Kiến trúc sư Thuỵ Sỹ Peter Zumthor, người vừa đoạt giải thưởng danh giá nhất của giới kiến trúc - Giải thưởng Pritzker 2009, được mệnh danh là " Kiến trúc sư ẩn dật". Điều này phần nào được thể hiện trong bài phỏng vấn dưới đây của tạp chí Architects' Journal ngay sau Lễ trao giải thưởng. Nhưng có lẽ đó không phải là sự " ẩn dật" - thu mình lại theo nghĩa đen, mà chính là sự khám phá, sự tìm kiếm "cái nội tâm- cái ta" của người được mang sứ mệnh sáng tác kiến trúc, và theo ông, đó chính là cội nguồn của nghệ thuật.
PV: Có lẽ bây giờ ngài có rất nhiều việc phải làm đúng không ạ, buổi lễ ăn mừng chẳng hạn ?
Peter Zumthor: Điều này thật tuyệt, ( làm động tác cầm tách trà ) bạn cứ hình dung đang ở Anh, bạn gọi 1 tách trà và tất cả những điều tuyệt vời đã đến với bạn ! Dù có phải đợi 1 lúc cũng không vấn đề gì phải không ?
PV: Ngài bắt đầu trình bày bài nói chuyện về căn nhà và xưởng thiết kế của ngài vào tối qua. Có phải ngài lớn lên ở nơi ngài đang sống ? Vợ của ngài xuất thân từ vùng núi phải không ạ ?
Peter Zumthor: Không, tôi lớn lên ở Basel (thành phố trung tâm công nghiệp, nằm ở phía Tây của Thụy Sĩ, trên sông Rhine _ PV) , nhưng chúng tôi sống ở Graubünden từ năm 1971
PV: Ngài nói rằng đêm qua cả thế giới đã đến với ngài, nhưng chắc hẳn ngài đã đi rất nhiều nơi để thực hiện các dự án ở Na uy, Úc và Anh ?
Peter Zumthor: Vâng, khoảng 1/3 thời gian của tôi là đi công tác. Nhìn chung là không quá 20-25% công việc ngoài văn phòng của tôi. Tôi phải đi công tác vào lúc này vì công việc đã đến sát cửa trước nhà tôi rồi. Nếu tôi đi quá nửa số thời gian làm việc thì có lẽ tôi sẽ đổ bệnh
PV: Lần cuối cùng ngài đến RIBA vào năm 2000 ( viết tắt: Royal Institute of British Architects_ Học viện Kiến trúc Hoàng gia Anh ), tiêu đề bài nói chuyện của ngài về: “ Tính thẩm mỹ có hình dạng hay không ? “, và ngài trình bày về cuộc sống, tình yêu, sự đam mê, trang phục, thực phẩm,… nhiều hơn về những công trình đơn thuần. Hiện tại ngài đang có suy nghĩ gì ?
Peter Zumthor: Cùng chủ đề; tôi có cùng cảm nhận. Một khi bạn theo đuổi nghiên cứu hiện tượng học của tính thẩm mỹ, của khoảnh khắc, bạn nhìn vào chính cuộc sống của mình và tự hỏi: “ Khi nào mình trải nghiệm tính thẩm mỹ? Khi nào mình nắm được khoảnh khắc này của cảm xúc, của thẩm mỹ? Khi nào mình cảm nhận được cái đẹp này?
PV: Trong cuốn “ Nghiên cứu Kiến trúc bị lãng quên”, bắt đầu bằng: “Khi tôi nghĩ về kiến trúc, những hình ảnh hiện lên trong tâm trí tôi… đôi khi tôi hầu như có thể cảm nhận được cánh cửa mở ra trong tay mình, một mảnh kim loại với hình dáng như mặt sau của một chiếc thìa…Khi tôi đặt chân vào khu vườn của cô mình…Tôi nhớ âm thanh dưới bàn chân mình … ký ức như những gì chứa đựng những trải nghiệm sâu sắc về kiến trúc mà tôi nhận thức được.
