Thông tin chung:
Công trình: Nhà thờ St James ở Šibenik (Cathedral of St James in Šibenik)
Địa điểm: Šibenik-Knin, Croatia (N43 44 10.644 E15 53 25.368)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản 0,1 ha; diện tích vùng đệm 15 ha
Năm thực hiện:
Giá trị: Di sản thế giới (năm 2000; hạng mục i, ii, iv)
Croatia là một quốc gia nằm ở ngã tư của Trung và Đông Nam Âu trên biển Adriatic.
Croatia giáp với Sloveniavề phía tây bắc, Hungary ở phía đông bắc, Serbia ở phía đông, Bosnia và Herzegovina, Montenegro về phía đông nam; có chung biên giới trên biển với Ý.
Croatia có diện tích 56.594 km2 và dân số 4,06 triệu người (năm 2020). Thủ đô và thành phố lớn nhất là Zagreb.
Người Croatia đến khu vực này vào thế kỷ thứ 6 và tổ chức lãnh thổ thành công quốc (Duchy of Croatia) vào thế kỷ thứ 7.
Croatia lần đầu tiên được quốc tế công nhận là một quốc gia độc lập vào năm 879 dưới sự lãnh đạo của Công tước Branimir (trị vì năm 879- 892).
Tomislav (trị vì năm 925 – 928) trở thành vị vua đầu tiên vào năm 925, nâng Croatia lên vị thế của một vương quốc (Kingdom of Croatia, tồn tại năm 925–1102).
Năm 1102, Croatia tham gia vào một liên minh với Hungary.
Năm 1527, do phải đối mặt với cuộc chinh phạt của Đế chế Ottoman Thổ Nhĩ Kỳ (Ottoman Empire, tồn tại năm 1299–1922, Vương quốc Croatia trở thành một phần của Đế chế Habsburg (Habsburg Monarchy gắn với Đế chế La Mã Thần thánh – Holy Roman Emperor). Quốc hội Croatia bầu Hoàng đế Ferdinand I của Áo (Hoàng đế La Mã Thần thánh, trị vì năm 1556 – 1564) lên ngôi vua Croatia.
Năm 1918, Nhà nước Slovenes, Croatia và Serbia tuyên bố độc lập từ Áo-Hungary (Austria-Hungary, tồn tại năm 1867–1918) và sáp nhập thành Vương quốc Nam Tư (Kingdom of Yugoslavia, tồn tại năm 1918–1941).
Năm 1941, phần lớn lãnh thổ Croatia được hợp nhất thành một nhà nước, phụ thuộc vào chính quyền Đức Quốc xã. Sau Thế chiến thứ 2, Croatia nằm trong Liên bang Nam Tư.
Năm 1991, Croatia tuyên bố độc lập.
Ngày nay, Croatia chia thành 20 hạt (tỉnh) và thủ đô Zagreb.
Bản đồ Croatia và thành phố Šibenik
Šibenik là một thị trấn được thành lập trên Bờ biển Dalmatia (Dalmatian Coast) vào thế kỷ thứ 10. Từ năm 1412, thị trấn này nằm dưới sự kiểm soát của thị quốc Venice. Nhà thờ St James nằm bên bờ biển trong một quảng trường nhỏ, nơi từng là trái tim của thị trấn cổ và giáp với cung điện giám mục. Với hình dạng hiện tại, Nhà thờ là một di tích ghi lại quá trình chuyển đổi từ kiến trúc Gothic sang kiến trúc Phục hưng (Renaissance architecture). Công trình đặc sắc bởi loại hình xây dựng, hình thức và các đặc điểm trang trí.
Nhà thờ là minh chứng cho sự trao đổi đáng kể trong lĩnh vực nghệ thuật điêu khắc giữa Bắc Ý (Northern Italy), Dalmatia và Tuscany vào thế kỷ 15 và 16.
