Kỳ II: Quy hoạch và bổ sung quy hoạch

Mặc dù các Khu công nghiệp (KCN) phát triển rầm rộ thời gian gần đây nhưng điều đáng ngạc nhiên là không có KCN nào nằm ngoài quy hoạch phát triển các KCN ở Việt Nam đến năm 2015 và định hướng đến năm 2020. Những hệ quả xấu từ việc phát triển ồ ạt các KCN đặt ra yêu cầu cấp bách phải rà soát, điều chỉnh quy hoạch này cùng nhiều giải pháp đồng bộ khác để các KCN có thể tiếp tục phát huy vai trò và đóng góp quan trọng vào công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Dễ dãi bổ sung quy hoạch

115 là tổng số KCN nằm trong danh mục các KCN dự kiến ưu tiên thành lập mới đến năm 2015 được ban hành kèm theo Quyết định số 1107/QĐ-TTg ngày 21-8-2006 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt quy hoạch phát triển các KCN ở Việt Nam đến năm 2015 và định hướng đến năm 2020. Đây chính là căn cứ quan trọng để các địa phương có thể triển khai quy hoạch, đầu tư xây dựng các KCN trên địa bàn. Thế nhưng, trên thực tế, sau khi Quyết định 1107/QĐ-TTg được ban hành, chỉ trong vòng năm năm (2006 -2010), cả nước đã có 136 KCN được thành lập, tăng 21 KCN so với quy hoạch nêu trên. Nhiều KCN được thành lập không nằm trong danh mục 115 KCN theo Quyết định 1107/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ nhưng đều thuộc "diện" KCN được điều chỉnh bổ sung vào quy hoạch. Tỉnh nào cũng mong muốn phát triển nhanh các KCN cho nên tìm cách "lách", xin điều chỉnh bổ sung KCN vào quy hoạch đã được duyệt. Quy hoạch không còn là quy hoạch "cứng" mà có thể dễ dàng, linh hoạt điều chỉnh bổ sung tùy theo điều kiện, nhu cầu phát triển của địa phương cũng như nhiều lý do khác...  Và hệ quả, một loạt các KCN ồ ạt ra đời mà không hề nằm ngoài quy hoạch. Trong khi đó, việc điều chỉnh quy hoạch, thành lập mới, mở rộng KCN, khu chế xuất (KCX) của một số địa phương đôi khi nóng vội, được thực hiện khi chưa hội tụ đầy đủ các điều kiện, chưa tận dụng được tiềm năng phát triển của địa phương cho nên nhiều KCN đi vào hoạt động không đem lại hiệu quả. Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do tư duy quy hoạch còn mang nhiều tính cục bộ, địa phương, chú trọng lợi ích của địa phương mà chưa tính toán đúng mức lợi ích của vùng, quốc gia.

Sự "bùng nổ" các KCN thời gian qua còn cho thấy chất lượng công tác xây dựng quy hoạch KCN chưa tốt, chưa có tầm nhìn dài hạn, chưa tính tới yếu tố liên kết vùng và ngành. Việc tổ chức nghiên cứu xây dựng quy hoạch KCN chủ yếu vẫn dựa trên cơ sở đề xuất của địa phương hoặc theo đề xuất của nhà đầu tư, chưa có một phương pháp luận khoa học, nghiên cứu lập quy hoạch có tính tới sự phù hợp với các quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, phát triển vùng, sử dụng đất, đô thị, kết cấu hạ tầng, các quy hoạch ngành liên quan và các điều kiện, tiềm năng, lợi thế của địa phương và của vùng. Bên cạnh đó, công tác triển khai thực hiện quy hoạch đã được phê duyệt của các địa phương còn hạn chế, chưa có một kế hoạch thực hiện quy hoạch KCN, KCX với các mục tiêu và phân kỳ thành lập, mở rộng KCN, KCX cụ thể, hợp lý căn cứ trên khả năng thu hút đầu tư thực tế của địa phương.

Một trong những bất cập của các KCN hiện nay là cơ cấu đầu tư trong các KCN còn bất hợp lý. Nguyên nhân là do chương trình xúc tiến đầu tư quốc gia vào KCN, KCX hiện chưa được xây dựng đồng bộ, thống nhất với định hướng thu hút các ngành nghề, lĩnh vực đầu tư ưu tiên gắn với lợi thế so sánh và điều kiện phát triển thực tế của các địa phương. Do vậy, các chương trình xúc tiến đầu tư do địa phương thực hiện còn mang tính cục bộ, chưa đạt hiệu quả cao, chưa thu hút được các dự án đầu tư có ngành nghề, hàm lượng công nghệ phù hợp lợi thế phát triển. Bên cạnh đó, các chương trình, kế hoạch xúc tiến đầu tư giữa các cơ quan trung ương và địa phương còn chưa thống nhất, đồng bộ.