Đó là những kho tàng của kiến trúc và những hình ảnh mà tôi khám phá trong công việc của mình với vai trò là một Kiến trúc sư” [ tác phẩm :Thinking Architecture, Birkhäuser 1998]. Hôm qua ngài đã giới thiệu về căn nhà của ông mình, về những quá trình giữa các không gian đó như một cảm hứng cho sàn nhà của bảo tàng nghệ thuật Kolomba trở thành “không giống như sàn của của các siêu thị ở nơi khác. Có phải những ký ức cá nhân này, hay đây là một phần của thế giới nhận thức về những hình ảnh
Peter Zumthor: Về cơ bản tôi thường suy nghĩ rằng mình làm việc như một người sáng tạo. Có thời gian tôi đã từng nghĩ rằng tất cả các Kiến trúc sư đều làm việc như những người sáng tạo, nhưng khi tôi quan sát xung quanh, tôi nhận ra rằng họ trở thành phương tiện của những nhà cung cấp dịch vụ. Đó không phải là thế giới của tôi. Do vậy tôi làm việc như người nhạc sĩ sáng tác những bản nhạc của mình, như một nhà văn viết những tác phẩm của mình và như một người họa sĩ với những bức tranh,… Tôi cố gắng thực hiện những công trình và các không gian. Và điều mà tôi phải làm với mặt bằng và công năng, và những gì tôi có thể cố gắng để làm những thứ cơ bản để tôi có thể giải quyết được vấn đề. Trong trường hợp của bạn hoặc của những người khác thì đó là vấn đề của “ ta biết gì “ và “ trong ta có gì ”. Hầu hết những điều ở trong chúng ta thì ta không nắm bắt được !
Do đó, chúng ta có tất cả để nói rằng những họa sĩ, như Picasso, người đã phát biểu: “Nghệ thuật không phải là sáng tạo mà đó là sự khám phá”. Điều này hoàn toàn không có gì mới. Mọi người vẫn thường nói đây là những khía cạnh khác nhau. Điều đó hiển nhiên rằng điều gì bên trong bạn thì bạn có thể đảm bảo – không, không thể đảm bảo – đây là thứ mà bạn đang làm việc như một người sáng tạo nếu bạn “sáng tạo”. Thật là một từ ngớ ngẩn có phải không ? Nếu bạn làm điều gì đó mới mẻ, đấy là nơi mà mọi thứ xuất phát, nó không đến từ sự mơ tưởng tiếp sau đó. Sẽ là rất tuyệt vời nếu bạn trở thành một phần của nhà thờ, chủ nghĩa Hiện đại hay bất kỳ điều gì, và rồi nó an ủi bạn và ủng hộ bạn, làm bạn trở thành một phần của nhóm. Bạn là người hâm mộ của CLB bóng đá Chelsea…
PV: Hoặc là người hâm mộ Zumthor…
Peter Zumthor: Ha ha! Được, thật sự là được. Đây cũng là con người. Nhưng trong trường hợp tạo ra điều gì đó mà nó không hay. Tốt hơn hết hãy là chính mình.
PV: Hôm qua, đề cập đến bản vẽ, trong phần sơ phác mặt cắt bằng bút chì, “bản vẽ này vừa biết nó muốn trở thành thế nào”. Và tôi có một cảm nhận mạnh mẽ rằng ngài cũng nhận ra nó. Bằng cách này hay cách khác ngài đang tạo ra nó nhưng, ngài không hoàn toàn chắc chắn rằng điều gì đó đã xảy ra chưa nhưng việc ngài nhận ra một điểm nào đó chính là một sự khởi đầu thuận lợi đang được thiết lậ. ngài có thể nói rằng mình rất nhanh, nhưng điều đó có nghĩa là sẽ mất thời gian để tìm và khắc phục lỗi sai. Điều này xem như một lý do hoàn hảo.
Peter Zumthor: Vâng, bất kỳ ai cũng như vậy theo như tôi nghĩ. Sự thật tôi là người chậm chạp; tôi chỉ thành thật thôi! Tôi không muốn tạo ra những sai sót dưới sức ép của tiến độ thời gian … Tôi thích ăn đồ ăn bình thường ( không phải đồ ăn nhanh ) nhưng tôi ăn rất nhanh. Tôi cảm thấy lo lắng nếu mọi người không quá nhanh trong nhận định và quan sát. Tôi đã cho cộng tác viên của mình nghỉ việc. Tôi nói “đừng giải thích, tôi đã biết rồi”. Trong trường đại học, sinh viên được dạy rằng họ phải giải thích mọi thứ nhưng tôi nói: “chỉ cần gợi ý cho tôi. Các bạn đang làm việc ở một văn phòng kiến trúc tưởng tượng, do đó hãy coi như tôi đã biết mọi thứ. Cứ tiến hành đi”. Nếu đôi khi bạn làm việc quá nhanh bạn không biết liệu có vài điều có đúng hay không, đã tốt chưa. Nếu tôi nhìn vào một bức tranh được hoàn thành vào một lúc nào đó trong quá trình hoặc trong thời gian 5 năm, tôi có thể nhận thấy bức tranh biết nhiều điều về quá trình thực hiện của tác giả. Và trong thời điểm khác thì bức tranh hoàn toàn vô dụng. Nếu bạn hỏi tôi về thời điểm mà tôi đã vẽ bức tranh thì không có cách nào mà tôi có thể biết được.
