Khi nền kinh tế suy thoái, Chính phủ áp dụng những biện pháp đẩy mạnh chi tiêu ròng nhằm tăng tổng cầu, kích thích tăng trưởng kinh tế. Sau hơn 10 tháng thực hiện gói kích cầu thứ nhất, bước đầu đã đem lại tăng trưởng GDP khá khả quan, song cũng còn một số tồn tại nhất định. Để kích cầu trong nông nghiệp phát huy hiệu quả hơn, cần có những chính sách đồng bộ.
Kích cầu - liều thuốc “kháng sinh” giúp thoát khỏi suy thoái kinh tế
Để thoát khỏi suy thoái kinh tế, nhiều quốc gia đã đưa ra các gói kích thích kinh tế. Chính phủ Ma-lai-xi-a đã công bố gói kích thích kinh tế thứ hai trị giá 60 tỉ ring-git (16,3 tỉ USD), nhiều gấp tám lần gói kích thích kinh tế thứ nhất công bố năm ngoái, Trung Quốc đưa ra gói kích thích kinh tế trị giá 40.000 tỉ nhân dân tệ (tương đương 685 tỉ USD), Hàn Quốc thông báo kế hoạch trọn gói trị giá 14.000 tỉ won (tương đương 10,9 tỉ USD).
Do phải đối phó với lạm phát cao và đặc biệt chịu tác động của khủng hoảng tài chính toàn cầu, nên tăng trưởng GDP của Việt Nam đã suy giảm, trong quý I-2009 chỉ đạt 3,1% so với cùng kỳ năm 2008, tức là chưa bằng phân nửa mức 7,5% trong quý đầu 2008. Để đối phó với suy giảm, tương tự các nước, Việt Nam mở đầu là gói kích cầu thứ nhất của Chính phủ được triển khai từ đầu tháng 2 năm 2009 nhằm hỗ trợ 4% lãi suất cho doanh nghiệp, cá nhân trong thời gian 8 tháng. Hai tháng sau, Chính phủ tiếp tục đẩy kích cầu dành cho những khách hàng có nhu cầu vay vốn trung hạn, thời gian tối đa là 24 tháng. Kết quả cho thấy, việc thực hiện các giải pháp chính sách kích cầu đã mang lại một số hiệu quả nhất định. Nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng 4,5% trong quý II, và 5,8% trong quý III năm 2009. Chỉ số không cao nhưng Việt Nam vẫn được xếp vào một trong những nước trên thế giới có tốc độ tăng trưởng dương. Tiếp hỗ trợ lãi suất tín dụng ngắn hạn, trung dài hạn đối với hệ thống doanh nghiệp trong đó có nông nghiệp, Chính phủ ban hành gói hỗ trợ lãi suất dành cho khu vực kinh tế nông nghiệp và nông thôn theo Quyết định số 497/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, ngày 4-4-2009, “Hỗ trợ lãi suất vốn vay mua máy móc thiết bị, vật tư phục vụ sản xuất nông nghiệp và vật liệu xây dựng nhà ở khu vực nông thôn”.
Các gói kích cầu của Chính phủ đối với lĩnh vực nông nghiệp và nông thôn, đã giúp nông dân phần nào kịp thời giải quyết khó khăn về vốn cho sản xuất. Qua theo dõi, phân tích diễn biến tình hình kinh tế những tháng đầu năm 2009 cho thấy, việc thực hiện các giải pháp chính sách kích cầu trong nông nghiệp đã có những đóng góp nhất định:
Thứ nhất, tăng cường bảo đảm an ninh lương thực, an sinh xã hội, góp phần khá lớn vào xuất khẩu. Hiện nước ta đã xuất khẩu hơn 4,7 triệu tấn gạo, dự kiến cuối năm sẽ xuất khẩu đạt mức 6,2 triệu tấn. Thủy sản cũng vượt chỉ tiêu xuất khẩu với hơn 4,3 tỉ USD, riêng cá tra, cá basa đạt hơn 1,5 tỉ USD.
Thứ hai, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn, trước hết là cơ giới hóa, giảm công lao động, giảm chi phí, hạ giá thành, giúp nông dân có được lợi thế cạnh tranh trong điều kiện suy thoái kinh tế hiện nay và tăng thu nhập cho nông dân.
Thứ ba, sự chuyển động theo hướng tích cực ở khu vực nông nghiệp, nông thôn cho thấy, tính hiệu quả cao được thể hiện qua sức lan tỏa lớn. Kích thích sản xuất cao hơn so với đầu tư vào các ngành công nghiệp chế biến, khai khoáng hay dịch vụ.
Thứ tư, giải quyết công ăn việc làm cho rất nhiều lao động. Nhất là, lực lượng lao động tại thành thị chuyển dịch về nông thôn do hậu quả lạm phát và ảnh hưởng suy thoái kinh tế của toàn cầu.
