
Thông tin chung:
Công trình: Nhà thờ Vézelay và Đồi Vézelay (Vézelay, Church and Hill)
Địa điểm: Tỉnh Yonne, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp (N47 27 59 E3 44 54)
Thiết kế kiến trúc:
Quy mô: Diện tích khu vực Di sản 183ha; diện tích vùng đệm 18373ha.
Năm hình thành: Thế kỷ thứ 9
Giá trị: Di sản thế giới (1979; sửa đổi ranh giới nhỏ vào năm 2007; hạng mục i, vi)
Pháp (France) là một quốc gia có lãnh thổ chính nằm tại Tây Âu cùng một số vùng và lãnh thổ hải ngoại. Pháp có tổng diện tích 643.801 km2, dân số gần 67,3 triệu người (năm 2018), thủ đô là thành phố Paris.
Trong thời đại đồ sắt (Iron Age), bắt đầu vào thế kỷ 12 trước Công nguyên (TCN), nước Pháp (không kể phần lãnh thổ hải ngoại) là nơi cư trú của bộ tộc người Gaulois thuộc Celt, là nhóm các bộ tộc đa dạng ở châu Âu.
Người La Mã (Roma) thống trị khu vực từ năm 51 TCN đến năm 476 sau Công nguyên. Từ năm 476, người Frank thuộc nhóm bộ tộc Germain, sống tại hạ lưu và trung lưu sông Rhine đã chinh phục vùng đất, thành lập Vương quốc Pháp (Kingdom of Francia).
Pháp nổi lên thành một đế chế hùng mạnh tại châu Âu vào cuối thời Trung Cổ, thế kỷ 14 và 15. Việc giành thắng lợi trong cuộc Chiến tranh Trăm năm (1337-1453, giữa Anh và Pháp) giúp Pháp củng cố quốc gia và tập trung hóa chính trị.
Trong thời kỳ Phục Hưng (thế kỷ 15 đến 17) văn hóa Pháp phát triển mạnh mẽ và nước Pháp dần trở thành một trong những đế quốc thực dân toàn cầu (Grande France).
Dưới thời vua Louis 14 (trị vì 1643 – 1715, còn gọi là Vua Mặt trời) Pháp trở thành thế lực chi phối văn hoá, chính trị và quân sự tại châu Âu.
Đến cuối thế kỷ 18, Cách mạng Pháp lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế, lập nên một trong các nền cộng hoà sớm nhất trong lịch sử hiện đại. Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền, nền tảng của cuộc Cách mạng và biểu thị ý thức hệ của nước Pháp thời bấy giờ vẫn tiếp tục là đức tin mãnh liệt cho đến ngày nay.
Trong thế kỷ 19, Hoàng đế Napoléon Bonaparte (trị vì năm 1804- 1814) lập ra Đệ Nhất Đế chế Pháp (First French Empire) và tiến hành các cuộc chiến tranh tại châu Âu. Sau khi Đế chế Pháp sụp đổ, Pháp trải qua giai đoạn các chính phủ kế tiếp nhau với đỉnh cao là thành lập Đệ Tam Cộng hòa Pháp (French Third Republic) vào năm 1870. Trong thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20, Pháp đã trở thành đế quốc thực dân lớn thứ 2 thế giới sau đế quốc Anh.
Nước Pháp là một bên tham chiến chính trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, và giành được phần thắng. Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Pháp thuộc khối Đồng Minh, bị phe Trục (Đức, Ý, Nhật) chiếm đóng vào năm 1940 và được giải phóng vào năm 1944. Đệ Tứ Cộng hòa Pháp (French Fourth Republic) được thành lập năm 1946, song sau đó bị giải thể trong chiến tranh Algérie.vào năm 1958. Nền Đệ Ngũ cộng hoà (Fifth Republic) dưới quyền của Tổng thống Charles de Gaulle (nhiệm kỳ năm 1959 – 1969) được thành lập vào năm 1958 và tồn tại cho đến ngày nay.
Hiện tại, Pháp được phân thành thành 18 vùng hành chính, gồm 13 vùng tại chính quốc và 5 vùng hải ngoại. Mỗi vùng chia thành 2 đến 18 tỉnh. Mỗi vùng hải ngoại tương đương 1 tỉnh.
Pháp thuộc nhóm Quốc gia phát triển và từ lâu đã có vị thế là một trung tâm của thế giới về nghệ thuật, khoa học và triết học, có số Di sản thế giới nhiều thứ 4 tại châu Âu (số liệu đến năm 2019: Ý 55 Di sản; Tây Ban Nha 48, Đức 46, Pháp 45).