Từ năm 1431 đến năm 1505, ba kiến trúc sư kế nhiệm nhau, Francesco di Giacomo, Georgius Mathei Dalmaticus (Giorgio da Sebenico, nhà điêu khắc, kiến trúc sư người Venice, năm 1410 – 1473) và Niccolò di Giovanni Fiorentino (nhà điêu khắc và kiến trúc sư người Ý, năm 1418 – 1506), đã hoàn thiện một nhà thờ được xây dựng hoàn toàn bằng đá và sử dụng các kỹ thuật xây dựng độc đáo cho mái vòm. Nhà thờ chính tòa cuối cùng đã được thánh hiến vào năm 1555 sau khi hoàn thành mặt tiền phía tây.
Nhà thờ có hình dạng của một vương cung thánh đường với 3 nhịp. Mỗi nhịp kết thúc bằng một nhà nguyện.
Giao của Gian giữa và Gian ngang là một mái vòm. Ban thờ có mặt bằng hình chữ nhật, được nâng cao, đặt trên các cột trụ, bên dưới có một lối đi đến Phòng rửa tội nằm giữa Nhà nguyện phía nam và Nhà nguyện giám mục. Nội thất của Nhà thờ nổi bật vì chiều cao của Gian giữa và các tác phẩm trang trí phong phú. Mặc dù Nhà thờ được xây dựng theo 3 giai đoạn, các phong cách có thể được phân biệt ở cả bên trong và bên ngoài, nhưng toàn bộ công trình có một sự thống nhất nhất định, thể hiện trước hết là việc sử dụng một vật liệu duy nhất là đá, từ chân tường đến mái vòm.
Ngoài ra, sự thống nhất của các yếu tố cấu trúc và trang trí của Nhà thờ cũng minh họa cho sự kết hợp thành công giữa nghệ thuật Gothic (Gothic art) và nghệ thuật Phục hưng (Renaissance art).
Nhà thờ St James ở Šibenik, Šibenik-Knin, Croatia được UNESCO công nhận là Di sản thế giới (năm 2000) với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Đặc điểm cấu trúc xây dựng của Nhà thờ St James ở Šibenik khiến nơi đây trở thành một tuyệt tác nổi bật, kết hợp thành công phong cách kiến trúc Gothic và Phục Hưng.
Tiêu chí (ii): Nhà thờ St James là kết quả phong phú của sự giao thoa đáng kể giữa ba vùng văn hóa khác nhau của Bắc Ý, Dalmatia và Tuscany vào thế kỷ 15 và 16. Sự giao thoa này đã tạo ra điều kiện hình thành giải pháp độc đáo và nổi bật cho vấn đề kỹ thuật và cấu trúc trong việc xây dựng mái vòm của Nhà thờ.
Tiêu chí (iv): Nhà thờ St James ở Šibenik là minh chứng độc đáo cho sự chuyển đổi từ thời kỳ Gothic sang thời kỳ Phục hưng trong kiến trúc nhà thờ.
Sơ đồ phạm vi Di sản Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Tổng mặt bằng Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Phối cảnh tổng thể Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Mô hình 3D Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Ban đầu, vào năm 1298, Nhà thờ St James ở Šibenik được hình thành như một nhà thờ đơn giản.
Trong giai đoạn từ năm 1431 đến năm 1505, Nhà thờ được cải tạo lại, dưới sự chỉ đạo của 3 kiến trúc sư kế nhiệm nhau, Francesco di Giacomo, Georgius Mathei Dalmaticus (Giorgio da Sebenico, nhà điêu khắc, kiến trúc sư người Venice và Niccolò di Giovanni Fiorentino (nhà điêu khắc và kiến trúc sư người Ý).
Nhà thờ cũ với mặt bằng hình chữ nhật được chuyển đổi thành hình chữ thập với mái vòm tại điểm giao tại Gian giữa và Gian ngang; có nhiều chi tiết trang trí kiến trúc hơn, được lấy cảm hứng từ các nhà thờ được xây dựng nổi tiếng từ bên ngoài và phản ảnh sự giai đoạn chuyển đổi trong phong cách kiến trúc từ Gothic sang Phục hưng.
