Ban quản lý KCN Việt Nam – Singapore (VSIP) quản lý 2 KCN là VSIP I và VSIPII (thực tế hoạt động từ 2007). Cả hai KCN này đều do Công ty liên doanh VSIP trực tiếp làm chủ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng KCN. Tính đến cuối năm 2007, có 197 doanh nghiệp hoạt động (chủ yếu tại VSIPI) sử dụng 57.321 lao động trực tiếp sản xuất. Trong đó, lao động nội tỉnh chỉ có 6679 người, còn chủ yếu là lao động ngoài tỉnh với 50.642 người, chiếm 87,93% tổng số lao động. Cùng với đà tiếp nhận và thực hiện các dự án đầu tư, hằng năm số lao động được sử dụng không ngừng tăng thêm so với năm trước. So với năm 2003 (29.589 người), thì năm 2007, số lao động làm việc trong KCN tăng gấp hai lần.

1. Ban quản lý KCN Việt Nam – Singapore (VSIP) quản lý 2 KCN là VSIP I và VSIPII (thực tế hoạt động từ 2007). Cả hai KCN này đều do Công ty liên doanh VSIP trực tiếp làm chủ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng KCN. Tính đến cuối năm 2007, có 197 doanh nghiệp hoạt động (chủ yếu tại VSIPI) sử dụng 57.321 lao động trực tiếp sản xuất. Trong đó, lao động nội tỉnh chỉ có 6679 người, còn chủ yếu là lao động ngoài tỉnh với 50.642 người, chiếm 87,93% tổng số lao động. Cùng với đà tiếp nhận và thực hiện các dự án đầu tư, hằng năm số lao động được sử dụng không ngừng tăng thêm so với năm trước. So với năm 2003 (29.589 người), thì năm 2007, số lao động làm việc trong KCN tăng gấp hai lần.

Hầu hết các doanh nghiệp trong VSIPI là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (chỉ có 1 DN dân doanh), do đó hơn 99% lao động đến làm việc trong các DN đó. Trong tổng số lao động, lao động nữ có 37.680 người, chiếm 65,74%. Độ tuổi của người lao động hầu hết từ 18 đến 35 tuổi.

Trong năm 2007, số lao động được tuyển dụng tăng khoảng 7700 người. Nhu cầu tuyển dụng trong năm 2008 là 15.000 người (tuyển dụng mới và tuyển bổ sung do số lao động nghỉ việc)

Xét một số nét chủ yếu về đời sống vật chất và tinh thần của người lao động trong VSIP có thể nêu lên những vấn đề sau:

Về thu nhập và những khoản chi tiêu chính của người lao động hằng tháng

Đến cuối năm 2007, thu nhập bình quân của người lao động trong KCN là 2.610.000 đồng/tháng, bình quân tiền lương thất nhất theo HĐLĐ là 1.194.000 đồng/tháng. Ngoài tiền lương, người lao động có thể còn được hưởng các khoản phụ cấp làm thêm giờ, thêm ca và trợ cấp khác: thêm giờ, thêm ca được quy định khoảng 300 giờ/năm (trung bình có thêm khoảng 200.000 đồng/tháng); trợ cấp chuyên cần từ 50.000-200.000 đồng/tháng; trợ cấp đi lại: 100.000-400.000 đồng/người/tháng; tiền ăn giữa ca: trung bình mỗi suất ăn khoảng 8.000-10.000 đồng; tiền thưởng: đa số các doanh nghiệp chỉ có thưởng cho người lao động vào dịp Tết. Thu nhập bình quân hằng năm của lao động các nghề nhìn chung đều tăng hơn so với năm trước. Trong đó, ngành cơ khí, ngành điện có tốc độ tăng khá.

Mức chi tiêu bình quân của người lao động trong các KCN hằng tháng của người lao động đều tăng do giá cả các mặt hàng tiêu dùng đều tăng gây khó khăn cho đời sống của người lao động. Có thể ước tính một số chi tiêu chủ yếu như sau: tiền nhà trọ, điện nước: 250.000 đồng/tháng; ăn uống: 600.000 đồng/tháng; xăng dầu đi lại: 180.000 đồng/tháng; chi tiêu khác: 200.000 đồng/tháng, tổng cộng là 1.230.000 đồng/tháng.

2. Nhà ở và sinh hoạt của người lao động

Hầu hết người lao động đang làm việc tại KCN là từ các tỉnh, thành và địa phương khác đến. Họ đều phải thuê nhà trọ tư nhân, với điều kiện sống và sinh hoạt ở đây gặp rất nhiều khó khăn: diện tích chật hẹp, vệ sinh và an ninh trật tự không đảm bảo, đời sống tinh thần nghèo nàn, lạc hậu...