Bản đồ Pháp và vị trí vùng Bourgogne-Franche-Comté
Tu viện Sainte-Marie-Madeleine Vézelay (Vézelay Abbey) là một tu viện dòng Benedictine (Dòng tu của Giáo hội Công giáo, là tập hợp các tu viện tự trị) và Cluniac (Cải cách Benedictine, tập trung vào việc khôi phục lại truyền thống về lối sống tu sĩ, khuyến khích nghệ thuật và chăm sóc người nghèo) được thành lập tại thị trấn Vézelay, tỉnh Yonne, vùng Bourgogne-Franche-Comté vào thế kỷ thứ 9.
Nhà thờ Vézelay hay Nhà thờ St Mary Magdalene (Church of Saint Mary Magdalene) tại Tu viện Vézelay nằm trên một ngọn đồi cao, được gọi là “Eternal Hill" (Ngọn đồi vĩnh cửu). Công trình xây dựng vào năm 1096, được thánh hiến vào năm 1104 và được xây dựng lại vào năm 1120 – 1150. Nhà thờ St Mary Magdalene trở nên nổi tiếng vào giữa thế kỷ 11, khi niềm tin lan truyền rằng nơi đây lưu giữ các di tích của Thánh Mary Magdalene (là một trong những môn đồ của Chúa Jésus-Christ).
Đây trở thành điểm khởi đầu của tuyến hành hương Công giáo xuyên Pháp tới Nhà thờ Saint-Jacques-de-Compostelle ở Galicia, Tây Ban Nha (nơi đặt mộ Thánh James of Zebedee/Saint James, một trong 12 Sứ đồ của Chúa Jésus-Christ).
Nhờ dòng người hành hương, vào thế kỷ 12, dân số của thị trấn tăng từ 8 ngàn lên 10 ngàn người, một con số đáng kể thời bấy giờ. Thị trấn Vézelay sau đó trở thành một trung tâm có tầm quan trọng lớn đối với phương Tây.
Tại đây vào năm 1146, Saint Bernard (Bernard of Clairvaux, năm 1090 – 1153, Tu viện trưởng người Burgundi) đã thuyết giảng về Cuộc Thập tự chinh thứ hai (Crusade, là một loạt các cuộc chiến tranh tôn giáo được khởi xướng từ Giáo hội Công giáo La Mã thời Trung cổ) trước Vua Pháp Louis VII (trị vì năm 1137 – 1180), Hoàng hậu Eleanor (1122- 1204) và đám đông quý tộc, quan chức và người dân.
Năm 1190, Richard the Lion-Hearted (vua nước Anh, trị vì năm 1189- 1199) và Philip Augustus (vua nước Pháp, trị vì năm 1190 – 1223) gặp nhau ở đây để lên đường tham gia cuộc Thập tự chinh thứ ba.
Năm 1217, Thánh Francis of Assisi (Tu sĩ Công giáo La Mã, năm 1181- 1226) đã chọn Vézelay Hill để thành lập cơ sở Dòng Phanxicô (Franciscans) đầu tiên trên đất Pháp.

Thánh tích của Thánh Mary Magdalene tại Hầm mộ Vương cung thánh đường Sainte-Marie-Madeleine, Tu viện Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp

Saint Bernard thuyết giảng Cuộc Thập tự chinh 2 tại Tu viện Vezelay năm 1146; tranh của Emile Signol (họa sĩ người Pháp, 1804-1892).
Nhà thờ St Mary Magdalene là một kiệt tác nghệ thuật Romanesque của người Burgundian, thể hiện trước hết ở kiến trúc, đầu cột và các mảng chạm khắc.
Kiến trúc của công trình thể hiện nổi bật tại Gian giữa (Nave) và Hợp xướng (Choir), được xây dựng vào năm 1120-1140 với các vòm lớn.
Các đầu cột đỡ vòm độc đáo bởi các trang trí miêu tả nhiều đối tượng như đời sống thế tục, ngụ ngôn, kinh thánh và truyền thuyết về các vị thánh.
Nhưng chính mảng chạm khắc Tympanum (bề mặt tường trang trí hình bán nguyệt hoặc tam giác phía trên cửa) nằm giữa Gian giữa (Nave) và Hiên (Narthex, đặc trưng của Vương cung thánh đường, nhà thờ Cơ đốc giáo và Byzantine thời kỳ đầu, bao gồm lối vào hoặc khu vực tiền sảnh, nằm ở đầu phía tây của Gian giữa) đã mang lại danh tiếng toàn cầu cho Vézelay. Nổi tiếng nhất là mảng chạm khắc Tympanum bằng đá vôi có tên "Mission of the Apostles" (Sứ mệnh của các Tông đồ) theo phong cách Romanesque, miêu tả cảnh Chúa Jésus-Christ đang ban phước cho các Sứ đồ và giao cho họ sứ mệnh truyền đạo tới các quốc gia.