Ngoài ra, thu hút đầu tư vào các KCN gặp nhiều khó khăn còn do hệ thống kết cấu hạ tầng của nhiều khu chưa được đầu tư xây dựng một cách đồng bộ, đạt chất lượng cao. Tại tỉnh Quảng Nam, hạ tầng các KCN phần lớn đều đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước nhưng thời gian qua, việc bố trí ngân sách của tỉnh để thực hiện đầu tư còn gặp khó khăn, chủ yếu trông chờ vào nguồn vốn trung ương hỗ trợ cho nên tiến độ triển khai đầu tư hạ tầng KCN còn chậm, ảnh hưởng tới thu hút đầu tư và tiến độ thực hiện các dự án.

Đác Nông là một tỉnh miền núi, cơ sở hạ tầng còn yếu kém, lại nằm cách xa các cảng biển, giao thông chủ yếu là đường bộ, nhưng quốc lộ 14 là tuyến giao thông huyết mạch nối liền Đác Nông nói riêng, Tây Nguyên nói chung với các tỉnh Đông Nam Bộ, TP Hồ Chí Minh và các cảng biển lớn ở phía nam đang xuống cấp nghiêm trọng. Giao thông đi lại rất khó khăn đã làm nản lòng các nhà đầu tư. Trong vòng bốn năm gần đây, KCN duy nhất của tỉnh Đác Nông là Tâm Thắng đã không thu hút được một dự án đầu tư nào. Bên cạnh đó, hiện nay các chính sách ưu đãi thu hút đầu tư của tỉnh Đác Nông nói riêng, các tỉnh Tây Nguyên nói chung cũng tương tự các tỉnh ở đồng bằng, trong khi đó, các tỉnh ở đồng bằng có nhiều lợi thế hơn như cơ sở hạ tầng được đầu tư khá đồng bộ, giao thông vận tải thuận lợi, gần các cảng biển lớn, các trung tâm nghiên cứu khoa học, đào tạo và lực lượng lao động qua đào tạo dồi dào... So sánh các lợi thế này thì các doanh nghiệp chỉ đầu tư vào các KCN ở các tỉnh đồng bằng mà ít đầu tư lên Tây Nguyên.

Một yếu tố khác liên quan đến đầu tư hạ tầng các KCN là hệ thống xử lý chất thải đều chưa bảo đảm. Tại hai KCN lớn nhất tỉnh An Giang là Bình Hòa, Bình Long đang tiếp tục hướng mở rộng diện tích, thế nhưng cả hai KCN này lại chưa xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung, yếu tố cơ bản để các nhà đầu tư mạnh dạn phát triển sản xuất, kinh doanh. Song song đó, hệ thống đường sá, cầu cống toàn tỉnh An Giang (kể cả tuyến giao thông huyết mạch quốc lộ 91) đều không bảo đảm cho các xe chở công-ten-nơ tải trọng từ 30 tấn trở lên có thể lưu thông. Cầu Vàm Cống vẫn chưa triển khai xây dựng, cho nên tình trạng ngăn sông cách trở đã trở thành rào cản đối với việc vận chuyển hàng hóa sản xuất từ các khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh An Giang.

Phát triển KCN theo chiều sâu

"Trước mắt, tạm dừng việc bổ sung quy hoạch, thành lập mới các khu kinh tế, KCN trong cả nước cho đến khi có chỉ đạo của Thủ tướng Chính  phủ", Vụ trưởng Quản lý các khu kinh tế (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Vũ Đại Thắng khẳng định.  Đây là một trong những nội dung của Chỉ thị 07/CT-TTg ngày 2-3-2012 của Thủ tướng Chính phủ về việc chấn chỉnh công tác quản lý và nâng cao hiệu quả hoạt động của các khu kinh tế, KCN, cụm công nghiệp.  Thực hiện chỉ thị này, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ tiến hành rà soát, đánh giá việc thực hiện quy hoạch cũng như hoạt động của các KCN trong cả nước. Với những KCN đã được cấp giấy chứng nhận đầu tư nhưng chưa triển khai, Bộ sẽ đề xuất địa phương kiên quyết rút giấy chứng nhận đầu tư. Hiện, Bộ đang tiến hành đề nghị rút giấy chứng nhận đầu tư KCN Kenmark (Hải Dương) và KCN Yên Phong (Bắc Ninh) do năng lực chủ đầu tư hạn chế, chậm triển khai dự án.