Đó là sự thật, tôi là người chậm chạp, tôi chỉ thành thật thôi !
PV: Đó có phải lý do tại sao ngài cho rằng chúng ta là sản phẩm của những thói quen như những kiến trúc sư ? Tôi không thích cách dùng từ hoặc quá trình bởi điều đó nghe thật gượng ép như là nếu ngài có thể ghi bàn trong bóng đá hoặc làm cho ai đó phải lòng ngài. Nhưng chắc hẳn có chỗ cho điều làm cho ngài may mắn. Nếu may mắn mỉm cười với ngài thì ngài cần nắm lấy vận may của chính mình. Khi ngài đi công tác thì ngài cảm thấy thế nào, khó khăn hay coi như một niềm vui ? Ngài có nhận thấy mình có thể làm việc trong phòng khách sạn hay trên máy bay ?
Peter Zumthor: Điều này còn tùy. Tôi nghĩ rằng tôi cảm thấy rằng những phần lớn mọi người xung quanh tôi đều thích cách thức mà tôi đang làm, điều đó dễ chịu. Từ những việc này đến những bài giảng và đây cứ như làm việc, sinh sống và học tập. Thế nên nếu tôi đi đâu và tôi thích nói chuyện với bạn như bây giờ, điều đó thật tuyệt. Đôi khi bạn đi đâu đó và nghĩ rằng đây là sai sót, rằng mọi người trả tiền để tôi đi vài nơi và truyền đạt những thứ mà mọi người không thích. Điều đó thật đơn giản. Những người tổ chức thật tốt … [ cười ]
PV: Đó có phải là lúc quyết định để nhận các dự án hay không thưa ngài ?
Peter Zumthor: Vâng, tôi cần thực sự thấy hứng thú với dự án. Do vậy nếu một chủ đầu tư giàu có đến và bảo với tôi rằng: “Tôi muốn một căn nhà đẹp ở khu nghỉ dưỡng trượt tuyết và tiền không thành vấn đề, tôi thích một nơi tuyệt vời cho mình và bạn bè có thể tụ tập, ông có thể nghĩ ra vài thứ không ?” thậm chí ông ta là một người rất lịch thiệp hay tỏ ra rất lịch thiệp tôi cũng trả lời là Không. Với tôi điều đó giá trị bằng 4 năm của cuộc đời tôi nhưng với ông chỉ là một nơi nghỉ cuối tuần khác trong số các chỗ của ông, thế nên chuyện này không thể tiến triển được.
PV: Công trình yêu thích của tôi trong số các dự án của ngài mà tôi từng đến thăm cách đây 11 năm là một căn nhà của một người cao tuổi ở Chur ( 1995 )
Peter Zumthor: Anh đã đến đó rồi à ? Thật là một ngôi nhà đẹp phải không ?
PV: Nó thật tuyệt vời. Thật thú vị khi nhận ra cách nó được nâng niu trân trọng trong sử dụng
Peter Zumthor: Rất nhiều người thích nó. Nhưng chủ đầu tư của căn nhà ghét điều đó. Thật là điên rồ. Căn nhà tốt cho người sử dụng, cho những người cao tuổi. Nhưng với người chủ thì ông ta cho rằng quá đông khách tham quan nên sàn nhà rất khó để lau sạch… sàn bằng gỗ khối. Nhưng mọi người thực sự thích nó.
PV: Dường như họ là những khách hàng giá trị. Ngài có vẻ như có mối quan hệ với họ và hiểu thấu được những thắc mắc của sự cần thiết cho sự sở hữu và sự cần thiết cho tính riêng tư, của 1 hay cả nhóm người. Tôi thích cái cách mà tường của bếp được đặt ở ngoài và tạo ra không gian cho thảm lót ở cửa thế nên tất nhiên mọi người dùng để đặt ô ..