Mảng chạm khắc Tympanum về Sứ mệnh của các Sứ đồ, Tu viện Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Khởi đầu suy tàn của Tu viện Vézelay trùng với sự phát hiện vào năm 1279 về thi thể của Thánh Mary Magdalene tại Saint-Maximin-la-Sainte-Baume, vùng Provence-Alpes-Côte d'Azur, Pháp. Khám phá này làm suy yếu vị thế của Vézelay như là đền thờ chính thờ Thánh Mary Magdalene ở Châu Âu.
Vào năm 1569, người Huguenots (người Pháp theo đạo Tin lành) đã chiếm đóng và đốt cháy Tu viện.
Công trình bị bỏ quên trong thế kỷ 17 và 18, bị bán và phá bỏ một phần.
Sau Cách mạng Pháp (French Revolution, năm 1789), Tu viện Vézelay trở thành nơi cung cấp đá xây dựng và đứng trước nguy cơ bị xóa bỏ.
Năm 1834, Công trình được phát hiện trong đống đổ nát.
Năm 1840 – 1861, Vương cung thánh đường Sainte-Marie-Madeleine được phục hồi theo nguyên trạng các di tích cổ xưa với sự đóng góp của nhiều kiến trúc sư, nghệ sĩ, trong đó có Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc (kiến trúc sư người Pháp 1814- 1879). Ông là người đã khôi phục nhiều địa danh nổi tiếng thời Trung cổ tại Pháp: Nhà thờ Đức Bà Paris, Vương cung thánh đường Saint Denis, Mont Saint-Michel, Sainte-Chapelle..; các quan điểm thiết kế của ông ảnh hướng lớn đến thế hệ kiến trúc sư sau này như Victor Horta, Hector Guimard, Antoni Gaudí, Hendrik Petrus Berlage, Louis Sullivan và Frank Lloyd Wright).

Kiến trúc sư Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc, Tu viện Vézelay là một trong những dự án trùng tu đầu tiên của ông
Nhà thờ Vézelay và Đồi Vézelay thuộc tỉnh Yonne, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp được UNESCO công nhận là Di sản thế giới (năm 1979; sửa đổi ranh giới nhỏ vào năm 2007) với tiêu chí:
Tiêu chí (i): Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay là một kiệt tác nghệ thuật Romanesque của người Burgundian; một tuyệt tác về tài năng sáng tạo của con người.
Gian giữa trung tâm (xây dựng năm 1120-1140) nổi bật bởi các vòm theo hai phương với các đầu cột đỡ vòm được trang trí rất phong phú.
Tại vị trí giữa Gian giữa (Nave) và Hiên (Narthex), bức chạm khắc (Tympanum) mang tên "Sứ mệnh của các Tông đồ" đã làm cho Nhà thờ trở thành một trong những tượng đài chính của nghệ thuật Romanesque phương Tây.
Tiêu chí (vi): Vào thế kỷ 12, Vézelay Hill trở thành một địa điểm tâm linh Cơ đốc giáo thời Trung cổ, đạt tới một loại biểu tượng với nhiều cách diễn đạt cụ thể và khác nhau, từ Thỉnh cầu, Sử thi (Chanson de geste) cho đến Thập tự chinh.


Sơ đồ vị trí và phạm vi Di sản Nhà thờ và Đồi Vézelay thuộc tỉnh Yonne, vùng Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Khu vực Di sản gồm 2 địa điểm: Đồi Vézelay và Khu vực Corbigny
Đồi Vezelay
Đồi Vézelay (Colline de Vézelay/ Vézelay Hill) là ngọn đồi có cao độ 170 – 339m so với mực nước biển, nhô cao so với khu vực đồng bằng xung quanh (N47 27 59 E3 44 54); diện tích Di sản 178ha, diện tích vùng đệm 9.186,5ha.
Trên đồi là thị trấn cổ Vézelay với công trình nổi bật là Nhà thờ của Tu viện Vézelay.

