Tính đến cuối năm 2007, tỉnh Đồng Nai đã có 25 KCN được thành lập, trong đó 17 KCN đã hoạt động, thu hút hơn 312 nghìn lao động trực tiếp làm việc, tăng 15% so với cuối năm 2006; trong tổng số lao động đó hơn 279 nghìn người làm việc trong các DN có vốn ĐTNN, chiếm 87,8% tổng số lao động các KCN của tỉnh. (lao động trong DNNN là 3,12% và trong DN dân doanh là 9,08%). Tốc độ tăng trưởng công nghiệp hằng năm của tỉnh liên tục tăng cao, người lao động trong nội tỉnh không đáp ứng đủ nhu cầu, DN thường phải tuyển dụng trên 60% là lao động ngoại tỉnh.

1. Đời sống của người lao động trong các KCN được thể hiện trong một số mặt chủ yếu dưới dây:

Thu nhập bình quân của người lao động trong các DN có vốn ĐTNN là 1,6 triệu đồng/tháng (không kể bữa ăn giữa ca); các DN thuộc khối Nhà nước có mức thu nhập bình quân 1,8 triệu đồng/tháng; còn doanh nghiệp dân doanh là 1,3 triệu đồng/tháng. Trong thu nhập, tiền lương chiếm khoảng 85%, còn là các khoản thu nhập từ làm thêm giờ, thêm ca, tiền thưởng năng suất và các khoản hỗ trợ khác.

Trong các DN có vốn ĐTNN và theo ngành nghề, thu nhập của lao động dệt may, da giày chỉ đạt 1,4 triệu đồng/tháng; lao động ngành cơ khí, điện, điện tử có khá hơn nhưng vẫn thấp, chỉ đạt bình quân từ 1,55-1,7 triệu đồng/tháng. Tốc độ tăng thu nhập bình quân của lao động các ngành nghề năm 2007 so với năm 2006 cũng chỉ tăng 9,7-10,7%, lao động dệt may, da giầy làm thêm nhiều giờ, ca, cường độ lao động cao nhưng thu nhập bình quân cũng chỉ tăng 10,2%.

Với mức thu nhập hằng tháng của người lao động như trên thì chỉ đáp ứng những nhu cầu tối thiểu, thiết yếu nhất (ăn, ở, mặc, đi lại) của bản thân người lao động trong điều kiện thực sự khó khăn. Theo điều tra xã hội về đời sống lao động trong các KCN tại Đồng Nai thì tổng chi tiêu bình quân tháng của mỗi lao động năm 2007 là 1,05 triệu đồng, riêng chi cho lương thực, thực phẩm (ăn, uống thường ngày) đã chiếm gần 50% thu nhập thực tế, các khoản chi không cho lương thực, thực phẩm (như thuê nhà, điện, nước, đi lại và chi khác...) với mức chi hết sức hạn hẹp (tổng các khoản chi là 534 nghìn đồng). Với việc tăng giá tiêu dùng như hiện nay, thì việc chi tiêu cho nhu cầu này ngày càng tăng cao, các chi phí cho việc học tập, vui chơi, giải trí và tích lũy ngày càng giảm sút và mất dần.

Đồng Nai là một trong những tỉnh hiện đang dẫn đầu cả nước về số lao động đang làm việc trong các KCN tập trung. Tổng số lao động trong KCN là 312.205 người, trong đó lao động nhập cư chiếm hơn 60%, phần lớn công nhân không có nhà ở nên nhu cầu về nhà ở là rất lớn.

Năm 2007, trong tổng số lao động ngoại tỉnh đến làm việc tại các KCN là 188.445 người thì chỉ có hơn 6% lao động được DN hoặc địa phương lo cho nhà ở, còn hầu hết người lao động (hơn 93%) với 175.485 người phải tự lo nhà ở, đi thuê để ở tại các khu nhà trọ của tư nhân liền kề các KCN. Từng nhóm nhỏ khoảng 4-5 người thuê một căn phòng khoảng 20m2. Tuy nhiên, nhìn chung các khu nhà ở này chưa đáp ứng được nhu cầu ăn ở, vui chơi giải trí và sức khoẻ cho người lao động, phần lớn nhà ở này xây dựng tạm bợ không được hoàn thiện, cơ sở hạ tầng còn yếu kém, vệ sinh môi trường và an ninh trật tự chưa đảm bảo, hầu như thiếu các công trình thương mại, văn hóa, vui chơi giải trí. Hiện nay, mới có một số ít các DN bỏ vốn đầu tư xây dựng các khu ký túc xá cho công nhân và ngoại trừ một số DN có xe đưa đón người lao động đi làm hoặc một số nhóm lao động tại các khu nhà trọ tự tổ chức thuê phương tiện ô tô đến nơi làm việc, người lao động chủ yếu vẫn đi bằng xe máy hoặc xe đạp. Điều này, gây ảnh hưởng xấu đến trật tự giao thông, tai nạn giao thông xảy ra trên đường.