Công ty Liên doanh VSIP (công ty xây dựng cơ sở hạ tầng) có xây dựng 1 khu ký túc xá với 56 phòng, đầu năm 2008 đã đưa vào khai thác sử dụng. Hiện nay có 4 doanh nghiệp đã đăng ký thuê phòng để cho người lao động ở. Hiện tại khoảng 200 người lao động đang cư trú tại 30 phòng của khu ký túc xá này, trong vòng 3 tháng tới các phòng sẽ đầy kín với số lượng khoảng 500 người. Ngoài ra còn có công ty Showa Gloves (vốn đầu tư Nhật Bản) đã khởi công xây dựng khu ký túc xá cho công nhân của công ty, dự kiến đến cuối năm 2008 sẽ hoàn thành 140 phòng với sức chứa khoảng 550 người.

Số doanh nghiệp hỗ trợ cho người lao động tiền thuê nhà năm 2007 là: 11 doanh nghiệp (chiếm 5,2% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động) tiền hỗ trợ thuê nhà khoảng từ 100.000-200.000 đồng/người/tháng.

3. Tình hình đảm bảo hạ tầng xã hội trong các KCN, KCX

Trong KCN hiện tại hầu như không có các cơ sở hạ tầng xã hội: không có bệnh viện, trạm xá, phòng khám, trường mẫu giáo, nhà trẻ, nhà văn hóa, câu lạc bộ, vườn hoa, công viên... chỉ có một sân bóng đá, một sân bóng chuyền (bóng rổ), hai sân quần vợt xây dựng tại KCN VSIP I với tổng diện tích khoảng 2.500m2.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là một phần do trước đây Nhà nước chưa có quy định một cách rõ ràng, cụ thể do đó khi thành lập KCN các chính quyền địa phương cùng các công ty kinh doanh cơ sở hạ tầng chưa quan tâm đến các vấn đề này. Do đó trong khi lập quy hoạch cũng như phê duyệt chưa tính đến những vấn đề này, nay muốn khắc phục cũng gặp nhiều khó khăn như quỹ đất không còn, các chính sách ưu đãi trong các lĩnh vực này cũng chưa thật sự hấp dẫn, chưa cụ thể rõ ràng nên việc kêu gọi các nhà đầu tư cũng gặp không ít khó khăn.

4. Tình hình tuân thủ pháp luật về lao động của doanh nghiệp và của người lao động

Hầu hết các doanh nghiệp trong KCN đều tuân thủ khá tốt pháp luật về lao động. Tính đến cuối năm 2007, trong tổng số lao động đang làm việc tại KCN có 56.087 lao động được ký kết hợp đồng lao động, đạt 97,85%, trong đó hợp đồng lao động dưới 1 năm 2.608, hợp đồng lao động có thời hạn từ 1-3 năm 40.445 chiếm tỷ lệ 72,11% và hợp đồng lao động không xác định thời hạn 13.034.

Tất cả các doanh nghiệp đều tham gia đóng BHXH, BHYT cho người lao động. Trong năm 2007, có 21/197 doanh nghiệp (chiếm 10,66%) đã thực hiện đóng đầy đủ cho tất cả các công nhân viên. Tổng số lao động được tham gia BHXH, BHYT năm 2007 là 49.186/57.321 lao động (đạt tỷ lệ 85,81%).

Tại VSIP I có dự án của doanh nghiệp đăng ký đầu tư trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe nhưng hiện nay vẫn chưa triển khai xây dựng. Việc khám chữa bệnh của người lao động chủ yếu được thực hiện tại Bệnh viện tỉnh, Bệnh viện các huyện và các phòng khám tư nhân gần KCN hoặc khu vực công nhân tạm trú.

Về phía người lao động, nói chung họ chưa nhận thức đúng đắn và đầy đủ những quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của người lao động, điều này dẫn đến một số trường hợp bỏ việc tập thể, lãn công đã xảy ra nhưng chưa thực hiện theo đúng trình tự của pháp luật.

Nhìn chung thu nhập của người lao động tại các doanh nghiệp trong KCN VSIP tương đối cao so với KCN khác trên địa bàn tỉnh, điều kiện làm việc tại đây cũng khá hơn vì hầu hết các chủ đầu tư là các tập đoàn lớn và có thương hiệu trên thế giới, các ngành nghề đầu tư là những ngành nghề ít ô nhiễm, đòi hỏi ở điều kiện hoạt động sạch sẽ, nhiệt độ thích hợp, ... song việc hạn chế ở đây là nhà trọ của người lao động hầu hết là do, tư nhân cạnh KCN xây dựng nên còn hạn chế chưa đảm bảo theo tiêu chuẩn quy định. Hơn nữa, đời sống tinh thần của người lao động ở đây còn nhiều thiếu thốn cả về cơ sở vật chất, hình thức lẫn nội dung. Mặc dù hằng năm Ban quản lý KCN VSIP có phối hợp với công ty liên doanh VSIP tổ chức hội thảo văn nghệ và thể dục thể thao, song là quá ít so với nhu cầu của người lao động. Hiện tại trong KCN chưa có trung tâm sinh hoạt VH-TDTT cho công nhân, nên sau giờ làm việc người lao động không có nơi sinh hoạt vui chơi giải trí.