Đồi Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Nhà thờ Vézelay
Nhà thờ Vézelay có bố cục chính theo hướng đông – tây. Lối vào chính từ hướng tây.
Mặt bằng của Nhà thờ hình chữ thập. Theo chiều dọc dài hơn 120m, gồm Hiên (Narthex) – Hội trường/Gian giữa (Nave) – Hợp xướng (Choir) – Hậu đường (Apse). Theo chiều ngang nhô ra 2 cánh ngắn, chỉ thấy từ trên mái.
Người ta cho rằng, trục định hướng của Nhà thờ St Mary Magdalene và cấu trúc bên trong được xác định theo mặt trời. Hàng năm, ngay trước ngày lễ của Thánh John the Baptist, vào ngày Hạ chí (điểm bắt đầu của mùa hè tại Bắc bán cầu và tương ứng là mùa đông tại Nam bán cầu), ánh sáng chiếu qua các cửa sổ tại phía bắc và nam, hội tụ tạo ra một loạt các điểm sáng theo chiều dọc của nhà.


Phối cảnh tổng thể Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp

Sơ đồ mặt bằng Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp

Vào ngày Hạ chí, ánh sáng từ cửa phía nam và bắc chiếu vào tạo điểm sáng dọc theo chiều dài Thánh đường; Ảnh chụp vào 14 giờ 27 phút, ngày 23/6/1976
Nhà thờ St Mary Magdalene là một trong những nhà thờ theo phong cách Romanesque lớn nhất nước Pháp, chỉ sau Nhà thờ Đức Bà ở Paris.
Hiên (Narthex) được xây dựng vào năm 1135- 1145, nằm tại phía tây, phía trước của Gian giữa; mặt bằng gần vuông, rộng 23,5m, dài 22m; cao 19,5m; có 3 nhịp và 3 bước với 2 hàng 2 cột đỡ các vòm tường. Hai bên của phần hiên có hai tháp. Tháp bên phía nam (tháp Saint-Michel) có chiều vượt trội, tạo điểm nhấn cho mặt trước của công trình. Xung quanh các cửa vào Narthex đều có các mảng chạm khắc Tympanum, trong đó mảng chạm khắc nổi tiếng "Mission of the Apostles" (Sứ mệnh của các Tông đồ) tại cửa vào Gian giữa.

Mặt cắt ngang và dọc qua Hiên (Narthex) phía trước Gian giữa (Nave), Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp

Cửa từ Hiên vào Gian giữa, bên trên là mảng chạm khắc Tympanum nổi tiếng "Sứ mệnh của các Tông đồ", Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp

Cột đỡ vòm tường và trang trí trên đầu cột ở Hiên, Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Hội trường hay Gian giữa (Nave) dài 62,5m; rộng nhà 23,4m gồm 3 nhịp, nhịp giữa rộng 11m, 2 nhịp bên mỗi nhịp rộng 6,2m; chiều cao nhịp giữa 18,55m, chiều cao nhịp bên 7,5m. Gian giữa có 3 nhịp 10 bước với 2 hàng 9 cột chữ thập đỡ các vòm tường.
Không gian Hợp xướng (Choir, nằm giữa ban thờ và gian giữa) rộng 10,5m, dài 26,6m, chiều cao dưới mái vòm 22m.
Hậu đường (Apse) có chiều rộng lớn hơn Gian giữa, mặt bằng một đầu bán tròn với 2 hàng cột phía trong. Mái của phần này có các vách tường xiên nhận tải trọng vòm mái truyền xuống trụ tường.
Phía dưới không gian Hợp xướng và Hậu đường là hầm mộ, dài 19m, rộng 9,2m. Bên trong hầm mộ là hệ thống cột đỡ các vòm hầm và là nơi đặt các thánh tích.


Mặt cắt dọc và ngang tại khu vực Hợp xướng và Hậu đường Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay; phía dưới là Hầm mộ.

Gian giữa Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp

Hành lang hai bên Gian giữa Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp

Không gian Hợp xướng và Hậu đường, Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp

Không gian tại khu vực Hợp xướng của Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp

Bên trong Hầm mộ đá vôi, Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Mặt tiền phía tây – Mặt chính của Công trình được thay đổi vào thế kỷ 13 và sửa đổi lớn vào thế kỷ 19. Theo chiều cao, mặt tiền chia thành 3 phần:
- Phần dưới của mặt tiền là 3 vòm cửa; cửa vòm hai bên thấp; cửa chính giữa cao với một cột nằm chính giữa cửa. Phía trên cửa chính cũng có mảng chạm khắc Tympanum (tương tự như Tympanum tại mảng tường giữa Narthex và Nave).
- Phần giữa của mặt tiền chia thành 3 mảng tường. Hai bên là mảng tường với 2 hàng cửa vòm. Mảng tường giữa mang phong cách Gothic với 5 cửa sổ hẹp có các trang trí và tượng các vị thánh.
- Phần trên của mặt tiền là hai tòa tháp. Tháp bên trái chưa bao giờ được xây dựng. Tháp bên phải là tháp Saint-Michel, cao 38m, được xây dựng vào thế kỷ 15, mang phong cách Gothic.

