Thông tin chung:
Công trình: Di tích Stari Ras và Sopoćani (Stari Ras and Sopoćani)
Địa điểm: thành phố Novi Pazar, tỉnh Raska, Serbia (N43 7 8.004 E20 25 22.008)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản 198,72ha; diện tích vùng đệm 9.935,84 ha
Năm xây dựng: Thế kỷ 9- 13
Giá trị: Di sản thế giới (1979, hạng mục i, iii)
Serbia là một quốc gia không giáp biển, nằm ở ngã tư của Trung và Đông Nam Âu, tại phía nam Đồng bằng Pannonian (Pannonian Basin) và trung tâm Balkan. Serbia giáp với Hungary về phía bắc, Romania về phía đông bắc, Bulgaria về phía đông nam, Bắc Macedonia (North Macedonia) về phía nam, Croatia và Bosnia và Herzegovina về phía tây, và Montenegro về phía tây nam.
Serbia có diện tích bao gồm cả Kosovo khoảng 88.361 km2; không bao gồm Kosovo khoảng 77.474 km2; Dân số không bao gồm Kosovo khoảng 6,93 triệu người (năm 2020); thủ đô là thành phố Belgrade.
Serbia là vùng đất liên tục có dân cư sinh sống kể từ Thời Đồ đá cũ.
Vào thế kỷ thứ 6 đây là một trong những địa điểm di cư của người Slav đến Đông Nam châu Âu.
Vào đầu thời Trung cổ, tại đây hình thành các tiểu quốc độc lập gắn với Đế chế Byzantine (Byzantine Empire, tồn tại năm 395–1453); Đế chế Frankish (tồn tại năm 481–843); Đế chế Hungary (Kingdom of Hungary, tồn tại năm 1526–1867). Vương quốc Serbia (Kingdom of Serbia, tồn tại năm 1217–1346) được công nhận bởi Tòa Thánh (Holy See) và Đế chế Byzantine vào năm 1217, song chỉ tồn tại trong thời gian ngắn.
Vào giữa thế kỷ 16, người Ottoman (Ottoman Empire, tồn tại năm 1299–1922) đã sát nhập toàn bộ Serbia ngày nay.
Sự cai trị của Đế chế Ottoman Thổ Nhĩ Kỳ đôi khi bị gián đoạn bởi Đế chế Habsburg (Habsburg Monarchy, tồn tại năm 1282–1918).
Vào đầu thế kỷ 19, người Serbia làm cách mạng, thiết lập quốc gia-nhà nước, là chế độ quân chủ lập hiến đầu tiên trên toàn bộ lãnh thổ của mình.
Từ sau chiến tranh Thế giới thứ 1, trên vùng đất Serbia hình thành nhiều chính thể khác nhau, trong đó có việc lập một liên minh với các quốc gia nhỏ khác trong khu vực để thành lập Nhà nước Nam Tư.
Năm 1990, Nam Tư tan rã, Serbia thành lập liên minh với Montenegro.
Năm 2006, liên minh này giải thể và Serbia lập lại nền độc lập.
Năm 2008, nghị viện của tỉnh Kosovo đơn phương tuyên bố độc lập.
Ngày nay, ngoại trừ Kosovo, Serbia phân chia thành 30 tỉnh.
Bản đồ Serbia và vị trí thành phố Novi Pazar, tỉnh Raska, Serbia
Raška là một khu vực địa lý và lịch sử, bao gồm phần phía tây nam của Serbia, đông bắc của Montenegro và phần lớn của Bosnia và Herzegovina thời hiện đại.
Vào thời Trung cổ (Middle Ages), thế kỷ thứ 9, Raška là vùng đất biên giới giữa Công quốc Serbia (Principality of Serbia, tồn tại thế kỷ thứ 8 – năm 969), Đế chế Bulgaria đầu tiên (First Bulgarian Empire, tồn tại năm 681–1018), Đế chế Byzantine. Tiếp đó, Raška trải qua các giai đoạn:
- Thuộc Đế chế Byzantine (971-976/ 1016-1127); Raška là trung tâm của tỉnh Catepanate of Ras;
- Thuộc Đế chế Bulgaria đầu tiên (976-1016/18);
- Thuộc Đế chế Byzantine (1016/ 18-1127) cho đến năm 1127;
- Thuộc Công quốc Duklja (Grand Principality of Duklja, tồn tại năm 1080–1101); ban đầu là chư hầu của Đế chế Byzantine, sau đó trở nên độc lập; được mở rộng dưới thời trị vì của vua Constantine Bodin (năm 1081–1101);
- Thuộc Đại công quốc Serbia (1101–1217), được thiết lập sau khi người Serbia chiếm được Raška vào năm 1127. Vào giai đoạn này, Serbia độc lập hoàn toàn khỏi Đế chế Byzantine với Raška là thủ đô.
