Đông La Mã (Eastern Roman Empire, tồn tại năm 330 – 1453, đến thời kỳ Hồi giáo sơ khai (cuối thế kỷ thứ 3 - 9).

Phần lớn khu vực vẫn bị chôn vùi dưới đống đổ nát. Năm 1986, tại đây mới có các cuộc khai quật khám phá đầu tiên.

Lịch sử Umm ar-Rasas 

Thời kỳ ban đầu

Trong thời kỳ Đồ đồng sớm III-IV, Đồ sắt II và La Mã-Byzantine, dân số đông đúc sinh sống ở các vùng địa hình bên kia bờ phía tây của Biển Chết. 

Đế chế La Mã đã xây dựng nhiều tuyến đường, vươn đến các thành phố cổ xa xôi. Các pháo đài hay doanh trại  quân đội La Mã được dựng lên dọc đường như một biện pháp phòng thủ chống lại các cuộc tấn công của những lực lượng đối lập từ bên ngoài.

Trước đây, địa điểm này được gọi là Kastron Mefa'a.

'Kastron' nghĩa là một trại quân sự (“castrum”'), nằm tại rìa phía đông của Đế chế La Mã.

'Mefa'a' nghĩa là một địa điểm được xây dựng trên hoặc ở gần khu định cư Mephaath, được đề cập trong Sách Joshua (Book of Joshua, là một trong những cuốn sách trong Kinh thánh tiếng Hebrew và Cựu Ước).

Di tích nổi bật trong thời kỳ này là các bức tranh khảm (Umm ar-Rasas mosaics), trong đó có tranh khảm trên sàn của Nhà thờ St. Stephen.

Thời kỳ Byzantine

Đến thế kỷ thứ 4 sau Công nguyên, sự ra đời của phong trào hành hương đã khiến Palestine trở thành trung tâm của thế giới Cơ đốc giáo, và rất nhiều người đàn ông và phụ nữ ngoan đạo đã băng qua sa mạc để tìm kiếm những địa điểm có ý nghĩa theo Kinh thánh. 

Số lượng người hành hương tăng mạnh vào thế kỷ thứ 5 và nhiều người theo đạo Thiên chúa đã chọn định cư ở sa mạc để thành lập các cộng đồng tu viện.

Umm ar-Rasas đã được chuyển đổi thành một trung tâm tôn giáo với nhiều nhà thờ Byzantine. 

Ngoài các bức tranh khảm trên sàn có từ thời kỳ trước, trong giai đoạn này tiếp tục xuất hiện những bức tranh khảm khác. Các dòng chữ Hy Lạp bên trong các bức tranh ghép được xác nhận có niên đại từ năm 756-785 sau Công nguyên.

Công trình nổi bật trong thời kỳ này là Tháp Stylite.

Thời kỳ Hồi giáo

Quân đội Hồi giáo xâm nhập Palestine vào mùa hè năm 634. Ban đầu tấn công những khu vực dọc theo bờ biển Địa Trung Hải, bao gồm Dải Gaza. Không hài lòng với sự kiểm soát của Đế chế Byzantine, những bộ lạc nói tiếng Ả Rập địa phương, sống trong vùng sa mạc rộng lớn, đã hỗ trợ sự chinh phục của những người Hồi giáo.

Sau chiến thắng, chính quyền Hồi giáo đã thực thi các luật hạn chế đối với hình ảnh của Cơ đốc giáo.

Người theo đạo Thiên chúa tiếp tục hành hương đến các địa điểm linh thiêng, tuy nhiên, số lượng người hành hương đã giảm dần. 

Các nhà thờ Byzantine hiếm khi được chuyển đổi thành các nhà thờ Hồi giáo. Nhiều tu viện và nhà thờ do những người theo đạo Thiên chúa Byzantine xây dựng đã bị bỏ hoang. Các bức tranh khảm trong những nhà thờ Byzantine đã bị phá hoại.