Peter Zumthor: Điều đó thật thú vị phải không? Hiện tại thì các lôgia và hiên nhà đã đầy đồ đạc rồi.
PV: Dường như một phần khác mà ngài làm là luôn luôn cởi mở và cần phải được hiểu rõ để hoàn thành công việc. Đó có phải là những yêu cầu của ngài đối với các KTS trẻ ?
Peter Zumthor: Tôi thích công trình của Tony Fretton và Caruso St John, nhưng tôi không đọc các tạp chí nên tôi không biết về con người ở Anh. Thật phí công khi đề cập đến ai đó bởi tôi là người ít quan tâm.
PV:Ngài đã bao giờ xem các công trình của Alvaro Siza’s work?
Peter Zumthor: Cá nhân tôi biết ông ta. Đó là một người xuất sắc trong khóa học. Tôi rất khâm phục những gì mà ông ý làm được. Tôi cũng khâm phục Eduardo Souta da Moura. Trong các KTS tài năng, Siza đang cố gắng làm những việc của cá nhân ông ý thích, không phải để kiếm tiền. Ngày nay mọi thứ trở nên ảo ảnh …
PV: Rafael Moneo từng phát biểu rằng trường kiến trúc Porto như là một sân khấu, và Siza là một tác giả, tạo ra những tính cách khác nhau lên đó, như những vai chính của vở kịch
Peter Zumthor: Mmmm…
PV: Hình như ngài cảm thấy hài lòng khi làm việc ở Na Uy, có phải ở đó có vài KTS trẻ có năng lực không ?
Peter Zumthor: Vâng, ở đó có thế hệ KTS trẻ triển vọng được đào tạo bới Sverre Fehn…
PV: Và cả Christain Norberg Schulz ?
Pv + Peter Zumthor: Một sự kết hợp hoàn hảo
PV: Có 2 điều mà tôi muốn hỏi ngài. Thứ nhất, tôi thấy rằng ngôi nhà xây cho vợ ngài Anne Liese được xây dựng bằng gỗ. Tôi thấy buộc phải hỏi liệu ngài có thấy hợp lý trong mối liên quan đến phát triển bền vững. Ngài từng phát biểu về âm thanh của gỗ, nhưng tôi thắc mắc mắc liệu điều đó có hợp lý không ?
Peter Zumthor: Nó không chỉ hợp lý đơn thuần. Nhưng dù thế nào thì không gì có thể tác động đến không gian bên trong của một căn nhà được làm bằng gỗ đặc. Tôi thích bê tông cũng như những nhà thờ phong cách Roma được làm bằng đá vôi, nhưng có nhiều điều thú vị đối với vật liệu gỗ đặc. Tôi chia sẻ cảm nhận với cô ấy và mọi người phát biểu tương tự nhau khi họ ở đó. Điểm thiếu sót của căn nhà gỗ truyền thống đó là ánh sáng. Ngày nay thì nhiều ngôi nhà lúc nào cũng sáng trưng, với những cửa sổ khung lớn. Nó như là một sự kết hợp của chủ nghĩa hiện đại với những mặt bằng hợp lý và với vật liệu cũ như thế này. Điều tôi làm không liên quan gi đến sinh thái. Chúng tôi cố gắng lưu tâm tới điều đó nhưng tôi không phải là một KTS sinh thái, tôi là kiến trúc sư. Không gì ảnh hưởng đến không gian bên trong của một căn nhà gỗ .