Theo Vụ trưởng Vũ Đại Thắng, thời gian tới, phát triển KCN phải tuân thủ quy hoạch được duyệt. Việc rà soát điều chỉnh quy hoạch phải bảo đảm xác định được định hướng ưu tiên phát triển một số ngành, lĩnh vực phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương, vùng và cả nước từng thời kỳ và xu hướng phát triển của thế giới. Bên cạnh đó hình thành hệ thống KCN nòng cốt, có vai trò dẫn dắt sự phát triển các ngành công nghiệp quốc gia. Trước mắt, có thể hợp tác với các đối tác chiến lược có trình độ phát triển công nghệ tiên tiến, thí điểm xây dựng một số KCN chuyên sâu để thu hút vốn đầu tư, công nghệ phát triển một số ngành công nghiệp mũi nhọn mà Việt Nam có thế mạnh, đặc biệt ưu tiên các ngành công nghiệp hỗ trợ. Bên cạnh đó, hình thành hệ thống các KCN có quy mô vừa và nhỏ, tạo điều kiện phát triển công nghiệp tại khu vực nông thôn, miền núi làm thay đổi bộ mặt kinh tế - xã hội nông thôn...

Để thực hiện được định hướng phát triển này thì trước hết cần nâng cao chất lượng quy hoạch KCN. Việc xây dựng, triển khai quy hoạch KCN phải gắn chặt với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch phát triển các ngành công nghiệp, quy hoạch đô thị, quy hoạch khu dân cư, quy hoạch nhà ở và các quy hoạch ngành. Quy hoạch tổng thể KCN cần tính toán tiềm năng, lợi thế quốc gia cũng như đánh giá đúng tiềm năng lợi thế của từng địa phương, từng ngành nhằm đem lại hiệu quả kinh tế - xã hội cao nhất, bảo đảm phát triển nhanh và bền vững. Theo TS Lê Đình Ấn, nguyên Giám đốc Trung tâm Thông tin và dự báo kinh tế - xã hội quốc gia thì không phải địa phương nào cũng có lợi thế, điều kiện phát triển KCN. Với những tỉnh có thế mạnh về sản xuất nông nghiệp thì vẫn có thể đi lên từ xây dựng một ngành nông nghiệp năng suất cao, chất lượng cao, sản xuất nông nghiệp theo kỹ thuật hiện đại..., mà không nhất thiết phải ềchạy đuaể phát triển công nghiệp bằng "bàn đạp" là các KCN.

Với các KCN hiện có, cần thúc đẩy phát triển theo chiều sâu và nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động, chuyển dịch cơ cấu đầu tư bên trong KCN. Muốn vậy, chất lượng thu hút đầu tư vào KCN phải được cải thiện theo hướng tập trung ưu tiên thu hút các ngành, nghề, lĩnh vực có hàm lượng công nghệ tiên tiến, tham dụng vốn, thân thiện với môi trường, góp phần chuyển dịch từ công nghiệp gia công sang công nghiệp chế biến các nguyên liệu trong nước sẵn có và công nghiệp chế tạo. Cần có chương trình xúc tiến đầu tư tổng thể, thống nhất trên phạm vi cả nước, tiến hành xúc tiến đầu tư theo vùng, thay vì theo từng địa phương như hiện nay để bảo đảm tăng cường hiệu quả, tránh chồng chéo. Bên cạnh đó, tăng cường tính liên kết ngành trong phát triển các KCN nhằm tăng lợi thế cạnh tranh của KCN...

Kết cấu hạ tầng đồng bộ là một trong những yếu tố quan trọng để thu hút đầu tư vào KCN. Vì vậy, cần tập trung xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật có chất lượng cao với hệ thống tiện nghi, tiện ích công cộng phục vụ cho KCN; gắn kết chặt chẽ hạ tầng trong và ngoài hàng rào KCN. Theo Giám đốc Sở Công thương tỉnh Đác Nông Biện Văn Minh, để thu hút đầu tư vào các KCN, Nhà nước cần đầu tư hoàn thiện cơ sở hạ tầng, nhất là các tuyến giao thông huyết mạch, mang tính liên vùng. Bên cạnh đó, đa dạng hóa các hình thức đầu tư xây dựng hạ tầng KCN, kết hợp giữa đầu tư hạ tầng bằng nguồn vốn ngân sách với vốn doanh nghiệp. Chú trọng lựa chọn những nhà đầu tư hạ tầng KCN có tiềm lực về vốn, kinh nghiệm trong xây dựng hạ tầng và kêu gọi thu hút đầu tư.

KCN là công cụ hữu hiệu để thúc đẩy phát triển công nghiệp, nâng cao giá trị xuất khẩu, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa... Chỉ khi việc phát triển KCN được thực hiện một cách thận trọng, có tính toán hiệu quả kinh tế - xã hội, đặt lợi ích quốc gia lên trên lợi ích cục bộ của địa phương, bộ, ngành thì hoạt động của các KCN mới phát huy hiệu quả, đóng góp tích cực vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Hà Nguyên Hùng, Lý Hậu Vinh và Hòa Trị - Theo nhandan.com.vn