Di sản phân thành 2 khu vực chính: Castrum (Khu vực Trại lích hay Pháo đài La Mã) và Đền tháp.

Khu vực Castrum

Khu vực Castrum (trại lính) nằm tại phía nam Khu vực Di sản (N31 28 60.00 E35 55 0.00), có diện tích 10,66ha; diện tích vùng đệm 90ha.

Tổng mặt bằng Khu vực Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Ghi chú: 1) Tàn tích pháo đài; 2) Nhà thờ Đôi; 3) Khu vực Nhà thờ St. Stephen; 4) Nhà thờ Priest Wa’il; 5) Nhà thờ Tabula; 6) Nhà thờ Reliquarium; 7) Nhà thờ Sư Tử; 8) Nhà nguyện Peacocks; 9) Nhà thờ Saint Paul; 10) Cơ sở sản xuất rượu vang, 11) Biệt thự

Khu vực Pháo đài La Mã

Khu vực Pháo đài La Mã (Kastron Mefa'a) hay Trại lính La Mã được xây dựng vào cuối thế kỷ thứ 3 - đầu thế kỷ thứ 4, dưới thời Hoàng đế La Mã Diocletian (trị vì từ năm 284 đến 305) để bảo vệ biên giới phía đông và các tuyến đường thương mại từ Ả Rập đến Syria và Palestine.

Pháo đài có mặt bằng hình vuông, kích thước 158 m x 139 m với bức tường đá dày 2 m bao quanh. Tường thành được xây dựng bằng những khối đá lớn chưa được đẽo gọt, không có bất kỳ chi tiết nào, và được chèn bằng những khối đá có kích thước nhỏ hơn.

Góc của tường thành là tháp canh. Tường phía bắc và phía nam có hai cổng chính.

Sau khi khai quật, người ta đã xác định được một sô cấu kiện kiến trúc bằng đá: Mái vòm, dầm ngang, cột nhỏ được trang trí bằng những cây thánh giá. Một số mái vòm đã được phục dựng lại.

Tàn tích Pháo đài La Mã, nhìn từ phía đông, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích Cổng vào phía bắc Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích Tháp canh phía đông bắc Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Bên trong các tường thành của Pháo đài có tàn tích của 4 nhà thờ:

2 nhà thờ giống hệt nhau (Twin Churches) hay Nhà thờ Đôi nằm tại bức tường phía đông;

Tàn tích Nhà thờ Đôi, Pháo đài La Mã, nhìn từ phía đông, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Nhà thờ Cây Cọ (Church of the Palm Tree): Nằm tại phía nam của Nhà thờ Đôi, được xây dựng vào cuối thế kỷ thứ 6 - đầu thế kỷ thứ 7. Tại Nhà thờ này, các bức sàn khảm tại thánh đường vẫn còn tương đối nguyên vẹn. Các họa tiết trên các bức tranh khảm bao gồm các hình lục giác, hình vuông, chữ nhật, được trang trí bằng các cuộn dây leo; hình con công, cừu, họa tiết hoa thị, vòng tròn, cây cọ...

Tàn tích Nhà thờ Cây Cọ, Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Nhà thờ Sông (Church of the Rivers): Nằm tại phía bắc của Nhà thờ Đôi, được xây dựng vào năm 578/579 – 593/594). Nhà thờ bao gồm một hội trường với 3 bước gian,3 nhịp; phủ bên trên là mái vòm; bao quanh có hai phòng hình chữ nhật nhỏ.

Trên các bức tranh sàn khảm có các họa tiết nhân cách của các dòng sông, một họa tiết phổ biến trong thời kỳ Byzantine. Sông, suối, hồ và biển thường được nhân cách hóa thành những hình người nửa khỏa thân nằm ngửa với một cây sậy trên một tay và tay kia cầm một chiếc sừng dê chứa đầy nước chảy ra.