Kiến trúc Gothic ra đời sau thời kì kiến trúc La Mã (Romanesque) với các mái vòm nhọn. Kiến trúc Phục hưng tôn vinh vai trò và vị trí của con người. Con người được coi như bản sao của hình ảnh của thánh thần. Phong cách Phục hưng nhấn mạnh vào tính đối xứng, tỷ lệ, hình học và tính trật tự của cấu trúc xây dựng; sử dựng các mái vòm hình bán nguyệt, bán cầu…Thông qua công nghệ in ấn, các mô hình lý thuyết kiến trúc Phục hưng trở nên phổ biến và lan truyền rộng rãi.
Tượng tôn vinh kiến trúc sư, nhà điêu khắc Georgius Mathei Dalmaticus (Giorgio da Sebenico) phía trước Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Cấu trúc xây dựng, hình thức trang trí của Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia được cho là khởi nguồn từ 3 nhà thờ chính:
Nhà thờ St.John tại Trogir, Croatia (Trogir Cathedral), xây dựng vào thế kỷ 13, theo phong cách Gothic (Di sản thế giới, năm 1997);
Nhà thờ San Marco tại Venice, Ý (San Marco Cathedral/ St Mark's Basilica in Venice), hình thành vào thế kỷ 11, là điểm tham chiếu cho các kiến trúc sư người Venice về kiến thức Gothic và đầu thời kỳ Phục hưng;
Nhà thờ Hagia Sophia tại Constantinople, Thổ Nhĩ Kỳ (Hagia Sophia Cathedral in Constantinople), hình thành vào thế kỷ 6 (Nhà thờ giai đoạn thứ ba - Nhà thờ Justinian I), là một biểu tượng kiến trúc và văn hóa của nền văn minh Chính thống giáo phương Đông và Byzantine (Di sản thế giới năm 1985).
Bộ ba công trình nhà thờ là điểm khởi nguồn cho việc xây dựng Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Nhà thờ St James ở Šibenik nằm cạnh bờ biển.
Nhà thờ bố cục theo chếch theo hướng bắc nam, dài 38m và rộng 14m.
Lối vào chính từ phía tây bắc hướng ra phía quảng trường. Phía tây nam là một tu viện nhỏ và khoảng không gian mở rộng ra bờ biển. Phía đông bắc và đông nam là hai tuyến phố hẹp.
Sơ đồ mặt bằng Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Sơ đồ mặt cắt ngang Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Sơ đồ mặt cắt dọc Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Sơ đồ cấu trúc xây dựng các mái vòm tại Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Phối cảnh góc tây bắc Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Phối cảnh góc tây nam Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Ngay sau Lối vào chính là Gian Hội trường: Có 3 nhịp chính và 6 bước cột. Nhịp giữa cao, nhịp hai bên thấp. Phủ lên trên là các mái dạng vòm thùng. Mái hình thùng được làm từ một dãy các phiến đá khổng lồ và được coi là một kỳ quan xây dựng vào thời điểm đó.
Gian ngang (Transept): Giao với Gian Hội trường tạo thành khối nhà hình chữ thập (Crucero).
Phía trên, tại vị trí giao giữa Gian Hội trường và Gian ngang là một mái vòm tròn cao 32m. Đây là mái vòm có mặt bằng dạng bát giác (chuyển đổi từ đế vuông sang đế bát giác để tạo thành mái vòm tròn). Việc thực hiện mái vòm tại đây được coi là một trong những thành tựu tốt nhất của kiến trúc Phục hưng.
Đỡ mái vòm là 4 cột lớn.
Nội thất Gian Hội trường, Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Tiếp theo Gian ngang là 3 không gian dạng bán tròn (Apse).
Không gian bán tròn trung tâm đặt Ban thờ, trên một bệ cao, được trang trí bởi các bức tranh, phù điêu, điêu khắc mô tả các sự tích lịch sử với Đức Chúa, nhà tiên tri, thiên thần, các vị vua, …
Hai bên Ban thờ là Nhà nguyện phía nam và Nhà nguyện giám mục. Đây là nơi đặt quan tài đá của một số giám mục. Các Nhà nguyện được trang trí bên ngoài bằng nhiều đồ trang trí điêu khắc khác nhau theo phong cách Gothic muộn và Phục hưng sớm. Bên dưới Ban thờ có hầm mộ của hai vị giám mục.
Tại tầng hầm của Ban thờ có Phòng rửa tội. Trần của phòng được chạm khắc tinh xảo.