- Thuộc Vương quốc Serbia (1217–1345); Raška tiếp tục là thủ đô.
- Thuộc Đế chế Serbia (Serbian Empire, 1345–1371) với thủ đô là thành phố Skopje, Serres; Từ đây, Raška chỉ còn là một trong những tỉnh chính.
- Thuộc Đế chế Serbian Despotate (tồn tại năm 1402- 1459).
Vào thời Hiện đại, năm 1833, phần phía bắc của vùng Raška lịch sử đã tách khỏi sự cai trị của Đế chế Ottoman Thổ Nhĩ Kỳ và sáp nhập vào Công quốc Serbia. Để đánh dấu sự kiện này, hoàng tử Miloš Obrenović (trị vì 1815-1839 và 1858- 1860) đã thành lập một thị trấn mới, cũng gọi là Raška, nằm ở ngã ba sông Raška và Ibar, ngay biên giới với lãnh thổ Ottoman.
Năm 1878, phần phía tây nam của vùng Raška lịch sử, cũng tách khoải sự cai trị của Đế chế Ottoman và hợp nhất thành Công quốc Montenegro (Principality of Montenegro). Để đánh dấu sự kiện này, hoàng tử Nikola của Montenegro (trị vì năm 1910-1918) đã quyết định đặt tên cho giáo phận Chính thống giáo phương Đông (Eastern Orthodox) mới thành lập là Eparchy of Zahumlje and Raška.
Năm 1912, phần trung tâm của vùng Raška lịch sử được giải phóng khỏi ách thống trị của Đế chế Ottoman, song lại bị chia cắt bởi Vương quốc Serbia và Vương quốc Montenegro. Di tích nổi tiếng Pháo đài thời Trung cổ Stari Ras thuộc về Serbia.
Từ năm 1918 đến năm 1922, tỉnh Raška thuộc Vương quốc của người Serb, Croat và Slovenes (Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes). Thành phố thủ phủ của tỉnh là Novi Pazar.
Ngày nay, nằm trong biên giới của Serbia hiện đại, vùng Raška lịch sử bao gồm phạm vi lãnh thổ của ba tỉnh Raška, Zlatibor và Moravica.
Phạm vi vùng Raška lịch sử
Novi Pazar là một thành phố nằm ở tỉnh Raška, phía tây nam Serbia, giáp Montenegro và Kosovo; diện tích phần đô thị khoảng 1534ha; dân số đô thị khoảng 66,53 ngàn người (năm 2011).
Một trong những di tích lâu đời nhất và nổi tiếng nhất của thành phố là quần thể di sản Tu viện Sopoćani (Sopoćani Monastery), Tu viện Djurdjevi Stupovi (Monastery of Djurdjevi Stupovi), Nhà thờ thánh Peter (St. Peter's Church) và địa điểm khảo cổ thời Trung cổ, đô thị cổ Ras (Mediaeval Town of Ras/Stari Ras; là cố đô của Đại Công quốc Serbia và Vương quốc Serbia.
Các công trình tu viện, nhà thờ có niên đại từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 13, minh họa rõ nét sự ra đời của các hoạt động nghệ thuật ở Serbia thời Trung cổ, nơi đạt được tiêu chuẩn cao nhất về nghệ thuật, văn hóa của Đế chế Byzantine (Byzantine Empire), các khu vực Trung và Đông Nam châu Âu.
Tu viện Sopoćani có các bức bích họa với niên đại từ khoảng năm 1270-1276, là một trong những bức bích họa đẹp nhất trong nghệ thuật thời Trung cổ Byzantine và Serbia. Những bức tranh đặc biệt này đại diện cho tác phẩm của những nghệ sĩ xuất sắc nhất trong thời kỳ đó, những người không thể làm việc trong lãnh thổ của Đế chế Byzantine và tìm nơi ẩn náu tại Vương triều Serbia. Tại Tu viện Sopoćani, những nghệ sĩ này đã truyền tải được tinh thần tinh tế của văn hóa cổ xưa vào các định chế văn hóa thời Trung cổ đang thịnh hành.
Nhà thờ St George trong Tu viện Djurdjevi Stupovi, được thành lập vào năm 1170-1171, là ví dụ sớm nhất về một nền kiến trúc mới với sự pha trộn giữa phong cách Romanesque và Byzantine. Từ đây hình thành phong cách Raška. Phong cách này đã thống trị kiến trúc ở khu vực này trong gần một thế kỷ rưỡi. Nhà thờ có hai bức bích họa được bảo tồn với niên đại từ năm 1175 và 1283, là một trong những bức bích họa tốt nhất vào thời kỳ đó ở vùng Balkans.