Tàn tích Nhà thờ Sông, Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích sàn khảm Nhà thờ Sông, Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Bên trong các tường thành của Pháo đài có một số tàn tích khác: Chợ Nhà thờ (Church market); Giếng nước và bể chứa nước; Mái vòm với một số vòm đã được phục dựng lại; Cơ sở sản xuất dầu ô liu

Tàn tích Chợ Nhà thờ, Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích Giếng nước và bể chứa, Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích mái vòm, một phần đã được phục dựng, Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích cơ sở sản xuất dầu ô liu, Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Nhà thờ St. Stephen

Nhà thờ St. Stephen nằm tại phía bắc của Pháo đài La Mã, ngoài tường thành, cách khoảng 150m.

Khu vực là một quần thể, bao gồm các di tích chính: 4 nhà thờ, 1 nhà nguyện, 2 sân trong. Quần thể được xây dựng từ cuối thế kỷ 6 – 8.

Phối cảnh tàn tích Quần thể Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Sơ đồ mặt bằng Quần thể Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan 

Lối vào, Nhà nguyện Cột (Entrance, Chapel of the Column): Nằm tại phía nam của Quần thể. Công trình được xây dựng vào thế kỷ 7- 6 TCN.

Tàn tích Lối vào, Nhà nguyện Cột, Quần thể Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan      

Nhà thờ St. Stephen (Church of Saint Stephen): Nằm tại phía đông nam của Quần thể, nằm cao hơn Nhà thờ Bishop Sergius 1m. Nhà thờ được xây dựng phía trên một tàn tích cũ hơn, hoàn thành vào năm 785, để vinh danh Thánh Stephen. Nhà thờ St. Stephen có 3 nhịp, nhịp giữa rộng, nhịp hai bên hẹp; 3 bước gian với 4 cột giữa nhà. Ở phía nam của Nhà thờ có một phòng thánh. Ở phía bắc có một nhà nguyện với ban thờ.

Sự phong phú của các dòng chữ khắc và chất lượng của các bức tranh sàn khảm khiến nhà thờ St. Stephen trở thành một trong những di tích khảo cổ quan trọng nhất ở Jordan. Các bức tranh khảm là bằng chứng có niên đại tốt nhất về phúc lợi của một cộng đồng Cơ đốc giáo thành thị thịnh vượng trong khu vực. Trên các bức tranh khảm có ký tên của những nghệ nhân tạo tranh.  

Bức sàn khảm trung tâm được bao bọc bởi một khung tranh rộng, trang trí bởi những hình ảnh biểu tượng của các thị trấn quan trọng ở cả hai bên bờ sông Jordan, đồng bằng sông Nile, bao gồm: Philadelphia (Amman), Madaba , Esbounta (Heshbon), Belemounta (Ma'an), Areopolis (Ar-Rabba), Charac Moaba (Karak), Jerusalem, Nablus, Caesarea và Gaza. Mỗi hình ảnh kèm theo tên địa danh chữ Hy Lạp.

Các bức tranh khảm thể hiện những họa tiết đẹp đẽ về cảnh săn bắn và câu cá.

Có các bức tranh khảm thể hiện huy chương có vòng tròn đan xen và một cây thánh giá hoa ở giữa; Bức tranh khảm mô tả các ngôi làng gắn liền với chân dung của các nhà hảo tâm.

Bức tranh khảm trang trí tại sàn phía trước ban thờ, Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Bức tranh khảm mô tả các thị trấn quan trọng, Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Sàn khảm tại Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Bức tranh khảm có các vòng tròn đan xen và một cây thánh giá hoa ở giữa, Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Nhà thờ Courtyard (Courtyard Church): Nằm tại trung tâm của Quần thể, được xây dựng cùng thời điểm với Nhà  thờ Saint Stephen vào thế kỷ thứ 8), trên nền một sân trong. Lối vào Nhà thờ từ cửa vào phía nam, thông qua Sân phía nam (South Courtyard). Nhà thờ có quy mô nhỏ, gồm 2 bước gian với 2 cột giữa nhà. Sàn nhà được phủ hoàn toàn bằng những phiến đá hình chữ nhật màu xanh lam/xám. Đây được cho là không gian tang lễ bởi nhiều ngôi mộ nằm bên dưới các phiến đá trong Nhà thờ.