Về tình hình tuân thủ pháp luật về lao động của doanh nghiệp

Các quy định pháp luật lao động đã được hầu hết các DN chấp hành. Năm 2007, trong tổng số 729 DN đang hoạt động trong các KCN thì đã có 98,9% DN thực hiện chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế; trong tổng số lao động (312.205 người) đã có 98,9% lao động tham gia bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế. Trong việc thực hiện thỏa ước lao động tập thể, nhiều DN đã có những chính sách ưu đãi đối với người lao động: đóng tiền bảo hiểm tai nạn cho người lao động; tổ chức đào tạo tay nghề ở trong và ngoài nước; hỗ trợ bữa ăn giữa ca; trợ cấp chi phí đi lại; trong các dịp lễ, Tết hay ma chay, cưới hỏi đều có động viên, thăm hỏi và tặng quà; một số doanh nghiệp đã áp dụng chế độ làm việc 40h-44h/tuần cho người lao động … Tuy nhiên, vẫn còn một số doanh nghiệp chưa thực hiện hoặc thực hiện chưa đầy đủ các quy định pháp luật lao động có liên quan, đây cũng chính là nguyên nhân của hầu hết các tranh chấp lao động dẫn đến đình công trong thời gian vừa qua.

Việc ký kết hợp đồng đối với người lao động không được thực hiện đầy đủ, chưa đúng loại hợp đồng, nội dung của hợp đồng chưa cụ thể; vẫn còn một số DN không thực hiện nghĩa vụ đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cho người lao động trong DN hoặc thực hiện không đầy đủ, mức đóng phí thấp (tính theo mức lương tối thiểu) làm ảnh hưởng đến việc giải quyết các chế độ chính sách cho người lao động; một số DN tổ chức làm thêm giờ vượt quá thời gian quy định, nhất là tại các DN may, giày da, chế biến thủy hải sản; không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các quy định về nguyên tắc, điều kiện tổ chức làm thêm giờ; chi trả lương và các phụ cấp làm thêm giờ thấp; bố trí phép năm và thanh toán phép năm cho người lao động không đúng quy định dẫn đến khả năng tái tạo sức lao động thấp; thực hiện chưa đầy đủ các quy định về an toàn, vệ sinh lao động. Ngoài ra, các quy định liên quan đến việc đảm bảo sức khỏe cho lao động nói chung và lao động nữ nói riêng chưa được các DN quan tâm và thực hiện: như không tổ chức khám sức khỏe định kỳ, DN không có cán bộ theo dõi việc thực hiện chính sách đối với người lao động….

Nói chung, hầu hết người lao động tại các KCN đã có ý thức chấp hành các quy định của pháp luật lao động, chấp hành nội quy lao động của doanh nghiệp. Nhiều người lao động có ý thức học tập chuyên môn, nâng cao tay nghề, có phát minh, sáng kiến cải tiến kỹ thuật được áp dụng vào quá trình sản xuất của doanh nghiệp.

Tuy nhiên, một số người lao động ý thức chấp hành nội quy kỷ luật lao động kém, không ít trường hợp công nhân tổ chức đình công chưa đúng trình tự, thủ tục mà pháp luật lao động quy định. Xuất hiện tình trạng “lôi kéo”, xúi giục và kích động đình công; một số phần tử quá khích có những hành động đe dọa, đập phá tài sản của doanh nghiệp,…

2.Trong điều kiện phát triển ngày càng nhiều các KCN trên địa bàn, lực lượng lao động ngày càng đông đảo và tăng nhanh, tỉnh Đồng Nai hiện đang chú trọng thực hiện và phát triển các chương trình phục vụ người lao động làm việc tại các KCN, như chương trình cải thiện bữa ăn giữa ca; nâng cao đời sống văn hóa; tinh thần vui chơi giải trí; nâng cao trình độ về mọi mặt (văn hóa, tay nghề, tin học, ngoại ngữ..); nhà ở; phương tiện đi lại; khám chữa bệnh; tuyên truyền giáo dục truyền thông, giới tính; tổ chức tiệc cưới, ma chay; xây dựng nhà trẻ, trường mẫu giáo; tư vấn pháp luật... Các chương trình này do từng cơ quan chuyên ngành phụ trách, kết hợp với các cơ quan liên quan thực hiện. Trong đó, việc thực hiện Chương trình phát triển nhà ở xã hội là một yêu cầu cấp bách, nhằm đáp ứng nhu cầu cải thiện điều kiện sống cho người lao động đến làm việc trong các KCN tại Đồng Nai.