PV: Hồi mà Alvar Aalto làm giáo sư tại MIT, dưới sự tài trợ của ngành công nghiệp gỗ Phần Lan, ông đã đưa ra bài giảng về các sản phẩm gỗ. Và một người hỏi ông “tại sao ông luôn làm các căn phòng của mình bằng gỗ ?” và Alto trả lời: “nguồn gốc của từ material ( vật liệu) là mater (mẹ) … và công trình được làm bằng gỗ là gần gũi nhất với con người ( như da của người)” sự gần gũi sẽ gợi nhớ bạn về mẹ của mình …
Peter Zumthor: Điều này nghe có vẻ giàu trí tưởng tượng, nhưng tôi có cảm nhận rằng không gian từ những vật liệu này khác so với những lớp vỏ bọc khác. Vài vật liệu cần thêm năng lượng… gỗ không cần bất cứ một năng lượng nào cho lớp vỏ bọc. Dù cho trời có nắng hay mưa thì cũng chẳng thành vấn đề. Bạn có thể ở trong căn phòng làm bằng gỗ và cảm nhận nhiệt độ luôn ở mức bạn muốn. Nếu nhiệt độ quá nóng thì ở đó luôn thấp hơn bên ngoài từ 2-3 độ. Tôi đã làm một không gian triển lãm bằng gỗ ở hội chợ Hanover (2000) và ngay cả khi không gian được mở thì bên trong vẫn hoàn toàn mát mẻ, như là đi vào một khu rừng vậy. Và vào mùa đông thì ngược lại. Gỗ không cần bạn phải làm gì, nó vẫn đứng vững ở đó. Tôi chưa bao giờ đọc bất cứ thứ gì nhưng chắc hẳn có nhiều nghiên cứu về những thứ này, nó thật sự có ích.
PV: Nó hấp thụ cho chúng ta, nó hấp thụ hơi ẩm, nó đàn hồi nhưng cũng dễ bị ảnh hưởng. Ngài phải cẩn thận, nhưng ngài không cần phải đánh bóng nó hay làm bất cứ điều gì. Nó vẫn cứ tồn tại, trên thế giới này.
Peter Zumthor: Trong 2 ngôi nhà này, mọi thứ đều là gỗ. Phòng tắm bằng gỗ, bồn rửa bằng gỗ, tất cả đều là gỗ. Bạn tắm trong gỗ và nằm trong bồn tắm gỗ !
PV: Có vài điều mà tôi muốn trao đổi với ngài rằng có rõ ràng rằng một con người hiện đại-như ngài phát biểu tối qua- ngài cảm thấy mâu thuẫn hay không rõ ràng khi làm thực hiện những công trình tôn giáo. Le Corbusier là một tượng đài kiến trúc rất thành công với các công trình tôn giáo, nhưng ngài cũng nói rằng Bruder Klaus cũng là thánh mẫu
Peter Zumthor: Một trong hai
PV: Điều đó hẳn là điều rất lạ để thực hiện, tạo ra một không gian tôn giáo. Hay điều đó được cảm nhận tự nhiên như KTS thực hiện điều này.
Peter Zumthor: Bruder Klaus là đức thánh được người dân Thụy Sĩ yêu mến. Một nửa dân số theo là người công giáo. Ông trở thành thánh nhân vào khoảng những năm 1940, 400 năm sau cái chết của ông. Với tôi, ông là con người chính trực, không làm điều gì sai trái hay thỏa hiệp vô lý nào. Và ông cũng luôn là chính mình. Ông ấy cũng là một hình tượng có ý nghĩa tích cực với tôi cũng như với những người chống đối nhà thờ vào thời điểm đó. Một điều nữa là yếu tố cảm xúc. Mẹ tôi gặp ông tại nhà thờ ở Basel. Có một bản sao của bức tượng mà tôi giới thiệu tối qua trong một nhà thờ hiện đại được thiết kế bởi một KTS mà tôi không biết ở Basel. Bà nắm tay tôi và như ở Ý, bà ra đi … Một chút ngập ngừng, bà nói “ ông ta luôn sãn lòng giúp đỡ mẹ”. Tôi bảo : “ Mẹ, con biết bản gốc của bức tượng này”. Và rồi tôi có thể thấy rầng “bản gốc của bức tượng” không làm bà chú ý lắm. Có rất nhiều bản sao của bức điêu khắc trong các nhà thờ và nó như những biểu tượng mà tôi cho rằng chỉ có thể thấy ở tôn giáo phương Đông, nơi mà biểu tượng không bao giờ là bản gốc. Đây là vài điều mà tôi cảm thấy rất xúc động: hình tượng đó quá quan trọng với bà và với những người khác.
PV: Dường như nó thực sự thành công
Peter Zumthor: Mọi người đến đó và suy nghĩ sâu sắc hơn. Tôi nhận được nhiều sách về những bài thơ từ mọi tầng lớp người dân, từ trí thức đến nhưng người nông dân bình thường, …
PV: Cảm ơn ngài rất nhiều về buổi nói chuyện.
Peter Zumthor: Vâng, chào anh.
( Nguồn: Architects' Journal ) Đức Thọ - bmktcn.com |