Tàn tích Nhà thờ Courtyard, Quần thể Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Nhà thờ Giám mục Sergius (Church of Bishop Sergius): Nằm tại phía bắc Quần thể, liền kề với Nhà thờ St. Stephen. Công trình được xây dựng vào năm 586. Nhà thờ có 2 nhịp và 5 bước gian. Lối vào chính qua một sân lát đá tại phía tây (West Courtyard). Sân trong này sau đó được chuyển đổi thành một nhà thờ khác. Tại phía bắc của Ban thờ có phòng để đồ lễ.

Bên trong Nhà thờ có nhiều bức sàn khảm, một phần đã bị phá hủy. Bức sàn khảm trung tâm được bao bọc bởi một khung tranh rộng, được trang trí bởi các cành nho hình tượng như sừng dê, hình ảnh con cộng, người nông dân hái nho, ép rượu; cảnh thờ săn bắn chim; Các bức tranh khảm miêu tả hình nhân cách hóa biển, vực thẳm, trái đất; thể hiện hình ảnh của những nhà hảo tâm...

Sàn khảm tại Ban thờ được bao quanh bởi một khung hình vuông với các đường cong và nút thắt hình chữ vạn. Tấm bảng có biểu tượng được bao quanh bởi một con cừu đực với một cái cây ở mỗi bên và các chữ khắc. Trong phòng dành cho giáo sĩ, sàn khảm là một lưới hình học với các viên kim cương; hình tượng chim đứng bên cạnh bó hoa và các dòng chữ chạm khắc.

Tàn tích Nhà thờ Giám mục Sergius, Quần thể Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích sàn khảm tai Ban thờ, Nhà thờ Giám mục Sergius, Quần thể Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Nhà thờ Aedicula (Church of the Aedicula): Nằm tại phía tây nam Quần thể, phía nam của Sân trong phía tây. Công trình được xây dựng vào thế kỷ thứ 6, nằm trên một bệ nền cao hơn và có phần tách biệt so với 3 nhà thờ khác. Nhà thờ có lối vào riêng từ phía tây và phía nam. Nhà thờ có 3 nhịp, nhịp giữa rộng, nhịp hai bên hẹp và 3 bước gian, phân chia bởi 4 cột. Nhà thờ còn có phòng nguyện đa giác tại phía tây.

Tàn tích Nhà thờ Aedicula, Quần thể Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Sân trong phía tây (West Courtyard): Nằm tại phía tây Quần thể, kề liền với Nhà thờ Aedicula, được xây dựng ở vị trí cao hơn, có đường hầm nối với Sân phía tây. Sân có một bể chứa nước.

Tàn tích Sân trong phía tây, Quần thể Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích đường hầm tại Sân trong phía tây, Quần thể Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Sân trong phía Nam (South Courtyard): Nằm tại phía nam Quần thể.

Tàn tích Sân trong phía nam, Quần thể Nhà thờ St. Stephen, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan   

Các di tích khác bên ngoài Pháo đài La Mã

Bên ngoài bức tường thành của Pháo đài La Mã, ngoài Nhà thờ St. Stephen, còn có nhiều tàn tích của những khu định cư. Một trong số đó là Khu định cư (Open quarter) tại cổng phía bắc Pháo đài La Mã.   