Những vấn đề đặt ra khi thực hiện kích cầu
Các gói kích thích kinh tế còn đi chưa hoàn toàn đúng địa chỉ, chủ yếu giúp doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Việt Nam (các doanh nghiệp này được hỗ trợ lãi suất 4%). Năm 2008, nhập siêu 17 tỉ USD, công nghiệp nước ta chủ yếu là gia công lắp ráp (60% số nguyên phụ liệu nhập của nước ngoài). Do đó, không thể kích cầu đơn giản chỉ bằng cách tăng chi tiêu kích thích sản xuất và tiêu dùng, vì như vậy nhu cầu tăng thêm sẽ được đáp ứng bởi hàng nhập khẩu chứ ít có tác dụng kích thích sản xuất và an sinh xã hội trong nước. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, những nền kinh tế nhỏ có tỷ lệ nhập khẩu trong tổng tiêu dùng cao không thể kích cầu đơn giản chỉ bằng cách tăng chi tiêu công và hạ lãi suất vì khi ấy, nhu cầu tăng thêm được thỏa mãn bởi hàng nhập khẩu và việc tăng cung tiền dẫn tới lạm phát.
Thủ tục vay ngân hàng của nông nghiệp còn khá phức tạp. Vướng mắc lớn nhất do các ngân hàng vẫn áp dụng cơ chế tín dụng thông thường (có thế chấp). Ngoài ra, những hàng hóa được hỗ trợ lãi suất vốn vay phải là sản phẩm nội địa, tránh việc kích cầu cho hàng hóa nước ngoài, hóa đơn, chứng từ hợp lệ cũng là một trong những yêu cầu người dân khó đáp ứng. Đa số nông dân đều đã vay vốn trung dài hạn, hằng năm chưa trả hết vốn nên khó được ngân hàng chấp nhận để cho vay thêm... Các ngân hàng ngoài quốc doanh rất dè dặt, không mặn mà với gói kích cầu này; còn nhóm ngân hàng liên doanh, ngân hàng nước ngoài và công ty tài chính chưa giải ngân được đồng nào vì cho rằng gói kích cầu mang “tính rủi ro cao, khả năng thu hồi vốn khó”.
Chính sách thúc đẩy cơ giới hóa nông nghiệp chưa được phát huy cao do còn những hạn chế nhất định. Mặc dù Chính phủ đã có quyết định hỗ trợ lãi suất vốn vay mua máy móc thiết bị, vật tư phục vụ sản xuất nông nghiệp và vật liệu xây dựng nhà ở khu vực nông thôn, với điều kiện máy móc thiết bị phải là máy có xuất xứ sản xuất trong nước... Trong thực tế, máy móc thiết bị phục vụ cho nông nghiệp sản xuất trong nước chưa có sức thuyết phục với nhà nông về giá cả, chủng loại so với các máy ngoại nhập. Những máy có tính năng cao, liên hợp... thì hiện nay trong nước chưa sản xuất được. Hơn nữa, nông dân ta quen sử dụng máy móc thiết bị nhập khẩu từ Trung Quốc, Thái Lan. Có chính sách hỗ trợ nông dân mua máy, nhưng chưa có chính sách hỗ trợ sau đó, như đào tạo sử dụng, bảo dưỡng máy...
Thực trạng trên, đã làm cho số nông dân được tiếp cận nguồn vốn ưu đãi của chương trình còn quá ít.
Để gói kích cầu nông nghiệp phát huy hiệu quả hơn
Một là, thực hiện bảo hiểm nông nghiệp. Chúng ta đã là thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới, nên hình thức này cần phát huy. Khi qua thời kỳ khủng hoảng, vấn đề kích cầu sẽ gặp vô vàn khó khăn, thậm chí bị dừng. Ngoài ra, môi trường nước ta ô nhiễm ngày càng nặng, cộng với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu thế giới (theo Liên hợp quốc, Việt Nam nằm trong 10 nước hàng đầu trên thế giới bị thiệt hại do thiên tai), ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất nông nghiệp, thậm chí rất nghiêm trọng. Mỗi năm, Việt Nam có khoảng 750 người chết và mất tích vì thiên tai, tổng thiệt hại tài sản, chủ yếu là nông nghiệp, ước tính tương đương 1,5% GDP. Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ cụ thể đối với nông dân bị thiệt hại nặng do thiên tai, dịch bệnh.