Nhà thờ St Peter, được xây dựng vào thế kỷ thứ 10, trên nền nhà thờ cũ từ thế kỷ thứ 6 và hiện là nhà thờ Thiên chúa giáo lâu đời nhất còn sót lại ở vùng Balkans. Các bức bích họa được bảo tồn trong Nhà thờ cũng là bằng chứng về sự phát triển nghệ thuật tạo hình thế kỷ 10 - 13.
Thành phố cổ Stari Ras nằm dọc theo khung cảnh miền núi, gần hợp lưu sông Raška và Sebečevo; là thủ đô đầu tiên của nhà nước độc lập Serbia. Ngày nay, đây chỉ còn là một địa điểm khảo cổ, nơi lưu giữ phần còn lại của các cấu trúc được xây dựng từ khoảng thế kỷ thứ 9 trở đi, bao gồm pháo đài trên đỉnh đồi và thị trấn nằm ở dưới chân đồi.
Di tích Stari Ras và Sopoćani tại thành phố Novi Pazar, tỉnh Raska, Serbia được UNESCO tôn vinh là Di sản thế giới (năm 1979) với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Tu viện Sopoćani nổi tiếng với chất lượng đặc biệt của các bức bích họa trang trí, là một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người.
Các bức bích họa trong sảnh hiên (narthex) cung cấp một hồ sơ lịch sử có giá trị về gia đình của người sáng lập tu viện này. Các bức bích họa hầu hết được thực hiện vào thế kỷ 13, là minh chứng cho sức sống của nghệ thuật Byzantine vào thời điểm Constantinople (kinh đô của Đế quốc Đông La Mã/ Đế quốc Byzantine, tồn tại năm 330 – 1453) nằm trong tay quân Thập tự chinh (Crusaders, là một loạt các cuộc chiến tranh tôn giáo do Giáo hội Latinh khởi xướng).
Thành phần của các bức bích họa tô điểm cho Nhà thờ St George trong Tu viện Djurdjevi Stupovi là nguyên bản trong việc xử lý các hình vẽ theo cách biểu tượng và lấy cảm hứng từ nghệ thuật cổ đại. Nhà thờ St Peter, nơi ngự trị của Giám mục vùng Raška, cũng được trang trí bằng những bức bích họa của thế kỷ 13.
Tiêu chí (iii): Di tích Stari Ras đã có một sức mạnh nhờ vị trí ở ngã tư tuyến đường và nhờ tiếp xúc với các ảnh hưởng của cả phương đông và phương tây.
Nhiều công trình Stari Ras tạo thành một quần thể kiến trúc như một bằng chứng độc đáo về một truyền thống văn hóa vào thời kỳ thủ đô của nhà nước Serbia nằm ở Stari Ras. Phần lớn những tòa nhà này được xây dựng giữa thế kỷ 9 và 11 với phong cách kiến trúc đặc trưng của trường phái Raška.
Sơ đồ vị trí 4 di tích trong khu vực Di sản: 1) Di tích Stari Ras; 2) Tu viện Sopoćani; 3 Nhà thờ thánh Peter; 4) Tu viện Djurdjevi Stupovi, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Di tích Stari Ras
Di tích Stari Ras thuộc thành phố Ras thời Trung cổ (Mediaeval Town of Ras/Stari Ras), là trung tâm của vùng Raška lịch sử; nằm cách 11km về phía tây của thành phố hiện đại Novi Pazar (trong hình vẽ vị trí số 1; N43 7 8,00 E20 25 22,00); diện tích Di sản 196,73ha.
Phạm vị Di sản Stari Ras, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Phối cảnh tổng mặt bằng Di sản Stari Ras, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Ras có nguồn gốc từ tên của pháo đài quan trọng nhất trong khu vực là Ras, tồn tại từ thế kỷ thứ 6 (với tên gọi Arsa, đến thế kỷ thứ 10, được gọi là Ras).
Di tích Stari Ras (Old Ras/ Ras cổ) giới hạn bởi các thung lũng sông Klisura và sông Raska, bao gồm 2 ngọn núi đá: Ngọn núi phía bắc có cao độ đỉnh 967m so với mực nước biển; Ngọn núi phía nam có cao độ 841m. Trên đỉnh núi là các pháo đài bảo vệ cho thị trấn dưới thung lũng núi. Đây là một vị trí thuận lợi có tên gọi là Old Serbia, là một ngã tư giao thương của Serbia với các vùng đất lân cận: Montenegro ở phía tây, Kosovo ở phía nam, Bosnia và Herzegovina tại phía tây bắc.