Sau khi phi quân sự hóa đồn trú vào thế kỷ thứ 5, khu vực bên trong các bức tường đã được chuyển đổi thành một khu dân cư đông đúc. Khu vực phía bắc của nó đã phát triển thành một thị trấn lộng lẫy, là một địa điểm hành hương quan trọng. Tại đây hiện vẫn còn tàn tích của một số nhà thờ, một biệt thự, nhà máy rượu và các tòa nhà khác. Những tàn tích này mang lại ấn tượng về tầm quan trọng to lớn của Mefa'a (Umm er-Rasas) vào thời kỳ Đế chế Byzantine và Umayyad.

Tàn tích Khu định cư tại cổng phía bắc Pháo đài La Mã; Bên trái ảnh là mái nhà bảo vệ Quần thể Nhà thờ St. Stephen; Bên phải là Pháo đài La Mã, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Một số di tích chính bên trong Khu định cư tại cổng phía bắc Pháo đài La Mã gồm:

Nhà thờ Priest Wa’il (Church of the Priest Wa’il): nằm tại góc đông bắc của Pháo đài La Mã, kề liền với Nhà thờ Tabula tạo thành một tổ hợp. Nhà thờ được xây dựng và lát đá vào năm 586 sau Công nguyên, là một phần của khu phức hợp tôn giáo lớn, được kết nối với Nhà thờ chính Tabula (Church of Tabula) bằng một cánh cửa ở bức tường phía đông.

Sơ đồ mặt bằng Nhà thờ Priest Wa’il và Nhà thờ Tabula, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích Nhà thờ Priest Wa’il, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích sàn khảm Nhà thờ Priest Wa’il, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Nhà thờ Tabula (Church of the Tabula) nằm kề liền Nhà thờ Priest Wa’il tạo thành một tổ hợp. Nhà thờ có quy mô lớn hơn so với Nhà thờ Priest Wa’il với 3 nhịp và 5 bước gian. Hai bên hốc thờ (apse) có hai phòng dịch vụ. Sàn nhà được lát bằng những phiến đá có khắc chữ Hy Lạp.

Tàn tích Nhà thờ Tabula, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Nhà thờ Reliquarium (Church of the Reliquarium /Madkhar): Nằm tại phía đông của Nhà thờ Tabula, kề liền cổng phía Bắc của Pháo đài La Mã. Nhà thờ có 3 nhịp và 5 bước gian. Giống như các nhà thờ khác trong khu vực, người ta tìm thấy một hòm đựng thánh tích dưới sàn nhà thờ. Sàn khảm của nhà thờ chỉ được bảo tồn thành từng mảnh.

Sơ đồ mặt bằng Nhà thờ Reliquarium, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích Nhà thờ Reliquarium, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan 

Nhà thờ Sư Tử (Church of the Lions): Nằm tại phía đông bắc Pháo đài La Mã, được xây dựng vào cuối thế kỷ thứ 6 sau Công nguyên, đây là nhà thờ lớn nhất được phát hiện ở Umm er-Rasas. Khu phức hợp bao gồm nhà thờ và một loạt các phòng phụ và sân trong.

Nhà thờ có lối vào chính nằm ở giữa bức tường phía tây. Trong cùng bức tường đó, một cánh cửa thứ hai mở vào một căn phòng nhỏ khép kín được che phủ bởi mái bằng đá được hỗ trợ bởi hai mái vòm. Các ngôi mộ được tìm thấy bên ngoài lối vào, là những cấu trúc được xây dựng phủ bằng các phiến đá.

Nhà thờ có 3 nhịp và 5 bước gian. Có 3 gian thờ (apse) cả 3 nhịp nhà. Đây là nhà thờ duy nhất trong Khu vực có 3 ban thờ.

Đây là nhà thờ duy nhất ở Umm er-Rasas có ba gian hậu cung. Gian thờ (Presbyterium) trung tâm được bảo quản tốt với các bậc thang dẫn đến ban thờ. Các mảnh còn lại của bức tranh khảm sàn được bảo vệ bằng các tấm vải và cát. Một hình bức chạm khảm có hình ảnh về thành phố Kastron Mefaa đã được tìm thấy ở khoảng không gian giữa các cột phía đông của hàng cột phía bắc.