Chính sách về nhà ở cho người lao động trong thời gian qua là chưa kịp thời, đồng bộ như: quỹ đất thì không có hoặc quá ít, các chính sách ưu đãi về kêu gọi đầu tư xây dựng nhà ở cho người lao động thì chưa có, nếu có thì còn manh mún, cục bộ ở từng địa phương, nhà đầu tư có tâm huyết xây dựng nhà ở cho người lao động cũng gặp không ít khó khăn để triển khai thực hiện. Chính quyền địa phương thì chưa dự đoán được hết các khẳ năng quá tải về cơ sở hạ tầng xã hội, nên việc giải quyết các khó khăn này không phải một sớm một chiều mà có tính chất lâu dài.

Cơ sở hạ tầng xã hội tại các KCN cũng như địa phương trước mắt còn nhiều thiếu thốn, chưa đáp ứng được nhu cầu của người lao động, về lâu dài nếu không có chính sách và giải pháp sớm thì tình trạng này sẽ càng trầm trọng hơn. Ngoài ra, tình hình an ninh trật tự tại các địa phương có KCN ngày càng phức tạp, các tệ nạn xã hội tại các khu nhà trọ ngày càng tăng, đối tượng phạm pháp ẩn núp trong các khu này ngày càng nhiều và chính quyền địa phương ở đây cũng gặp rất nhiều khó khăn trong việc quản lý.

2. Để từng bước nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người lao động, Ban quản lý VSIP xin kiến nghị 5 nhóm giải pháp cụ thể như sau.

Một là về tiền lương và thu nhập: trong thời điểm giá cả sinh hoạt ngày càng tăng cao, tiền lương và thu nhập của người lao động chỉ đủ bù đắp và tái tạo sức lao động ở một mức độ nào đó, do vậy để từng bước nâng cao thu nhập của người lao động thì bản thân người lao động phải không ngừng ra sức nâng cao trình độ học vấn, nghiệp vụ và tay nghề, qua đó năng suất lao động không ngừng tăng lên cả về số lượng và chất lượng kéo theo thu nhập của người lao động được cải thiện. Để làm được việc này thì Nhà nước nên quy hoạch mạng lưới đào tạo rộng khắp, với nhiều hình thức đào tạo để từng bước đáp ứng nhu cầu người lao động. Mặt khác, để đảm bảo tái tạo lại được sức lao động, Nhà nước ngoài việc quy định tiền lương tối thiểu, cần quy định thêm các khoản phụ cấp, trợ cấp khác (suất ăn giữa ca, trợ cấp tiền nhà ở,...) mà người sử dụng lao động phải trả cho người lao động nhằm nâng cao thu nhập của người lao động, đảm bảo được đời sống vật chất và tinh thần của người lao động không ngừng tăng lên và có tích lũy.

Hai là về nhà ở cho người lao động: Chính phủ nên quy định việc thành lập các KCN cần gắn kết với quy hoạch xây dựng khu dân cư. Công ty xây dựng cơ sở hạ tầng p hải có phương án, kế hoạch xây dựng các khu ký túc xá cho người lao động, bên cạnh đó cần có quy hoạch qũy đất cho các nhà đầu tư khác có nhu cầu có thể xây dựng nhà ở cho công nhân. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ ưu đãi và điều kiện thuận lợi cho công ty và nhân dân xây dựng nhà ở cho công nhân.

Ba là về phát triển hạ tầng xã hội trong và ngoài KCN: cần quy hoạch đồng bộ việc phát triển KCN gắn kết với việc xây dựng các khu thương mại, cơ sở giáo dục y tế: trung tâm dạy nghề, trường học, nhà giữ trẻ, trường mẫu giáo và các khu vui chơi giải trí: trung tâm văn hóa thể dục thể thao,.... Bên cạnh đó, các công ty xây dựng và kinh doanh cơ sở hạ tầng KCN phải có quy hoạch xây dựng các khu vui chơi giải trí, khu thể thao cho người lao động.

Bốn là về sinh hoạt cộng đồng và tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động các KCN: để tăng cường sinh hoạt, phổ biến kiến thức pháp luật trên các lĩnh vực, các đoàn thể như Đoàn thanh niên, Hội phụ nữ cần thường xuyên thâm nhập vào các khu nhà trọ kịp thời tìm hiểu, nắm bắt và phổ biến các quy định của pháp luật, xây dựng nếp sống văn minh, từ đó có các biện pháp phối hợp hiệu quản với công đoàn nhằm bảo vệ các quyền lợi hợp pháp chính đáng của người lao động; đồng thời, tăng cường giám sát, kiểm tra việc thực hiện pháp luật của các cơ quan quản lý đối với các doanh nghiệp, kịp thời nhắc nhở, chấn chỉnh việc thực hiện các chế độ, chính sách đối với người lao động; cần thường xuyên trao đổi, đối thoại với doanh nghiệp nhằm tháo gỡ những vướng mắc trong quá trình thực hiện pháp luật.

(Phạm Văn Sơn Khanh-Theo TCKCNVN)