Đến khi thi học phần, thầy giáo lại chốt vấn đề, sinh viên chỉ việc học trong phần giới hạn đó và đạt điểm cao một cách dễ dàng nhưng không thực chất. Sinh viên không đi thư viện để tìm kiếm thông tin nên cực kì thụ động trong quá trình tiếp nhận kiến thức.

PV: Theo ông, những điểm báo động này nếu không được sớm khắc phục thì sẽ dẫn đến những hệ quả gì?

NCK: Điều gì sẽ xảy ra nếu như ta có bệnh mà ta không chịu chữa? Giáo dục đại học Việt Nam hiện nay buộc phải cạnh tranh bởi có những trường Đại học được thành lập 100% vốn nước ngoài. “Thị trường” đại học VN sẽ mất nhiều thị phần nếu như chúng ta không nâng cao chất lượng dạy và học.

Có những trường ĐH ở nước ngoài không có tên tuổi nhưng khi họ sang Việt Nam thì sinh viên Việt Nam lại chọn học với mức học phí rất cao. Đồng thời mỗi năm chúng ta mất một lượng tiền rất lớn để gửi học sinh sang nước ngoài học bởi tâm lí của các bậc phụ huynh bao giờ cũng mong muốn cho con cái mình được đào tạo ở môi trường dạy và học tốt nhất.

Thêm nữa, các trường đại học lớn đang đứng trước tình trạng chảy máu chất xám bởi một lượng lớn giảng viên tích cực ở Việt Nam đã được mời sang các trường ĐH nước ngoài giảng dạy. Chúng ta cần có cơ chế để giữ lực lượng giáo viên đó lại, trả cho họ một mức lương xứng đáng.

Giờ học semina rất buồn tẻ

PV: Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự thụ động của sinh viên phải chăng là do ở phương pháp giảng dạy nhàm chán của người thầy? Có ý kiến cho rằng điều quan trọng ở người thầy không chỉ là “tháp ngà” trí thức, mà quan trọng hơn người thầy phải là người truyền cảm hứng, người đem lại cho sinh viên một sự hứng khởi học tập. Bởi lẽ, bản chất của giáo dục là một quá trình dân chủ giữa thầy và trò cùng bước vào lâu đài trí thức, cùng hỗ trợ, khích lệ, tác động lên nhau chứ không phải người này áp đặt kiến thức lên người kia? Ông nghĩ gì về quan điểm này?

NCK: Chất lượng dạy và học đuợc đánh giá là tốt dựa trên sự tương tác hai chiều giữa giảng viên và sinh viên trong quá trình trao đổi, tiếp nhận kiến thức. Có một thực tế là trong quá trình giảng dạy giảng viên không áp dụng được nhiều phương pháp dạy tích cực. Cụ thể, cách học semina sẽ rèn luyện được cho sinh viên kĩ năng tìm kiếm thông tin, thuyết trình, thao tác nhóm. Nhưng hầu hết các giáo viên không dùng cách này để dạy tư duy, kĩ năng cho sinh viên.

Có một số giảng viên áp dụng phương pháp này nhưng lại không giao nhiệm vụ cụ thể cho từng sinh viên mà chỉ nêu ra vấn đề chung chung yêu cầu sinh viên tìm tài liệu. Cách làm này khiến ai thích tìm thì tìm, ai không thích thì thôi. Trong khi các giờ học semina ở các trường tiên tiến trên thế giới thường đề ra những vấn đề rất cụ thể. Giảng viên chia nhóm và giao từng đề tài cụ thể cho mỗi nhóm. Các nhóm phải chuyển tư liệu nghiên cứu thành tài liệu thuyết trình trên Parabol và giáo viên sẽ đánh giá điểm thuyết trình trên Parabol đó.

Tôi đã từng dự giờ semina ở Vệt Nam và cảm thấy chúng diễn ra rất buồn tẻ. Giảng viên không có người trợ giảng nên cuối cùng không tổng hợp được kết quả semina và biết được những vấn đề nào sinh viên còn chưa rõ.