Một tàn tích sàn khảm tại ban thờ trung tâm có hình tượng sư tử, được cho là nguồn gốc tên gọi hiện tại của Nhà thờ.

Sơ đồ mặt bằng Nhà thờ Sư Tử, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích Nhà thờ Sư Tử, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích bức chạm sư tử,  Nhà thờ Sư Tử, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Nhà nguyện Peacocks (Chapel of the Peacocks): Cùng với Nhà thờ Saint Paul, Nhà nguyện này tạo nên một quần thể nhà thờ trung tâm ở phía nam Nhà thờ St. Stephen. Công trình đã sụp đổ sau một trận động đất vào đầu thời kỳ Abbasid (nửa sau thế kỷ thứ 8).

Trong quần thể có tàn tích một cơ sở sản xuất rượu vang (Winery)

Sơ đồ mặt bằng Nhà nguyện Peacocks, Nhà thờ Saint Paul, Cơ sở sản xuất rượu vang, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích Nhà nguyện Peacocks, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan 

Nhà thờ Saint Paul (Church of Saint Paul) nằm tại phía bắc của quần thể, kề liền Nhà thờ St. Stephen. Nhà thờ có lối vào từ phía đông, phía ban thờ. Công trình có 3 nhịp (nhịp giữa rộng và 2 nhịp bên nhỏ) và 3 bước gian. Tàn tích nổi bật của công trình là 3 kết cấu vòm tại bức tường phía nam.

Tàn tích Nhà thờ Saint Paul, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Cơ sở sản xuất rượu vang (Winery): Nằm giữa Nhà nguyện Peacocks và Nhà thờ Saint Paul. Cấu trúc này bao gồm: Một khu vực ép rượu lớn với nhiều chậu có sàn bằng đá khảm trắng trơn; Một cầu thang đi xuống ít nhất hai tầng vào nơi có thể là hầm rượu.

Tàn tích Cơ sở sản xuất rượu vang, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Biệt thự (Villa): Nằm ngay phía bắc của Cổng bắc Pháo đài La Mã. Đây là một khu phức hợp tòa nhà lớn với sân rộng và một số bể chứa nước.

Sơ đồ Tàn tích Biệt thự, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích Biệt thự, Khu vực Castrum, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Quần thể Tháp Stylite  

Quần thể Tháp Stylite (Stylite tower complex) nằm tại phía bắc Khu vực Di sản (N31 30 0.00 E35 55 0.00), có diện tích 13,268ha; diện tích vùng đệm chung với Khu vực Castrum. Đây còn được coi là khu vực cổng vào phía bắc của Khu vực Castrum, cách khoảng 1500m.

Tháp Stylite là một cấu trúc trụ cao đỡ một ngôi đền cho những nhà khổ hạnh theo đạo Thiên chúa sống biệt lập trên đỉnh, cũng như một bàn thờ để cầu nguyện.

Tháp Stylite có tiết diện hình vuông này tồn tại như bằng chứng của một cộng đồng từng thịnh vượng được thành lập vào thời kỳ Byzantine, như một biểu tượng của một trung tâm khai sáng tâm linh.

Tháp Stylite rất phổ biến vào những ngày đầu của Đế chế Byzantine. Người tu luyện tại Tháp Stylite đầu tiên được biết đến là Simeon Stylites the Elder (tu sĩ khổ hạnh theo đạo Thiên chúa, người Syria, năm 390 – 459). Tu sĩ đã trèo lên một trụ cột ở Syria vào năm 423 và ở đó cho đến khi qua đời 36 năm sau đó. 

Tháp Stylite

Tháp Stylite (Stylite tower) được xây dựng ở giữa một sân vuông. Phía trước là Nhà thờ của tòa tháp; phía sau là tòa nhà hình vuông 2 tầng, một bể chứa nước và các mỏ đá cổ. 

