Cho đến thời điểm này, hơn 900 xã trên địa bàn nông thôn toàn quốc đã triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới theo quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 4/6/2010 của Thủ tướng Chính phủ.

Nhằm cung cấp thông tin về các hoạt động này, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức buổi tọa đàm trực tuyến với chủ đề: “Xây dựng Nông thôn mới và những vấn đề cần quan tâm”.

Chương trình được thực hiện với sự phối hợp của kênh truyền hình VITV. Tham dự cuộc tọa đàm có:

- Ông Hồ Xuân Hùng, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phó Trưởng ban chỉ đạo chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới.

- Ông Nguyễn Duy Lượng, Phó Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam.

- Và các đại biểu, đại diện cho các cơ quan nghiệp vụ của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

MC: Thưa Thứ trưởng Hồ Xuân Hùng, cho đến nay nhiều người còn chưa biết rõ về Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới. Xin Thứ trưởng khái quát đôi nét về chương trình này, và cho biết sự khác biệt của chương trình lần này so với nhiều chương trình xây dựng nông thôn đã được tiến hành từ nhiều năm trước đây?

Ông Hồ Xuân Hùng: Có thể nói đây là chương trình rất lớn và toàn diện lần đầu tiên được thực hiện tại nước ta trên quy mô cả nước. Theo tinh thần Nghị quyết 26-NQ/T.Ư của Trung ương, phải xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Với tinh thần đó, nông thôn mới có năm nội dung cơ bản. Thứ nhất là nông thôn có làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại. Hai là sản xuất bền vững, theo hướng hàng hóa. Ba là đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao. Bốn là bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn và phát triển. Năm là xã hội nông thôn được quản lý tốt và dân chủ.

Để xây dựng nông thôn với năm nội dung đó, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ký Quyết định số 491/QĐ-TTg ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới bao gồm 19 tiêu chí.

Về một số khác biệt, có thể nói, xây dựng nông thôn đã có từ lâu tại Việt Nam. Có thời điểm chúng ta xây dựng mô hình nông thôn ở cấp huyện, cấp thôn, nay chúng ta xây dựng cấp xã. Khác biệt trước hết là chúng xây dựng theo tiêu chí chung cả nước được định trước.

Khác biệt thứ hai là xây dựng nông thôn địa bàn cấp xã và trong phạm vi cả nước, không thí điểm, nơi làm nơi không, 9111 xã cùng làm.

Khác biệt thứ ba là cộng đồng dân cư là chủ thể của xây dựng nông thôn mới, không phải ai làm hộ, người nông dân tự xây dựng.

Khác biệt thứ tư, đây là một chương trình khung, bao gồm 11 chương trình mục tiêu quốc gia và 13 chương trình có tính chất mục tiêu đang diễn ra tại nông thôn.

Ông Hồ Xuân Hùng - Ảnh Chinhphu.vn

MC: Thưa Thứ trưởng, trong những ngày qua, Cổng Thông tin Điện tử đã nhận được khá nhiều ý kiến của độc giả cả nước gửi về. Ông Nguyễn Hữu Lộc ở Yên Bái hỏi rằng: “Tôi muốn biết một xã như thế nào thì được coi là đạt chuẩn xã nông thôn mới?”

Ông Hồ Xuân Hùng: Một xã đạt chuẩn là xã đạt đủ 19 tiêu chí theo Quyết định 491 được chia thành 5 nhóm cụ thể: Nhóm tiêu chí về quy hoạch, về hạ tầng kinh tế - xã hội, về kinh tế và tổ chức sản xuất, về văn hóa - xã hội - môi trường và về hệ thống chính trị..

5 nhóm này được thể hiện bằng 39 chỉ tiêu cụ thể. Hiện nay các tiêu chí đều đã được hướng dẫn tới tận xã để hướng dẫn tới từng người dân. Khi xã đạt đủ 19 tiêu chí đó thì mới được công nhận là xã nông thôn mới.

Khi tiến hành xây dựng tiêu chuẩn nông thôn mới, Bộ NNPTNT đã phân tích, xây dựng quy chuẩn áp dụng cho từng vùng miền cụ thể. Đơn cử, về tiêu chí giao thông, 1 xã thuộc Đồng bằng Sông Hồng (ĐBSH) và Đông Nam Bộ (ĐNB) phải đạt 100% đường trục thôn, xóm được cứng hóa đạt chuẩn theo cấp kỹ thuật của Bộ Giao thông vận tải. Tiêu chí này đối với xã vùng Bắc Trung Bộ, Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên là 70%, đối với xã vùng Trung du miền núi phía Bắc và Đồng bằng Sông Cửu Long là 50%.

Về hộ nghèo, xã vùng ĐBSH và ĐNB phải đạt tiêu chuẩn tỷ lệ hộ nghèo dưới 3%, Bắc Trung Bộ và Duyên hải Nam Trung Bộ dưới 5%, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long dưới 7% và Trung du miền núi phía Bắc dưới 10%.

MC: Xin được hỏi ông Nguyễn Duy Lượng. Hội Nông dân luôn được coi là một trong những tổ chức gắn bó mật thiết với người dân. Xin ông cho biết, ở các địa phương người dân đón nhận Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới như thế nào?

Ông Nguyễn Duy Lượng: Về lĩnh vực này, trước hết, chúng tôi có khoảng 10 triệu hội viên nông dân, và khoảng 70% dân số Việt Nam ở nông thôn. Có thể nói từ khi Ban Chấp hành Trung ương (khóa X) ban hành Nghị quyết số 26-NQ/T.Ư "Về nông nghiệp, nông dân, nông thôn" thì nông dân và nhân dân cả nước đều rất phấn khởi.

Sau đó, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 24 về chương trình hành động của Chính phủ để thực hiện Nghị quyết -NQ/T.Ư này.

Chương trình nông thôn mới là một trong những nội dung nhiệm vụ trọng tâm rất quan trọng để thực hiện Nghị quyết 26. Nông dân phấn khởi bởi đây là chương trình hết sức tổng hợp bao gồm nhiều nội dung như về kinh tế, xã hội, văn hóa...

Đặc biệt, việc xây dựng nông thôn mới tạo ra những giá trị mới của nông thôn để có một nông thôn hiện đại với giá trị mới về kinh tế, văn hóa, tổ chức của cộng đồng như anh Hồ Xuân Hùng đã trình bày tiêu chí về xã đạt chuẩn hoàn thiện.

MC: Thưa ông, qua thị sát thực tế, nhất là ở những xã được chọn làm điểm, ông có thể nêu một vài mô hình tiêu biểu, cách làm hay về xây dựng xã nông thôn mới ở các địa phương

Ông Nguyễn Duy Lượng - Ảnh Chinhphu.vn

Ông Nguyễn Duy Lượng: Về xã nông thôn mới, Ban Bí thư đã chỉ đạo trong hơn 1 năm qua việc thực hiện thí điểm xây dựng nông thôn mới tại 11 xã. Bộ NNPTNT cơ quan thường trực của chương trình này đã có sơ kết bước đầu về quá trình thực hiện. Chúng tôi có nắm được tình hình cơ bản của 11 xã vừa qua.

Về các mô hình tiêu biểu, trong 11 mô hình, có thể kể tới các mô hình ở Hà Tĩnh, Trà Vinh, Bắc Giang, có một số mô hình đã đạt khoảng 70% số tiêu chí. Ngược lại, cũng có địa phương dù chưa đặt vấn đề về xã nông thôn mới, nhưng những gì họ làm 3 năm qua để phát triển địa phương cũng hướng tới xây dựng nông thôn mới nhươở Thái Bình, Hải Dương.

Hải Dương có hàng chục xã đã đạt được nhiều tiêu chí. Họ đã có các bước đi cụ thể như có quy hoạch chi tiết chẳng hạn xã đã phân định được chỗ nào là đất sản xuất nông nghiệp, đất thổ cư, đất xây dựng cơ sở hạ tầng, văn hóa phúc lợi, từ đó xác định tổ chức sản xuất phù hợp nhất. Đấy là vấn đề mấu chốt và họ đã làm được. Tuy nhiên, vấn đề nổi lên quan trọng nhất là đã giảm được nghèo.

Cuối cùng, thành công là tạo được sự đồng thuận của người dân. Người dân trực tiếp tham gia quy hoạch cụ thể thì mới thành công được.

MC: Vâng, rất cám ơn ông Nguyễn Duy Lượng. Để thực hiện tốt chương trình xây dựng nông thôn mới, vấn đề đặt ra là cần phải phát huy được vai trò chủ thể của người nông dân. Vậy vai trò chủ thể đó cần được phát huy trên lĩnh vực nào, và làm thế nào để phát huy được? Câu hỏi này xin dành cho Thứ trưởng Hồ Xuân Hùng.

Ông Hồ Xuân Hùng: Trong Nghị quyết Trung ương 7 có nói rõ vai trò chủ thể của người nông dân. Nói một cách khái quát, mọi việc phải được dân biết, dân bàn, dân làm, dân hưởng thụ, thay vì như khẩu hiện mà chúng ta đang thực hiện hiện nay là dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra.

Để sát thực với người nông dân, ví dụ quy hoạch nông thôn mà anh Lượng vừa nói, bộ mặt nông thôn mới trong hai năm tới phải vừa kế tiếp được truyền thống hàng nghìn năm của nông thôn Việt Nam đồng thời phù hợp với xu thế phát triển văn minh của đô thị Việt Nam và đô thị thế giới. Khâu này người dân phải bàn và tham gia ngay từ đầu, là khâu hết sức quan trọng, có tính chất lâu dài.

Thứ hai, thảo luận, bàn bạc xong rồi, khi triển khai, người dân quyết định cái gì làm trước cái gì làm sau, phù hợp với nguồn lực của chính họ, phù hợp nguồn lực của địa phương và của Trung ương hỗ trợ cho họ để hiệu quả nhất.

Thứ ba là công trình nào mà người dân làm được thì để người dân làm, không phải cái gì cũng thuê. Họ có thể có thu nhập, đồng thời có thể đóng góp sức lực cho công cuộc xây dựng nông thôn mới thông qua việc xây dựng công trình đó.

Thứ tư là làm cho từng người dân tự giác chỉnh trang nhà họ theo quy hoạch chung của xã, đóng góp cho văn minh sạch đẹp của làng xã từ chính nhà mình. Không phải trong nhà sạch mà ngoài ngõ bẩn hay ngược lại.

Thứ năm, người nông dân phải thực sự hiểu được, thấy được là họ làm cho chính mình, thực hiện theo chủ trương của Đảng và Nhà nước.

Ông Nguyễn Duy Lượng cho biết thêm: Nói chung trong quá trình thực hiện vừa qua, cũng có trường hợp người dân chưa thuận bởi có quy hoạch chi tiết của xã chưa phải là chuẩn. Chẳng hạn, có những thửa ruộng có người muốn chuyển đổi từ lúa sang trồng hoa, trồng rau màu, cái này cũng phải được chính quyền cho phép.

Còn theo nhận thức của chúng tôi, thì người nông dân là chủ thể ở nông thôn mới. Thật ra, người nông dân vốn là chủ thể trên mảnh ruộng của mình. Nhưng khó khăn của họ là đất đai bị thu hẹp, lực lượng lao động dư thừa, tay nghề và kỹ năng không có, trong khi cần phải có ứng dụng khoa học kỹ thuật vào nông nghiệp.

Và đặc biệt là sản xuất còn manh mún, trong khi muốn xây dựng nông thôn mới, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn thì đây là mấu chốt. Cho nên khó khăn lớn nhất bây giờ trong nhiều khó khăn là vốn.

Chương trình xây dựng nông thôn mới được thực hiện trên cơ sở có sự đầu tư của Nhà nước và sự phát huy nội lực của địa phương. Xin Thứ trưởng cho biết cụ thể hơn về phần đầu tư của mỗi bên?

Ông Hồ Xuân Hùng: Thực tiễn cho thấy, cơ cấu vốn là 40% từ ngân sách nhà nước bao gồm 2 khoản. Khoản 1 là các chương trình mục tiêu quốc gia và chương trình có mục tiêu trên địa bàn nông thôn chiếm 23%. Ví dụ, chúng ta đang làm chương trình xây dựng bệnh xã, trường học, đường nông thôn… Nếu không xây dựng nông thôn mới, chúng ta cũng vẫn phải làm

Khoản thứ 2 xuất phát từ yêu cầu xây dựng nông thôn mới. Nhà nước bổ sung hỗ trợ thêm 17% cho 8 nhóm, như nước sạch môi trường, đường liên thôn, liên xóm, giao thông nội đồng, hệ thống thủy lợi kênh mương nội đồng…8 công trình nhà nước hỗ trợ, 7 công trình nhà nước đầu tư 100% vốn.

Tổng số vốn từ 2 loại này chiếm 40%. Còn 60% còn lại lấy từ đâu?. 30% vay của ngân hàng đầu tư sản xuất cho người dân và công trình phúc lợi… .

20% nữa do doanh nghiệp đầu tư. Thực tế các xã đạt nông thôn mới đều có vai trò của doanh nghiệp, đây là khâu bền vững.

10% còn lại là từ nguồn của người dân. Người dân trước hết tự bỏ tiền của để chỉnh trang sửa sang các công trình, đầu tư sản xuất của chính họ trên đất của họ, trong đó một số ít cũng tham gia vào các công trình công cộng. Cũng có nơi huy động ngày công, có nơi hiến đất, cũng có nơi đóng tiền.

Xây dựng đường giao thông đến trung tâm xã là một trong những ưu tiên của Chương trình - Ảnh minh họa

Ông Cao Văn Xuân, một cựu chiến binh ở Sơn Tây- Hà Nội hỏi: “Thưa Thứ trưởng, kinh phí cho xây dựng một xã đạt tiêu chuẩn xã nông thôn mới là rất lớn, có nơi lên đến hàng trăm tỷ đồng, trong đó ngoài sự hỗ trợ của Nhà nước, các xã phải tự huy động nguồn đầu tư tới 60%, vậy Chính phủ có cơ chế, chính sách gì giúp địa phương huy động được nguồn vốn trên?”

Ông Hồ Xuân Hùng: Có thể nói Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách để giúp nông dân trong việc xây dựng nông thôn mới. Hiện có mấy chính sách đáng quan tâm nhất.

Thứ nhất, Chính phủ đã ban hành Nghị định 61/2010/NĐ-CP thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn. Mới chỉ có 1,63% doanh nghiệp và chưa đến 1% đầu tư vào khu vực này. Bản thân các địa phương cũng chưa tạo điều kiện thu hút họ, và rủi ro trong lĩnh vực này cũng cao. Với Nghị định này, Chính phủ đã quy định danh mục đầu tư được ưu đãi rất lớn, rất rõ…

Thứ hai là Nghị định 41/2010/NĐ-CP về quỹ tín dụng cho nông dân vay để đầu tư phát triển, cùng một số chính sách cho người nghèo, chính sách nhà ở xã hội, hay chính sách không chỉ cho nông dân vay vốn cho sản xuất mà còn cho sửa chữa, sắm sửa nhà cửa, vườn tược…

Thứ ba là nơi nào có thể khai thác quỹ đất thì có thể đấu giá, và cho phép để lại 70% giá trị để tạo nguồn lực xây dựng nông thôn mới. Dĩ nhiên phải chú ý phòng tránh lợi dụng để bán đất. Ví dụ, khi hình thành một chợ mới, một khu hành chính xã mới, lập tức giá đất xung quanh có thể phát sinh lợi nhuận cao…

Thứ tư là tạo ra cơ chế để các tổ chức quốc tế, thu hút bà con trong nước, ngoài nước có thể tham gia đóng góp cho quê hương mình xây dựng nông thôn mới.

Ông Nguyễn Duy Lượng cho biết thêm: Thứ trưởng Hồ Xuân Hùng đã nói khá đầy đủ. Về vốn xây dựng nông thôn, có rất nhiều nguồn như nguồn vốn Trung ương và địa phương, vốn tín dụng, vốn từ doanh nghiệp, vốn từ hợp tác xã, từ các tổ chức khác và cuối cùng là vốn đóng góp của người dân. Nếu biết khai thác, huy động tốt thì người dân sẵn sàng đóng góp.

Trong quá trình thực hiện vừa qua, nhiều xã còn kêu gọi con em thành đạt ở nơi khác hướng về quê hương.

Nhưng về vấn đề này, cần nhấn mạnh một ý là tránh tư tưởng ỷ lại. Bởi nhiều nơi người dân chờ đợi ngân sách Trung ương hỗ trợ. Chẳng hạn làm một con đường nhỏ, nhiều nơi chỉ chờ đợi nguồn vốn từ bên trên, trong khi họ cũng có thể đóng góp một phần công sức.

Nhiều nơi đội ngũ cán bộ xã cũng chưa năng động sáng tạo, cũng vì một lý do là mình chưa trao cho họ những kiến thức cần thiết.

Ông Hồ Xuân Hùng: Cũng phải nói là bên cạnh việc chống khuynh hướng ỷ lại, cần chống khuynh hướng khai thác quá mức sức dân mà phải huy động sức dân một cách phù hợp, cần tận dụng trong khả năng mọi nguồn lực để xây dựng nông thôn mới.

MC: Chương trình xây dựng nông thôn mới đặt ra vấn đề cần chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng sản xuất hàng hóa hiệu quả cao. Đối với thực tiễn nông thôn nước ta hiện nay, vấn đề này rất khó bởi trình độ sản xuất còn lạc hậu. Vậy Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn giúp đỡ nông dân như thế nào về vấn đề nêu trên?

Ông Hồ Xuân Hùng: Chúng tôi khẳng định đây là việc rất khó và lâu dài, nhưng không có nghĩa là không làm được. Vì qua thực tế chỉ đạo 11 xã điểm, đã có 3 xã đạt được tiêu chuẩn giảm hộ nghèo và đạt tiêu chí về thu nhập.

Thứ 2, chúng ta phải có trách nhiệm dồn sức cùng nông dân để nâng cao nhanh đời sống, thu nhập cho nông dân.

Với trách nhiệm của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chúng tôi thấy có một số việc cần làm:

Thứ nhất, hướng dẫn ngay các xã, tỉnh thực hiện xây dựng quy hoạch sản xuất.

Thứ 2, tìm mọi giải pháp để triển khai tốt Nghị định 61 của Chính phủ, hướng doanh nghiệp về nông thôn, làm sao để doanh nghiệp là cầu nối giữa nông dân, nông nghiệp với thị trường, thị trường với nông dân, hướng dẫn, trợ giúp nông dân ra thị trường.

Thứ 3, khuyến nông, như anh Lượng vừa nói, là nâng cao tay nghề của người dân. Khuyến nông có tác dụng đào tạo trực tiếp cho nông dân làm nông nghiệp, để nông dân có đủ sức tiếp cận với khoa học kỹ thuật mới. Mỗi năm có 300.000 nông dân phải nâng cao tay nghề cho họ để họ đủ sức tiếp cận với khoa học kỹ thuật mới.

Thứ 4, cần hướng dẫn mô hình cụ thể cho người dân thấy, bởi trăm nghe không bằng một thấy, phải làm rất cụ thể. Ví dụ, muốn hướng dẫn nông dân làm sạch làng, sạch cho nhà mình, thì phải làm hầm biogaz.

Hướng dẫn nhân dân làm, sử dụng ra sao, vấn đề này hoàn toàn đội ngũ kỹ thuật của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có thể làm được.

Thứ 5, cung cấp thông tin cho dân. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã xây dựng một tờ báo chuyên ngành, một kênh truyền hình riêng, Hội Nông dân cũng có báo chuyên ngành. Hiện nay, cả hệ thống tuyên truyền của đất nước đang hướng về nông nghiệp, nông thôn. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cần nhanh chóng phối hợp với các cơ quan truyền thông để hướng dẫn không chỉ là kỹ thuật mà trước hết tập trung tuyên truyền cho nhân dân hiểu như công việc chúng ta đang làm hôm nay, và trách nhiệm họ tham gia chương trình này, và lợi ích họ đạt được khi chương trình có kết quả.

MC: Về vấn đề này, Hội Nông dân giúp đỡ bà con như thế nào, thưa ông Lượng?

Ông Nguyễn Duy Lượng: Chúng tôi cũng thấy đây là việc rất khó. Tôi nhất trí với ý kiến của anh Hùng đã nêu trước.

Về căn bản, cơ cấu nông nghiệp của chúng ta kể cả giai đoạn qua, chưa thay đổi về chất. Chúng ta chủ yếu vẫn sản xuất nông sản dưới dạng thô, hoặc sơ chế, cho nên chúng ta rất thiệt thòi.

Từ đó, đặt ra vấn đề trong lĩnh vực này, cần có giải pháp từ khâu chọn giống, chủng loại, đầu tư sản xuất, công nghệ chế biến như thế nào hay nghiên cứu chuyển giao khoa học kỹ thuật trong nông nghiệp ra sao nhất là về công nghệ và công nghệ sinh học. Ví dụ, làm sao thu được giá trị cao nhất trên 1 ha đất.

Chúng ta phải đặt vấn đề, hầu hết người nông dân đều muốn sản xuất nông nghiệp hàng hóa, nhưng còn nhiều tồn tại, thiếu, trong đó thiếu vốn, khả năng tiếp cận thị trường.

Chính phủ phải có hàng loạt chính sách, giải pháp mới giải quyết được các vấn đề đặt ra.

MC: Thực tế những năm vừa qua cho thấy, có rất nhiều bộ, ngành tham gia các đề án xây dựng nông thôn. Mỗi bộ, ngành lại có một cơ chế đầu tư, hướng dẫn riêng, nên dẫn đến có tình trạng chồng chéo về cơ chế chính sách, gây khó khăn cho địa phương trong quá trình triển khai thực hiện, và nhiều khi còn gây lãng phí ngân sách. Thực trạng này được rút kinh nghiệm như thế nào trong chương trình xây dựng nông thôn mới hiện nay?

Ông Hồ Xuân Hùng: Đúng là có thực trạng này. Ngay cả chương trình mục tiêu quốc gia cũng có tới 11 chương trình, và chương trình mang tính mục tiêu của Chính phủ cũng có tới 13 chương trình. Dĩ nhiên không phải vùng nào cũng có đủ 24 chương trình đó. Các vùng khó khăn, vùng sâu, vùng xa thì có nhiều chương trình hơn. Và mỗi chương trình do một bộ quản lý, nên việc kêu gọi lồng ghép rất khó, mặc dù quyền lồng ghép này đã được Chính phủ trao cho Chủ tịch tỉnh. Đó là điều thứ nhất chúng ta cần chia sẻ.

Khắc phục thế nào? Khi Chính phủ chuẩn bị ban hành Chương trình mục tiêu quốc gia, đã thảo luận chuyện này. Đây là chương trình khung, bao gồm những chương trình trước kia được Chính phủ tiếp tục kéo dài, nhưng tất cả đều hướng tới mục tiêu xây dựng nông thông mới. Ví dụ chương trình kiên cố hóa trường học trước kia mới chỉ đặt mục tiêu cứng hóa mà chưa có chuẩn, hoặc chương trình cứng hóa đường giao thông thì nay đặt ra chuẩn là phải rộng 5 mét hay 7 mét. Nghĩa là các chương trình hiện có nếu tiếp tục kéo dài thì đều phải hướng tới Chương trình mục tiêu xây dựng nông thôn mới.