PV: Việc sử dụng giáo án điện tử như một phong trào được cổ vũ trong các trường đại học cũng là một sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy?

NCK: Hiện nay, việc sử dụng giáo án điện tử vào giảng dạy chứng tỏ một phương pháp dạy và học hiện đại. Nhưng nếu dùng giáo án điện tử chỉ để thay phấn viết bảng thôi thì hậu quả sẽ còn tiêu cực hơn nhiều bởi thực chất đó vẫn là phương pháp thuyết trình một chiều. Mục đích của giáo án điện tử là tiết kiệm khả năng viết bảng để giành thời gian cho giảng viên giải thích khái niệm, cho sinh viên đặt câu hỏi sau đó chia thành nhóm cho sinh viên thảo luận.

Muốn vậy khâu chuẩn bị giáo án của giáo viên cần có sự đầu tư hơn và họ thường phải sử dụng kết quả nghiên cứu. Nhưng thử hỏi xem bao nhiêu giáo viên có được những kết quả nghiên cứu trên báo chí? Các kĩ năng nghiên cứu của nhiều giáo viên còn kém ví dụ như họ chỉ biết làm những phiếu đơn giản để tính tỉ lệ phần trăm mà không biết sử dụng những phương pháp thông kê hiện đại; họ chưa biết phản biện cho những những nghiên cứu thống kê trên báo chí để giúp cho sinh viên có cách tư duy tốt.
 

54, 5% sinh viên không có hứng thú học tập?- Ảnh: Sơn Hà

NCK: Khi xem xét vấn đề chúng ta nên xem ở nhiều mặt. Đúng là có một số trường đại học khi thiết kế chương trình đào tạo thì thời lượng sinh viên được đi thực hành rất ít trong khi lý thuyết trừu tượng lại chiếm số lượng nhiều.

Ví dụ cụ thể về việc đào tạo giáo viên dạy toán: Phần lớn chương đào tạo ở đại học là học toán cao cấp, thế nhưng thầy giáo đó đến khi dạy cấp tiểu học nào đó lại chỉ dạy toán tiểu học mà thôi. Điều này chứng tỏ việc liên thông giữa chương trình dạy toán tiểu học với đào tạo ở đại học chưa tốt.

Ở nước ngoài họ coi việc đào tạo sư phạm phải căn cứ trên kỹ năng hành nghề đến một mức nào đó mới đạt được nghiệp vụ sư phạm. Thế nhưng ở nước ta mô hình đào tạo lại tuyển sinh sư phạm ngay từ đầu vào sau đó mới đạo tạo nghiệp vụ sư phạm nên chất lượng không đồng đều.

PV: Theo quan điểm của riêng ông thì những ràng buộc, ngăn trở gì về cơ chế, chính sách đã gây nên tính thụ động trong các trường đại học?

NCK: Xét về cơ chế, những người dạy học tích cực, tự soạn giáo án điện tử, dạy học bằng phương pháp mới chỉ được khuyến khích bằng miệng chứ họ không có được sự bù đắp về vật chất. Chưa có một cơ chế nào để trả lương cho họ cao hơn.

Giả dụ chúng ta ghi âm toàn bộ giờ giảng của giảng viên và đặc biệt là sau đó có sự đánh giá của sinh viên về hiệu quả của tiết học thì tôi tin, nhiều thầy cô sẽ thay đổi phương pháp giảng dạy nếu họ dạy quá nhàm chán.

Chúng ta cũng nên trả lương cao hơn cho những giảng viên được sinh viên đánh giá là có phương pháp giảng bài tốt, gây hứng thú tìm tòi, học tập. Hiện nay, việc trả lương cho giáo viên lại dựa trên học hàm, học vị chứ những giáo viên thực sự truyền đạt hay giống như nghệ sĩ giảng bài trên sân khấu gây hứng thú cho sinh viện lại ít được phát hiện. Thế nhưng liệu các trường đại học có dám làm điều đó khi họ không có nguồn thu tài chính. Liệu bộ Giáo dục có cho phép họ làm điều đó không?

Giáo dục nước ngoài đào tạo rất khác, ngay từ đầu môn học, giáo viên sẽ cung cấp đề cương chi tiết. Trong đó nói rõ, môn học này có bao nhiêu tiết học, bao nhiêu đơn vị học trình, bao nhiêu lý thuyết, thực hành, và có hình thức đánh giá nào? Cần phải có một khung rõ ràng về hình thức học như vậy để sinh viên có thể chủ động trong quá trình học.

Ở Việt Nam cũng làm những điều này nhưng hoàn toàn không có sự kiểm soát một cách chặt chẽ. Chúng tôi là những người đi đánh giá và thấy rõ lỗ hổng trong việc giám sát đó

PV: Là một chuyên gia về tâm lý học, ông đánh giá về những ràng buộc liên quan đến yếu tố tâm lý, văn hóa.. đã tác động đến thực tế này?

NCK: Về yếu tố tâm lí, sinh viên ngay từ khi học phổ thông lên đại học luôn thụ động trong quá trình học tập. Trẻ em lớn lên ngay từ trong gia đình đã không được cha mẹ, thầy cô khuyến khích sự sáng tạo nên đa phần là hình thành một thói quen thích vâng lời, thích bắt chước. Cho đến khi học đại học thì họ vẫn giữ thói quen đó. Và việc phá bỏ tính thụ động đã ăn sâu vào mười mấy năm quả là không dễ.

Để sinh viên có hứng thú trong học tập thì phải có người dẫn dắt, tức là thầy phải chủ động và biết phương pháp dạy học tích cực. Thực chất số lượng giảng viên biết những phương pháp dạy hiện đại là rất ít.

Tôi ước tính có 70-80% giáo viên vẫn giảng theo phương pháp cũ. Việc nâng cao chất lượng dạy và học ở giáo dục đại học Việt Nam vẫn là một vấn đề thật khó để có thể giải quyết tốt ngay trong chốc lát được.

Hiện nay ở các tỉnh, thành phố có rất nhiều trường Cao Đẳng được nâng cấp lên đại học, nhiều trường đại học mới được thành lập nhưng lại chưa có một cơ chế giám sát chặt chẽ xem các trường có đủ điều kiện đảm bảo chất lượng dạy và học hay không?

Trường đó có thể lập một đề án kê tên rất nhiều tên giảng viên là GS, TS có tiếng sẽ giảng dạy tại trường nhưng không ai là người đi kiểm tra xem có đúng những vị giáo sư, tiến sĩ giỏi đó có đi dạy học hay không?

Bởi trên thực tế, phần lớn những vị giáo sư, tiến sĩ đó chẳng bao giờ đi dạy học cả. Rõ ràng là cơ chế giám sát chất lượng giáo dục của chúng ta rất yếu. Trái lại, vì chưa có cơ chế giám sát bất thường mà thường có sự chuẩn bị trước nên các trường rất dễ đối phó khi có đoàn đến kiểm tra.

 

Người thầy phải khơi dậy ở sinh viên tinh thần học tập

Sinh viên “chấm điểm” giảng viên?

PV: Đã nhiều năm nay, giải pháp “sinh viên chấm điểm giảng viên” (một giải pháp quan trọng và rất hiệu quả ở các ĐH Châu Âu, Mỹ, Nhật, Hàn Quốc…đã áp dụng) liên tục được đề nghị áp dụng vào các trường ĐH nhưng vẫn chưa được thực hiện. Ông có nghĩ đó là một giải pháp hay để “chế tài”, khuyến khích giảng viên đổi mới phương pháp giảng dạy tích cực hơn nữa?

NCK: Không phải là sinh viên chấm điểm giảng viên mà là sinh viên đánh giá hiệu quả dạy của môn học. Sau khi học hết buổi học, sinh viên sẽ được phát 1 phiếu nhỏ có ghi 5 mức về hiệu quả dạy của môn học.

Nói đánh giá giáo viên là đánh giá nhân cách năng lực. Việc đánh giá hiệu quả môn học không hề làm thương tổn thầy giáo vì đó là một văn hóa dạy và học trong đó có cả sự tôn trọng sinh viên lẫn giảng viên. Cách cơ bản nhất là nên có một cơ chế khuyến khích những giảng viên có phương pháp giảng dạy tích cực.

Hiện nay, theo yêu cầu của bộ Giáo dục, hầu hết các trường phải làm công tác đánh giá chất lượng giảng dạy của giảng viên bằng việc sử dụng các phiếu nhận xét hiệu quả khi môn học kết thúc. Phiếu hỏi sẽ gồm 20 -35 câu hỏi để sinh viên trả lời những thông tin có liên quan đến môn học nhằm đánh giá hiệu quả môn học ở 5 mức độ khác nhau.

Ví dụ như: Giảng viên có sử dụng kết quả nghiên cứu mới nhất trong việc truyền đạt kiến thức không? Thày có cung cấp những đề cương chi tiết không? Thày có nắm vững kiến thức chuyên môn không? Thày có sử dụng nhiều phương pháp giảng dạy khác nhau để tích cực hoá sinh viên hay không? Có học được kĩ năng tự học hay không? Sinh viên học xong có tiếp thu được thêm kiến thức gì mới không? Thày có giao các bài tập nghiên cứu không?

Phiếu hỏi này không nhằm đánh giá để hạ lương hay tăng lương các thầy. Sự đánh giá đó sẽ giúp giảng viên điều chỉnh cách dạy của mình cho đáp ứng được nguyện vọng của sinh viên.

PV: Theo ông có những giải pháp nào để tăng tính chủ động của sinh viên và giáo viên trong cách dạy và học?

NCK: Sinh viên muốn học tích cực thì hệ thống thư viện của nhà trường cần phải được nâng cấp. Cần có hệ thống tra cứu trong thư viện với những bộ sách điện tử hiện đại để khi sinh viên chỉ cần nhấp chuột là họ sẽ có một loạt tư liệu về vấn đề cần tìm. Nhưng bản thân người thầy giáo cũng cần phải biết cách tra cứu những công cụ hiện đại đó.

Giảng viên phải thay đổi phương pháp giảng dạy thay vì tập trung cung cấp khái niệm, kiến thức (yêu cầu học thuộc), lấy ví dụ giải thích/minh hoạ khái niệm (yêu cầu làm bài tập cho trước)... bằng các chiến lược/phương pháp dạy và học tích cực như dạy học qua dự án, dạy học nêu vấn đề, học thông qua hành động, học qua trải nghiệm (nêu ý tưởng, nhiệm vụ, hướng dẫn chọn lựa các khái niệm, các phương pháp, công cụ đánh giá... tìm cách đặt ra cho SV các nhiệm vụ phải giải quyết để chúng suy nghĩ, tìm lý thuyết, phương pháp phù hợp... học sinh tích cực tìm kiếm thông tin, tự trải nghiệm... và học các kỹ năng đánh giá cách suy nghĩ của bản thân)...

Các đơn vị đào tạo phải đổi mới nội dung, phương pháp thiết kế bài học theo hướng tạo ra những tình huống có vấn đề, trong đó đặt ra cho SV những nhiệm vụ đòi hỏi năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực vận dụng vào thực tiễn và giảng viên là người tổ chức, hướng dẫn, giúp SV có nhiều cơ hội học kiểu khám phá, học trải nghiệm, học các chiến lược đánh giá tình huống, phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề...

PV: Xin cám ơn ông về cuộc trò chuyện!

Giang Bách (Vietimes)