Nổi bật của di tích Stari Ras là tàn tích pháo đài nằm tại mỏm với vách đá dựng đứng của ngọn núi phía nam. Các tàn tích cho thấy cách bố trí và hình thức xây dựng của các bức tường thành bao quanh pháo đài và các công trình bên trong.
Ngoài ra, dọc theo con đường cổ xưa phía dưới thung lũng vẫn còn tàn tích những bức tường đá của các ngôi nhà trong thị trấn cố.
Phối cảnh tổng thể Stari Ras với hai ngọn núi, Novi Pazar, Raska, Serbia
Tàn tích pháo đài Stari Ras tại ngọn núi phía nam, Novi Pazar, Raska, Serbia
Tàn tích thị trấn cổ dọc theo tuyến đường dưới chân pháo đài Stari Ras, Novi Pazar, Raska, Serbia
Tu viện Sopoćani
Tu viện Sopoćani (Sopoćani Monastery) thuộc thành phố Ras thời Trung cổ, gần sông Raška, cách phía tây thành phố Novi Pazar 15km (trong hình vẽ vị trí số 2; N43 7 54,00 E20 22 45,00); cách pháo đài Stari Ras khoảng 3,6km; diện tích Di sản 0,53ha.
Phạm vị Di sản Tu viện Sopoćani, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Phối cảnh tổng mặt bằng Di sản Tu viện Sopoćani, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Tu viện thuộc Nhà thờ Chính thống giáo Serbia, được xây dựng bởi vua Stefan Uroš I (trị vì năm 1243- 1276, là một trong những nhà cầm quân quan trọng nhất trong lịch sử Serbia) vào năm 1259 – 1270. Công trình bị vô hiệu hóa năm 1689 và được tái lập vào năm 1926.
Tu viện có tường đá dày và cao bao quanh với bố cục gần như hình tròn. Hai cổng ra tu viện vào tại phía bắc và nam. Bám dọc theo tường bao của vòng tường phía tây, bắc và nam hiện chỉ còn lại tàn tích móng của các phòng ăn, ở và các phòng phục vụ.
Trung tâm của Tu viện là Nhà thờ Chúa Ba Ngôi, được bảo tồn tương đối nguyên vẹn.
Nhà thờ có bố cục theo hướng đông – tây.
Mặt bằng theo chiều dọc từ phía tây gồm: Sảnh hiên (Narthex) với tháp chuông đặt chính giữa; Hội trường/Gian giữa (Nave) với mặt bằng hình vuông; Hợp xướng (Choir) với vòm mái tròn bên trên; Hậu đường (Apse) với tường vòng cung phía sau.
Theo chiều ngang, nhà thờ gồm 3 gian. Gian chính giữa cao, gian hai bên thấp.
Công trình có tường bao bằng gạch không trát vữa.
Bên trong Nhà thờ, các bức tranh trang trí được thực hiện trong suốt thế kỷ 13 với nội dung miêu tả chủ đề trong Kinh thánh; các bức chân dung mang tính biểu tượng của triều đại Nemanjic (Nemanjić Dynasty, là triều đại nổi bật nhất của Serbia thời Trung Cổ).
Các bức bích họa của Tu viện Sopoćani được coi là đẹp nhất thời Trung cổ Serbia. Trên bức tường phía tây của gian giữa Tu viện là một bức bích họa nổi tiếng về Cuộc đời của Đức mẹ Đồng trinh.
Vào thế kỷ 16, các tu sĩ phải tạm thời rời khỏi Tu viện nhiều lần do mối đe dọa từ Đế chế Ottoman. Năm 1689, người Ottoman Thổ Nhĩ Kỳ đã đốt cháy Tu viện. Công trình dần bị bỏ hoang trong hơn 200 năm cho đến thế kỷ 20. Tu viện hiện đã được trùng tu.
Sơ đồ tổng mặt bằng Di sản Tu viện Sopoćani, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Sơ đồ mặt cắt dọc và ngang Nhà thờ của Tu viện Sopoćani, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Phối cảnh tổng thể Di sản Tu viện Sopoćani, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Cổng vào Tu viện Sopoćani, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Phối cảnh phía tây Nhà thờ Tu viện Sopoćani, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Phối cảnh phía bắc Nhà thờ Tu viện Sopoćani, tại Novi Pazar, Raska, Serbia
Nội thất Nhà thờ |
.jpg)