Đây là điểm rất khác biệt. Chương trình khung này bao trùm lên các chương trình đó. Các chương trình cũ vẫn do các bộ điều hành nhưng thông qua sự điều phối chung của Ban chỉ đạo Trung ương về xây dựng nông thôn mới thì mọi khó khăn sẽ được xử lý.

MC: Ở góc độ Hội nông dân có ý kiến gì?

Ông Nguyễn Duy Lượng: Anh Hồ Xuân Hùng đã nói khá đầy đủ. Tôi chỉ muốn nói thêm, là không thể tránh khỏi chênh lệch giữa các vùng miền. Bởi vì đối với nông thôn, Bộ Chính trị cũng có 6 Nghị quyết để phát triển 6 vùng kinh tế, mỗi vùng có đặc thù riêng. Như anh Hồ Xuân Hùng đã đặt vấn đề, những xã đặc biệt khó khăn thì nhà nước cũng đã tạo cơ chế riêng, chỉ có vấn đề tổ chức thực hiện cho tốt.

Từ nhận thức đó, có thể thấy, khi áp 19 tiêu chí nông thôn mới vào các vùng miền, phải xác định quy hoạch, cơ cầu phát triển, và vấn đề mấu chốt, khó khăn nhất là tổ chức sản xuất.

Phải tạo ra hệ thống nhà văn hóa xã và thôn bản một cách hài hòa - Ảnh mang tính minh họa

Ông Hồ Xuân Hùng: Hiện nay trong nông nghiệp có khoảng 6370 hợp tác xã. Nhưng vừa rồi, sau Nghị quyết Trung ương V, chúng ta chuyển đổi mô hình hợp tác xã từ kiểu cũ sang kiểu mới.

Lần này, trong Nghị quyết Trung ương VII chúng ta dùng từ “mô hình sản xuất thích hợp”, không dùng “quan hệ sản xuất ở nông thôn”. Đây là điều rất khác biệt. Điều này có nghĩa là tập trung cao độ vào loại hình nào người nông dân thấy phù hợp với mình. Ví dụ tổ hợp tác, nghị quyết kinh tế hội, kinh tế trang trại… được nông dân rất ủng hộ. Đây là mô hình mới trong tổ chức sản xuất lần này.

Đối với mô hình hợp tác xã, chúng ta tiếp tục phát triển nhưng hoàn toàn theo nguyên tắc tự nguyện, không hành chính hóa. Các thành viên hợp tác xã không phải chỉ là nông dân, có thể là nông dân làm nông nghiệp nhưng cũng có thể là người không làm nông nghiệp nhưng gắn với tiêu thụ nông nghiệp. Mô hình hợp tác xã kết nối với mô hình doanh nghiệp. Đây là mô hình “mở’ và rất mới hiện nay.

Hợp tác xã đa phần hướng lợi nhuận theo nhóm sản phẩm, hoặc theo cùng khâu công việc, không ôm đồm nhiều khâu như trước đây. Không tập thể hóa tư liệu sản xuất. Đây là điều rất hay được nông dân rất hưởng ứng. Các mô hình này được các tỉnh Đồng bằng Nam bộ và một số tỉnh ở Đồng bằng Bắc bộ thực hiện rất thành công.

MC: Chị Trần Thị Hợp, công tác ở ngành văn hóa cho biết: “Ở nhiều xã, nhà văn hóa được xây dựng rất khang trang nhưng không phát huy được hiệu quả, vì không thu hút được người dân, gây nên lãng phí. Thực trạng này nhà nước có biết để rút kinh nghiệm khi xây dựng mô hình nông thôn mới hay không?”

Ông Hồ Xuân Hùng: Tôi nghĩ là các địa phương và bộ, ngành biết. Rút kinh nghiệm, nên khi bàn về vấn đề này, chúng tôi đã đưa ra một số vấn đề.

Thứ nhất, cần làm rõ chức năng nhà văn hóa như thế nào. Nhà văn hóa không phải là nơi hoạt động văn hóa thuần túy, mà còn phải sử dụng cho các mục đích khác trên phạm vi toàn xã.

Vấn đề thứ hai, là các nhà văn hóa xã không có bộ phận quản lý, không có duy tu, bảo dưỡng sau khi hoàn thành.

Thứ ba là phải tạo ra hệ thống nhà văn hóa xã và thôn bản một cách hài hòa, tận dụng cơ sở hiện có để tạo hoạt động văn hóa cộng đồng, tránh lãng phí

Thứ tư là nhà văn hóa xã phải có quy mô hợp lý, hình thức hợp lý, phù hợp vùng miền và đặc tính của cư dân. Ví dụ nhà văn hóa xã ở Tây Nguyên có thể làm theo mô hình Nhà Rông... Bây giờ chúng ta phải tổ chức lại hệ thống này cho hiệu quả hơn.

MC: Một giáo viên ở huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang có thắc mắc: “Thưa Thứ trưởng, sau khi đạt tiêu chí xã nông thôn mới thì cơ sở hạ tầng, trang bị vật chất cho giáo dục và y tế ở các xã vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, so với các khu vực khác trong cả nước, còn có sự chênh lệch nào không?”

Ông Hồ Xuân Hùng: Về cơ bản là không có chênh lệch nào, cả về các tiêu chí “phần cứng” như nhà xưởng, trang thiết bị… và cả “phần mềm” như đội ngũ y bác sĩ…

Chỉ có một số khác biệt nhỏ trong tiêu chí về đường giao thông hoặc hệ thống thủy lợi. Có thể nói, các tiêu chí có tính an sinh xã hội, sự khang trang, đổi mới bộ mặt nông thôn, tạo điều kiện mới cho nông dân về cơ bản là giống nhau.

MC: Thưa Thứ trưởng, vừa rồi, ông cũng đã lắng nghe và trả lời nhiều thắc mắc từ những người dân ở các địa phương về chương trình này. Với tư cách là người sát sao với công tác chỉ đạo chương trình này, theo ông đâu là khó khăn, vướng mắc lớn nhất trong việc triển khai thực hiện chương trình?

Ông Hồ Xuân Hùng: Tôi cho khó khăn lớn nhất là nhận thức là về mục tiêu chương trình, không chỉ là trong người dân mà ngay cả trong Ban chỉ đạo cũng cần thảo luận tiếp. Ngày hôm qua, Phó Thủ tướng thường trực Nguyễn Sinh Hùng đã ký quyết định ban hành quy chế hoạt động của Ban chỉ đạo, trong đó một vấn đề mà chúng tôi đóng góp là tăng cường công tác tuyên truyền, để người dân có thể hiểu được, để cả hệ thống chính trị vào cuộc tích cực hơn nữa.

Cái thứ hai, nói gì thì nói, nguồn lực để xây dựng nông thôn mới từ Nhà nước không thể có đủ ngay lập tức. Xây dựng nông thôn mới phải có lộ trình, theo đó 10 năm tới cũng chỉ đạt 50% số xã, mà để làm xong có thể phải mất 20 năm, 30 năm, 40 năm. Nước Anh làm 100 năm mới xong nông thôn mới, nước Mỹ mất 80 năm, nước Nhật mất hai đời người. Chúng ta không thể vội vàng vì phải có nguồn lực.

Vấn đề thứ ba là mối quan hệ giữa nông thôn truyền thống và nông thôn mới. Phải làm sao vừa giữ được bản sắc văn hóa dân tộc của nông thôn truyền thống, nhưng cũng chứa đựng yếu tố hiện đại phù hợp với nhu cầu con người, với xu thế phát triển. Nếu chúng ta đô thị hóa nông thôn, giữa nhà nàng và nhà tôi không có “dậu mùng tơi” mà là một bờ tường cứng ngắc thì nếu không khéo sẽ tạo ra thêm mâu thuẫn.

Vấn đề nữa là phải có giải pháp xử lý các mâu thuẫn ở nông thôn, đảm bảo an ninh trên địa bàn, đưa nông thôn phát triển bền vững. Đây là việc không đơn giản.

Vấn đề thứ năm là chúng ta muốn đưa doanh nghiệp vè nông nghiệp, nông thôn nhưng rủi ro trong lĩnh vực này quá lớn mà sản xuất nhỏ bé. Chúng ta đã nói đến tích tụ ruộng đất từ mấy chục năm nay, nhưng mâu thuẫn giữa sản xuất lớn với tình trạng manh mún của nông nghiệp Việt Nam là rất khó giải quyết trong quá trình thực hiện sắp tới.

MC: Ông có thể nói rõ hơn về chính sách thu hút doanh nghiệp đầu tư?

Ông Hồ Xuân Hùng: Nói lại về nghị định 61 đã được Chính phủ ban hành. Lâu nay chúng ta khuyến khích doanh nghiệp làm từ thiện, điều này cũng quý nhưng nhưng phải làm sao để họ đứng chân ở nông thôn, gắn với nông dân, phát triển sản xuất và định hướng sản xuất. Phải có chính sách rõ để doanh nghiệp đầu tư vào nông thôn, nông nghiệp.