Tháp Stylite cao 12,8 m, được xây bằng đá vôi, có mặt bằng hình vuông, không có cầu thang. Bên trong có một ống chạy từ trên xuống dưới, nằm bên trong tường, có thể được sử dụng làm nhà vệ sinh.

Căn phòng hình vòm ở trên đỉnh Tháp có 4 trụ đỡ; chỉ có thể tiếp cận từ bên ngoài bằng dây thừng hoặc thang. Ở phía nam có một cửa sổ được sử dụng để kéo giỏ đựng thức ăn.

Tháp được trang trí bằng các biểu tượng Thiên chúa giáo chạm khắc ở cả bốn mặt.

Tàn tích Tháp Stylite, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích đỉnh Tháp Stylite, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan  

Các di tích khác trong Khu vực Tháp Stylite

Nhà thờ của tòa tháp (Church of the tower): Nằm tại phía nam của Tháp Stylite cùng với các tòa nhà khác tại xung quanh. Nhà thờ có quy mô nhỏ, mái vòm. Sàn không có tranh khảm.

Tàn tích Nhà thờ, Quần thể Tháp Stylite, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tòa nhà hình vuông (Square building): Nằm tại phía bắc của Tháp Stylite, được xây dựng bằng đá vôi địa phương. Công trình có thể là một trạm quan sát để kiểm soát các hồ chứa nước, các cánh đồng nông nghiệp và bảo vệ Tháp Stylite và nhà thờ liền kề. Công trình cao 2 tầng, có một cầu thang bên ngoài ở phía đông dẫn lên tầng trên và một cầu thang ở bức tường phía tây dẫn lên tầng trên hoặc mái nhà.

Tàn tích Tòa nhà hình vuông, Quần thể Tháp Stylite, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích cầu thang phía đông Tòa nhà hình vuông, Quần thể Tháp Stylite, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Tàn tích cầu thang phía tây Tòa nhà hình vuông, Quần thể Tháp Stylite, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan 

Bể chứa nước (Sistern): Xung quanh khu vực còn có tàn tích một số bể chứa nước, gồm: Bể chứa nước ngầm hình chữ nhật cắt vào trong đá, được bao phủ bằng các mái vòm và phiến đá; Bể chứa nước ngoài trời lớn cắt vào trong đá; Các hồ chứa khác.

Tàn tích bể chứa nước được bao phủ bởi các mái vòm và phiến đá, Quần thể Tháp Stylite, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Mỏ đá (Quarry): Trong khu vực còn có tàn tích của mỏ đá, nơi khác thác và chế tác các viên đá để xây dựng các công trình theo kiểu không cần vữa.

Tàn tích mỏ đá, Quần thể Tháp Stylite, Di sản Um er-Rasas, Madaba, Jordan

Di sản là nơi chứa đựng những di tích nổi bật từ thời La Mã, Byzantine và Hồi giáo sơ khai, trong đó có các tác phẩm nghệ thuật và kỹ thuật của sàn khảm tại Nhà thờ St Stephen; Tháp Stylite. Di sản gắn bó trực tiếp với chủ nghĩa tu viện và sự truyền bá của thuyết độc thần trong khu vực.   

Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD

Nguồn :
https://whc.unesco.org/en/list/1093/
https://en.wikipedia.org/wiki/Jordan
https://en.wikipedia.org/wiki/Umm_ar-Rasas
https://en.wikipedia.org/wiki/Book_of_Joshua
https://universes.art/en/art-destinations/jordan/umm-er-rasas
https://en.wikipedia.org/wiki/Stylite
https://en.wikipedia.org/wiki/Umm_ar-Rasas_mosaics

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương     

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu

Danh sách và bài viết  về Di sản thế giới tại châu Mỹ         

Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi