Phân tâm và thất vọng
 |
|
Cải cách giáo dục là tất yếu. Ảnh: VNN.
|
Giữa sức ép nặng nề của cuộc khủng hoảng kinh tế Mỹ, trong diễn văn đọc trước hai viện của Quốc hội, ngày 24/2/2009, Tổng thống Mỹ Obama vẫn khẳng định chắc chắn sẽ dành ưu tiên đầu tư vào ba lĩnh vực tuyệt đối cần thiết cho tương lai kinh tế nước Mỹ: Năng lượng, chăm sóc sức khỏe và giáo dục.
Bà Chủ tịch Đại học Harvard, khi mới lên nhậm chức cũng nói rõ quan điểm, Harvard trước sau phải cải cách giáo dục (CCGD). Nước Pháp - châu Âu xa xôi, và Trung Quốc, châu Á láng giềng gần gũi mới đây cũng xây dựng những đề án CCGD trung hạn và dài hạn.
Đủ biết, CCGD đang là yêu cầu bức thiết của sự phát triển kinh tế - xã hội nhân loại, là đòi hỏi của thời đại và xu thế tất yếu trên thế giới.
Trong bối cảnh và xu thế ấy, sự tụt hậu của kinh tế - xã hội đất nước, những mâu thuẫn, bất cập và khủng hoảng kéo dài bộc lộ sự già lão, bảo thủ, lạc hậu của nền giáo dục VN cho thấy CCGD phải là tất yếu.
Nó thực sự biến thành khát vọng, thành kiến nghị khẩn thiết của đông đảo các nhà khoa học, nhà quản lý GD, nhà sư phạm tâm huyết và nhiệt huyết với GD nước nhà.
Giữa lúc ấy, văn bản dự thảo Chiến lược phát triển GD (2009 - 2020) của ngành GD - ĐT xuất hiện. Mới ở dạng dự thảo (lần thứ 14), dự thảo Chiến lược phát triển GD của ngành đã đem đến rất nhiều điều phân tâm và thất vọng trong xã hội.
Phân tâm, vì một thực tế hiển nhiên, ngành đang triển khai Chiến lược phát triển GD (2001- 2010), còn hai năm nữa, chiến lược này mới đến hồi kết. Vậy, Chiến lược phát triển GD (2009 - 2020) phải chăng là sự phủ nhận chiến lược cũ? Về mặt khoa học và thực tiễn, ngành cũng không hề có động thái tổng kết. Vì sao?
Thất vọng, vì xem xét kỹ người ta dễ dàng nhận thấy, nhiều giải pháp của chiến lược lẫn lộn với nhiệm vụ của ngành, với những số liệu, chỉ số cụ thể.
Nếu như CCGD là sự đổi mới triệt để và toàn diện nền GD, là việc “đại sự” mang tầm cỡ một quốc gia, tạo ra sự chuyển biến từ lượng thành chất, thì chiến lược phát triển GD xét cho cùng, mới chỉ là kế hoạch của một bộ phận, của một ngành.
Hệ thống “mở”- “mềm” và giải pháp “đột phá”
Ngày nay, một hệ thống GD như thế nào có thể đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong một thị trường lao động đầy yếu tố chuyển dịch đa dạng và linh hoạt bất ngờ, tạo khả năng hội nhập thời hiện đại?
Câu trả lời cho hệ thống GD ấy, chỉ gồm hai chữ M : “Mở” và “mềm” (dẻo).
Khác hẳn với hệ thống GD cũ về bản chất - xơ cứng, khép kín, hệ thống GD “mở” và "mềm" phải bảo đảm nguyên tắc phân hóa mềm dẻo, bảo đảm sự liên thông giữa các ngành học (dạy nghề, trung cấp chuyên nghiệp, cao đẳng, đại học), đáp ứng yêu cầu học tập từ trẻ mầm non đến người lao động bình thường, theo ba mục tiêu: “Dân trí, nhân lực, nhân tài”.
Nhưng muốn “mở” và “mềm”, hệ thống GD này cần bảo đảm tính thống nhất, nhất quán, cần được cơ cấu lại sao cho phù hợp, hạn chế tình trạng cát cứ, chia rẽ ngay trong kết cấu GD - ĐT lâu nay, tăng thêm sức mạnh quản lý.
Hệ thống GD “mở” và “mềm” gắn kết chặt chẽ và cung ứng có hiệu quả nguồn nhân lực có chất lượng cho xã hội, là kết quả tất yếu của một giải pháp lớn mang tính “đột phá” chưa từng có trong lịch sử các cuộc CCGD, đổi mới GD trước đây, dưới cái nhìn hệ thống và thực tiễn khách quan. Đó là đổi mới cơ chế quản lý GD.
Bản chất của giải pháp này, là một loạt những giải pháp "mở" và "mềm" mang tính đồng bộ, hỗ trợ nhau, nhưng tập trung nhất ở tư tưởng: “Phân cấp quản lý, tăng cường tính tự chủ gắn với trách nhiệm xã hội của trường học (phổ thông, ĐH)- những tế bào sống của cả cơ thể GD.
Sự tự chủ gắn với trách nhiệm xã hội là cách giải phóng năng lực sáng tạo của mỗi trường học, tạo ra sản phẩm tối ưu - những người lao động có năng lực tư duy, sáng tạo, biết thích ứng và xử lý những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn.
Nhưng sự tự chủ của các trường không có nghĩa tập trung toàn bộ quyền lực “ban phát” tài chính - nhân sự cho ông hiệu trưởng, mà nó đòi hỏi một cơ chế bảo đảm sự vận hành của các trường đúng pháp luật, công bằng, công khai và minh bạch. Đó là xóa bỏ cơ chế bộ chủ quản, gắn với xây dựng mô hình hội đồng trường ở cơ sở - một cách làm phổ biến của thế giới, nhưng lại là mới mẻ với VN.
Xóa bỏ cơ chế bộ chủ quản, là "trả lại" cho bộ chủ quản chức năng quản lý nhà nước, định hướng phát triển, giám sát, kiểm tra việc thực hiện đường lối, chính sách GD chung mà lâu nay Bộ GD và ĐT lơi lỏng, đồng nghĩa với việc Bộ không phải là "bầu sữa" để "con" (trường) khóc, "bố" (Bộ GD và ĐT) mới cho "ti".
Đặc điểm của nhà trường phổ thông là hình thành nền tảng nhân cách học sinh, luôn gắn với địa bàn cơ sở (địa phương), để mỗi loại hình (trường phổ thông thường, trường chuyên, trường chất lượng cao…) có sứ mạng riêng trên cơ sở mục tiêu GD chung.
Đặc điểm của nhà trường đại học là đào tạo nguồn nhân lực bậc cao gắn với thị trường lao động, dĩ nhiên yêu cầu, trình độ và mức tự chủ của trường đại học cao hơn phổ thông rất nhiều.
Đổi mới cơ chế quản lý GD ở cơ sở cần các điều kiện "mềm" và "mở" đồng bộ, trước nhất ở việc sử dụng đội ngũ. Cơ chế quản lý đội ngũ cứng nhắc hiện nay trước sau cũng phải được thay thế bằng cơ chế quản lý, sử dụng đội ngũ giáo viên, giảng viên mềm dẻo, linh hoạt, phù hợp nguyên tắc phân hóa, vừa tạo động lực kích thích giáo viên, giảng viên làm việc và hưởng thụ, thu nhập tương xứng với năng lực, phẩm cách, vừa có khả năng sàng lọc.
Đổi mới cơ chế quản lý GD đòi hỏi chương trình GD, một yếu tố, một điều kiện quan trọng góp phần bảo đảm chất lượng GD cũng phải thay đổi một cách bản chất theo hướng “mở” và “mềm”.
Nếu chương trình GD cổ truyền thiết kế để giáo viên truyền thụ kiến thức một chiều, áp đặt, mang tính “khép kín”, mệnh lệnh thừa hành, thì chương trình GD hiện đại mang tính mở, hướng tới mục tiêu phát triển nhân cách, năng lực vận dụng và sáng tạo của cá nhân người học, bảo đảm các yếu tố phần cứng, phần mềm, gắn với đặc điểm thực tiễn địa phương và với sứ mệnh đào tạo.
Gắn với chương trình, tất yếu phương thức tổ chức đào tạo phải linh hoạt, gợi khả năng tự học, tự nghiên cứu của người học (đào tạo theo hình thức tín chỉ ở ĐH). Chuyển hẳn việc dạy và học từ truyền thụ một chiều sang tổ chức trò làm việc, thầy hướng dẫn, dạy cho trò biết cách học (ở phổ thông), kết hợp giảng dạy với nghiên cứu khoa học (ở ĐH). Đưa việc kiểm định, đánh giá chất lượng một cách độc lập, khách quan, công bằng như một giải pháp quản lý hiện đại góp phần điều chỉnh cách dạy, cách học, cách thi.
Thách thức nội tại - con người
Nhưng ở bối cảnh sự phát triển GD nằm trong một cơ chế quản lý kinh tế - xã hội còn quá nhiều bất cập thì những giải pháp GD mang tính “đột phá” nêu trên cũng đang phải đối diện với những thách thức nội tại - con người.
 |
|
Câu trả lời cho hệ thống GD Việt Nam chỉ gồm hai chữ M : “Mở” và “mềm”.
Ảnh: news.vnu.edu.vn
|
Thứ nhất là lòng người. Sự thành bại của chủ trương, giải pháp GD phụ thuộc rất lớn vào “cái nhìn cùng về một hướng” của toàn ngành. Nhưng lịch sử liệu có lặp lại một cách đáng nghi ngại? Công cuộc đổi mới GD gần 10 năm trước diễn ra trong sự phân tâm, phân tán và không tập hợp được trí tuệ đội ngũ, đến giờ rút cục ra sao? Bài học đáng buồn ấy liệu có giúp gì cho ngành trong hành trình chiến lược phát triển sắp tới?
Thứ hai là tư duy con người. Giải pháp "đột phá" đòi hỏi con người phải ý thức tự thân đổi mới tư duy, để bước ra khỏi cái thủ cựu, cái cũ kỹ, cái sức ì đáng sợ của một cách nghĩ, cách làm GD duy ý chí trong quá khứ, nắm bắt và làm GD theo quy luật, xây dựng và phát triển một nền GD vì trẻ em, vì tuổi trẻ, không phải "vì người lớn". Liệu sự “lột xác” ấy có thực sự khả thi?
Thứ ba là tính tư lợi của con người. Đây chính là thách thức lớn nhất. Sự đổi mới cơ chế quản lý GD, xóa bỏ cơ chế bộ chủ quản, tăng quyền tự chủ gắn với trách nhiệm xã hội, thực chất là xóa bỏ cơ chế độc quyền, ban phát kiểu xin - cho, xóa bỏ quyền lực và “lợi ích nhóm”. Liệu giải pháp này có biến thành hiện thực?
Mới hiểu một thực tế này, kiến nghị đòi quyền tự chủ tài chính - nhân sự của các trường vô cùng mạnh mẽ, nhưng việc thành lập mô hình hội đồng trường lại vô cùng yếu ớt. Và kiến nghị xóa bỏ cơ chế bộ chủ quản, tuy đã được đề cập tới, nhưng dường như vẫn ở thế bỏ ngỏ...
Giờ, có còn nhiều không những ngọn lửa của con người biết cháy sáng lên, thông minh và ấm áp vì con người, vì dân tộc? Như ngọn lửa mà Obama, vị tổng thống da màu đã truyền cho cả dân tộc Mỹ, cho mỗi người giáo viên, giảng viên nước Mỹ trong ngày 24/2 vừa qua.
Để dân tộc VN đầy bi thương, đau khổ nhưng cũng đầy quật cường khí phách, xứng đáng ngẩng cao đầu kiêu hãnh sánh vai với các dân tộc giàu mạnh khác đi lên, bắt đầu từ sự chấn hưng, từ sự đổi mới và phát triển của GD?
.jpg)
tuvanxaydungonline.vn
Dichvusxnn.vn
Nhaoxahoivietnam.vn