Hai là, ngân hàng cần cơ cấu lại thời hạn nợ cho khách hàng nông nghiệp. Nếu khách hàng chưa trả được nợ đúng hạn do nguyên nhân khách quan (thiên tai, dịch bệnh...), đồng thời xem xét cho khách hàng vay mới để phục vụ sản xuất kinh doanh nếu dự án, phương án sản xuất kinh doanh có hiệu quả, có khả năng trả được nợ. Việc cho vay mới không phụ thuộc vào dư nợ cũ của khách hàng. Ngoài ra, do đặc thù sản xuất nông nghiệp có rủi ro cao, ngân hàng cần có chính sách ưu đãi lãi suất để khuyến khích khách hàng mua bảo hiểm trong nông nghiệp.
Ba là, cần xây dựng các rào cản kỹ thuật thương mại trong nước để bảo hộ một số sản phẩm hàng hóa nội địa, nhất là ngăn chặn hàng hóa nông - lâm - thủy sản của nước ngoài không đạt tiêu chuẩn xâm nhập vào thị trường Việt Nam, làm ảnh hưởng đến sức khỏe và an toàn của người dân. Rào cản này sẽ giúp sức cho toàn dân thực hiện hưởng ứng cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”.
Bốn là, tăng cường gói kích cầu cho sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, sạch từ khâu trồng trọt chăn nuôi đến chế biến. Thời gian qua, tình trạng sử dụng hóa chất bừa bãi trong thực phẩm chế biến, sử dụng các loại thức ăn gia súc, gia cầm không hợp lý, bơm hóa chất kích thích tăng trưởng vào tôm dẫn đến hàm lượng các chất tồn dư, kháng sinh, kim loại nặng trong thực phẩm cao, khiến thị trường nước ngoài từ chối nhập khẩu, cùng với việc giết mổ gia súc, gia cầm bệnh cung cấp cho thị trường, làm ảnh hưởng đến sức khỏe của người tiêu dùng cần phải được khắc phục. Có thể nói, dù Việt Nam có nhiều thế mạnh về nông nghiệp, nhưng chưa ứng dụng chu trình nông nghiệp an toàn chưa đáp ứng nhu cầu đòi hỏi nghiêm khắc về chế độ nuôi trồng và tiêu chuẩn cao của giới tiêu thụ, nên gặp khó khăn lớn trong việc xuất khẩu, kể cả cạnh tranh với hàng ngoại ngay tại sân nhà. Theo đánh của các chuyên gia kinh tế giá ngành nông nghiệp Việt Nam thất thu 1 tỉ USD/năm do vệ sinh an toàn thực phẩm không tốt.
Cũng theo báo cáo của ủy ban Thường vụ Quốc hội đầu năm 2009, hiện nay, diện tích rau an toàn ở Việt Nam mới chỉ đạt 8,5%, diện tích cây ăn quả an toàn còn ở mức thấp. Vì vậy, cần khuyến khích chuyển mạnh sang phát triển nền nông nghiệp sạch, nông nghiệp sinh thái
Năm là, tăng cường gói kích cầu cho các hàng hóa và dịch vụ phục vụ nông nghiệp. Những năm qua, Việt Nam có giá vật tư, phân bón, thuốc trừ sâu nông nghiệp... không ngừng tăng cao. Nhiều loại vật tư nông nghiệp như phân đạm tăng 2 - 3 lần, trong khi giá các loại nông sản chỉ tăng khoảng 1,3 lần. Cánh kéo giá nông sản và giá sản phẩm công nghiệp ngày càng chênh lệch (xuất khẩu gao đem về hơn 1 tỉ USD, chỉ có 15% số tiền này đến tay nông dân, còn lại nhà xuất khẩu và thương lái). Kết quả là, giá hàng nông sản Việt Nam cao hơn các nước trong khu vực. Ví dụ, như sầu riêng Việt Nam đắt hơn sầu riêng Thái Lan; giá một tấn thịt heo hơi xuất khẩu của Mỹ chỉ có 600 USD, của Trung Quốc 650 USD, trong khi của Việt Nam là 1.000 USD; giá cá basa của Việt Nam cũng đắt hơn của Trung Quốc, My-an-ma. Thực trạng trên đã làm giảm khả năng cạnh tranh của sản phẩm. Vì vậy, cần có chính sách giá cả hàng hóa công nghiệp và dịch vụ hợp lý nhằm nâng cao chất lượng và sức cạnh tranh hàng hóa nông sản trong bối cảnh hội nhập kinh tế.
Thời gian qua, nhờ chính sách kích thích tăng trưởng kinh tế của Chính phủ, mà nền kinh tế nước ta đã có mức tăng trưởng từng quý. Để tiếp tục phát triển, thực hiện được mục tiêu tăng trưởng GDP của năm 2010 là 6,5%, cần thiết vẫn phải tiếp tục có những gói kích cầu trong năm tới, nhất là lĩnh vực nông nghiệp./.
Phương Ngọc Thạch * - Phùng Ngọc Bảo (theo tapchicongsan.org.vn) |