Rủi ro khi đầu tư vào nông nghiệp cao như vậy, trong khi hệ thống bảo hiểm, hệ thống “giá đỡ” sản xuất chưa tốt. Chính phủ đã giao Bộ Tài chính soạn thảo ban hành một loạt văn bản về vấn đề này. Chúng tôi thường nói phải có giá đỡ cho nông nghiệp thì doanh nghiệp mới vào.

MC: Theo ông thì công tác tuyên truyền, vốn rất quan trọng, nên được triển khai như thế nào?

Ông Hồ Xuân Hùng: Tôi cho rằng, những buổi đối thoại, giao lưu như hôm nay có tác dụng rất tốt trong việc giúp người dân và các cán bộ không thường xuyên làm công tác này nhận thức được hệ thống công việc phải làm. Cả hệ thống chính trị phải thấy được trách nhiệm trong việc xây dựng nông thôn mới.

Chính phủ đang bàn với Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc phát động một cuộc vận động lớn là Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư gắn với xây dựng nông thôn mới. Cần tiến hành tuyên truyền một cách thường xuyên với nhiều hình thức để người dân hiểu được.

Tôi cho rằng hệ thống đài truyền thanh xã, bưu điện xã hiện hoạt động khá tốt song cần phải đẩy mạnh hơn nữa.

Ông Nguyễn Duy Lượng: Hiện nay, vẫn còn có những vùng lõm về truyền hình, về sóng phát thanh, nhất là vùng biên giới…, các cơ quan truyền thông cần có những nghiên cứu, những biện pháp để có thể phủ sóng sâu rộng hơn. Chính phủ cũng đã cấp miễn phí báo chí cho các địa phương đặc biệt khó khăn.

Tôi cũng cho rằng, vai trò của Mặt trận, các tổ chức đoàn thể trong xây dựng nông thôn mới là hết sức cần thiết, không chỉ là tham gia vào xây dựng 19 tiêu chí mà còn phải huy động toàn dân tham gia chương trình này.

MC: Mục tiêu của Chương trình đề ra là đến năm 2015 sẽ có 20% số xã trên toàn quốc đạt các tiêu chí về xây dựng nông thôn mới và đến năm 2020, con số này sẽ là 50%, riêng Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh là 70%. Nhiều ý kiến cho rằng, do thời gian ngắn nên khó có thể đạt được mục tiêu trên. Xin Thứ trưởng cho biết ý kiến về vấn đề này?

Ông Hồ Xuân Hùng: Tôi cũng nghe dư luận nói nhiều về chuyện này, nhưng thực tế, trước khi chuẩn bị cho Nghị quyết Trung ương cũng như chương trình mục tiêu quốc gia của Chính phủ, Bộ NNPTNT và các bộ, ngành đã khảo sát cơ bản thực trạng nông thôn mới hiện nay.

Tôi đưa ra một số thông số làm cơ sở. Cho tới nay, có 85 xã đạt đủ 19 tiêu chí, đúng, sát với tiêu chí mới. Thứ 2, có tới 12% xã đạt từ 12-15 tiêu chí.

Thông tin thứ 3, có 50-70% xã đạt được một số tiêu chí cơ bản. Đây là khảo sát thực địa đối chiếu sát với tiêu chí.

Nếu giai đoạn 2011-2015, chúng ta biết cách lựa chọn hỗ trợ thêm các xã có khả năng đi trước một bước thì khả năng đạt 20% số xã là hoàn toàn có thể.

Vấn đề cơ bản, bên cạnh việc làm đại trà, các nơi có điều kiện đi sớm một bước thì dồn sức hỗ trợ để họ về sớm một bước

Thực trạng bây giờ có thể thấy, tiêu chí định ra không phải quá cao, thời gian 5 năm mới có 20%, 10 năm mới có 50% xã đạt chuẩn.

Riêng với Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, đây là 2 địa bàn mà họ đưa ra được phương án, đề án rất rõ, nguồn lực cụ thể với quyết tâm cao, tôi rất tin, khả năng đạt mục tiêu của Hà Nội và TP Hồ Chí Minh.

MC Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới đã, đang được triển khai trên phạm vi cả nước, nhằm mục tiêu phát triển hệ thống hạ tầng kinh tế-xã hội thiết yếu ở nông thôn theo chuẩn nông thôn mới, nâng cao thu nhập của dân cư nông thôn, giảm tỷ lệ hộ nghèo, xây dựng được cơ bản hệ thống giám sát ô nhiễm nông thôn, cơ bản xây dựng xong kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội theo chuẩn nông thôn mới…

Hy vọng cuộc tọa đàm hôm nay đã giúp bạn đọc, người dân hiểu về chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, cũng như nhận biết những khó khăn, tồn tại, để cùng chung sức khắc phục, hướng đến hoàn thành mục tiêu chung.

Cổng TTĐT Chính phủ