Theo định hướng phát triển nhà ở xã hội của tỉnh đến năm 2010, nhà ở của hộ gia đình công nhân đạt mức diện tích 12m2/người, công nhân ở tập thể diện tích tối thiểu phải đạt 5m2/người. Để đạt được mục tiêu này cần thực hiện các giải pháp và chính sách đồng bộ. Dưới đây là một số giải pháp cụ thể

Trước hết, thực hiện quy hoạch đồng bộ các KCN tập trung gắn với việc ưu tiên giới thiệu các địa điểm để xây dựng khu dịch vụ khép kín, trong đó có khu dân cư với địa điểm phù hợp. Xây dựng chương trình quốc gia hỗ trợ nhà ở cho công nhân có thu nhập thấp. Kêu gọi các thành phần xã hội cùng tham gia, đặc biệt là sự ủng hộ của các doanh nghiệp có sử dụng nhiều lao động nhập cư; sự đóng góp của bản thân người lao động và của các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ thuê nhà ở. Tuy nhiên, hiện nay cơ cấu tiền lương chưa hợp lý, người lao động khó có thể thuê nhà đúng tiêu chuẩn chứ đừng nói đến sau 10-15 năm có thể dành tiền để mua nhà.

Ưu tiên giới thiệu quỹ đất phù hợp với các ưu đãi hợp lý như miễn hoặc giảm tiền thuê đất một số năm nhằm thu hút các thành phần, nguồn lực xã hội tham gia; kêu gọi các doanh nghiệp kinh doanh hạ tầng tại các KCN tham gia tích cực vào việc đầu tư xây dựng nhà ở cho công nhân, coi đây là một trong những chính sách thu hút đầu tư, các cơ quan nhà nước khi cấp phép đầu tư sẽ ưu tiên giới thiệu vào các khu vực này hoặc có những ưu đãi nhất định. Hiện nay, Ban quản lý các KCN Đồng Nai đang xây dựng đề án xếp hạng các KCN, tiêu chí có các công trình dịch vụ kèm theo sẽ là tiêu chí quan trọng để xếp hạng, phân loại KCN.

Trong quá trình phát triển KCN, một số doanh nghiệp có chính sách xây dựng nhà ở cho công nhân và chuyên gia, tuy nhiên việc này trong thời gian qua còn mang tính tự phát. Trong thời gian tới, cần phải có chính sách ràng buộc trách nhiệm về mặt xã hội như phải có cam kết có chỗ ở cho công nhân, bằng nhiều phương thức, có thể tự đầu tư xây dựng nhà ở với điều kiện phù hợp với quy hoạch hoặc tham gia đóng góp quỹ phát triển nhà ở. Các ngân hàng, quỹ hỗ trợ cũng cần tham gia tích cực vào chương trình phát triển nhà cho người lao động.

Song song với chương trình phát triển nhà ở, một trong những chính sách đối với các KCN là hạn chế lao động tập trung vào các KCN bằng các biện pháp: giảm thu hút các dự án sử dụng nhiều lao động, ưu tiên tiếp nhận các dự án sử dụng công nghệ cao, ít lao động; thực hiện quy hoạch và xây dựng.

Cùng với việc giải quyết nhu cầu về nhà ở, cần chú trọng phát triển một cách hợp lý cơ sở hạ tầng về mặt xã hội; đảm bảo một tỷ lệ cân đối, thích hợp giữa xây dựng nhà máy, công xưởng với việc xây dựng bệnh viện, trường học, công viên, chợ, khu vui chơi giải trí và cảnh quan thiên nhiên hài hòa với môi trường sống của con người. Hình thành và phát triển các khu dân cư xung quanh KCN, quy hoạch và xây dựng nhà ở cho người lao động. Phải xem mục tiêu tăng trưởng phát triển kinh tế và mục tiêu nâng cao chất lượng cuộc sống, thỏa mãn nhu cầu về văn hóa tinh thần là những mục tiêu đồng bộ không thể tách rời, đồng thời là điều kiện tiên quyết trong quy hoạch phát triển các KCN.

(Nguyễn Mạnh Văn-Phó trưởng ban BQL các KCN Đồng Nai-Theo TC KCNVN)