Vòm trần Phòng rửa tội, Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Mặt tiền phía tây bắc của Nhà thờ là mặt tiền chính, hướng về phía quảng trường. Mặt tiền thể hiện rõ 3 nhịp của Gian ngang. Hai gian bên là cửa sổ. Gian chính giữa là cửa đi chính. Hai bên cửa đi chính có nhiều chi tiết trang trí như trụ rỗng, đường viền xoắn kết hợp với tượng người, động vật, thực vật. Phía trên cửa chính là cửa sổ hoa hồng. Trên cùng là mái dạng bán vòm của hai gian bên và mái vòm của gian giữa.
Mặt tiền chính phía tây bắc Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Trang trí diềm cửa và phía trên cửa tại Mặt tiền chính phía bắc Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Mặt tiền phía đông bắc của Nhà thờ, quay ra tuyến phố nhỏ. Mặt tiền nổi bật bởi tượng Thánh Michael (tác phẩm điêu khắc của Niccolò di Giovanni Fiorentino) phía trên mái vòm Gian ngang và Cổng Sư Tử.
Cổng Sư tử có trang trí tương tự như phần dưới của Cổng chính Nhà thờ. Sự khác biệt là có trang trí 2 con sư tử đỡ các cột trụ có hình Adam và Eva.
Mặt tiền phía đông bắc Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Thánh Michael, tác phẩm điêu khắc của Niccolò di Giovanni Fiorentino, Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Trang trí tại Cổng Sư tử, mặt tiền phía đông bắc Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Mặt tiền phía đông nam của Nhà thờ, quay ra tuyến phố nhỏ, được nhấn mạnh mái vòm cao và 3 mái vòm của 3 nhà nguyện.
Mặt tiền phía tây nam của Nhà thờ bị che khuất bởi khối Tu viện.
Nhà thờ St. James là một trong những nhà thờ tại châu Âu được xây dựng hoàn toàn bằng đá vôi và đá cẩm thạch, được ghép lại với nhau một cách tỉ mỉ bằng một kỹ thuật độc đáo liên quan đến việc tạo rãnh và liên kết các viên đá mà không cần vữa.
Đây cũng là một trong những nhà thờ có khối lượng trang trí điêu khắc, phù điêu bên ngoài nhà tương ứng với nội thất bên trong.
Bên ngoài nhà thờ được trang trí bằng một loạt 71 khuôn mặt điêu khắc chân thực của đàn ông, phụ nữ và trẻ em, được cho là đại diện cho người dân Šibenik vào thế kỷ 15. Bức phù điêu hình đầu người này, mỗi đầu có nét mặt và biểu cảm riêng biệt, mang đến cái nhìn hấp dẫn về quá khứ và chứng minh kỹ năng điêu khắc phi thường của các nhà điêu khắc.
Mái vòm bằng đá, Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Hai thiên thần thời Phục hưng và khuôn mặt trang trí tại Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Hình ảnh một số khuôn mặt trang trí tại Nhà thờ St James ở Šibenik, Croatia
Di sản Nhà thờ St James ở Šibenik, Šibenik-Knin là minh chứng độc đáo cho sự chuyển đổi kiến trúc nhà thờ, từ thời kỳ Gothic sang thời kỳ Phục hưng; không chỉ là một công trình tôn giáo mà còn là biểu tượng cho di sản lịch sử và văn hóa phong phú của Croatia.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn :
https://whc.unesco.org/en/list/963/
https://en.wikipedia.org/wiki/Croatia
https://en.wikipedia.org/wiki/%C5%A0ibenik_Cathedral
https://en.wikipedia.org/wiki/Trogir_Cathedral
https://en.wikipedia.org/wiki/St_Mark%27s_Basilica
https://en.wikipedia.org/wiki/Hagia_Sophia
https://www.dalmatiasibenik.hr/en/explore/culture-heritage/the-cathedral-of-st-james/
https://www.ipu.hr/content/radovi-ipu/RIPU-3-6-1979-1982_264-277-Prilozi.pdf
https://www.thegeographicalcure.com/post/a-unesco-cathedral-in-sibenik-croatia
https://en.wikipedia.org/wiki/Giorgio_da_Sebenico
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|