Mặt tiền phía tây Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay với tháp Saint-Michel

Trang trí mặt tiền phía tây, phía trên lối vào chính, Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay
Mặt tiền phía bắc và nam về cơ bản giống nhau, được nhấn mạnh bởi các trụ tường và mái dật cấp. Tại mặt tiền phía nam, đầu phía đông có tháp Saint-Antoine, cao 35m và khối nhà còn sót lại của Tu viện (Chapcer Room).
Mặt tiền phía đông hay mặt tiền đầu hồi tròn của khối Hợp xướng (Choir) – Hậu đường (Apse) được nhấn mạnh bởi các vách tường, mái dật cấp và khối mái giao nhau giữa Gian chính và Cánh nhà.

Mặt tiền phía bắc Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay với tàn tích cũ của Tu viện

Mặt tiền phía nam Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay với tháp Saint-Michel tại đầu phía tây

Mặt tiền phía đông Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay với khối Hậu đường (Apse); phía sau là tháp Saint-Antoine
Nhà thờ Vézelay còn nổi tiếng bởi các trang trí đầu cột phong phú và đa dạng với chủ đề về tự nhiên, tâm linh và thế tục (tương tự như tại các ngôi đình của Việt Nam).
Ngoài các trang trí động thực vật bản địa, tại đây còn trang trí bằng các con vật đến từ phương Đông như sư tử, voi, bồ nông; các con vật thần thoại như rồng, chim ba đầu; các nhân vật truyền thuyết và lịch sử.
Chim bồ nông
|
Đức cha ban phước
|
Đám tang
|
Lễ hiến tế con bê
|
Cảnh vợ chồng
|
Cảnh xay bột
|
Ví dụ về trang trí đầu cột bên trong Nhà thờ St Mary Magdalene tại Vézelay, Bourgogne-Franche-Comté, Pháp
Các tòa nhà Tu viện
Tòa nhà tu viện nằm bên ngoài Nhà thờ, là nơi sinh sống của cộng đồng các tu sĩ và Tu viện trưởng, bao gồm ký túc xá, nhà của Tu viện trưởng, thiền viện, nhà bếp, chuồng ngựa và các công trình phục vụ khác. Các công trình này hiện đã không còn tồn tại, chỉ còn lại một khối nhà tại Cánh phía nam của Nhà thờ.
Hiện tại, những mảnh tàn tích của các công trình thuộc Tu viện được lưu giữ tại nhà bảo tàng.
Corbigny
Corbigny là một địa điểm nằm tại phía nam của thị trấn Vézelay (N47 27 21 E3 44 8); diện tích Di sản 5 ha, diện tích vùng đệm 9.186,5ha. Di tích hiện là một khoảng vườn, ruộng và địa điểm khảo cổ gắn liền với tàn tích của các công trình thuộc Tu viện xưa.
Ngay từ năm 1840, Di sản Nhà thờ Vézelay và Đồi Vézelay thuộc tỉnh Yonne, vùng Bourgogne đã được ghi trong Danh sách Di tích Lịch sử đầu tiên của Pháp; là một trong những công trình kiến trúc thời Trung cổ đầu tiên được chủ động bảo tồn vì giá trị lịch sử và nghệ thuật.
Đặng Tú, Bộ môn KTCN, ĐHXD
Nguồn:
https://whc.unesco.org/en/list/84/
https://en.wikipedia.org/wiki/France
https://en.wikipedia.org/wiki/Burgundians
https://fr.wikipedia.org/wiki/V%C3%A9zelay
https://en.wikipedia.org/wiki/V%C3%A9zelay
https://en.wikipedia.org/wiki/V%C3%A9zelay_Abbey
https://fr.wikipedia.org/wiki/Saint-Maximin-la-Sainte-Baume
http://lena-arch.blogspot.com/2010/11/ste-madeleine-vezelay-france-1146-ce.html
https://www.francetoday.com/travel/travel-features/the-famous-pilgrimage-site-of-vezelay/
https://fr.wikipedia.org/wiki/Basilique_Sainte-Marie-Madeleine_de_V%C3%A9zelay
https://en.wikipedia.org/wiki/Eug%C3%A8ne_Viollet-le-Duc
http://www.bourgogneromane.com/edifices/vezelay.htm
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Á và châu Đại Dương
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Âu
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Mỹ
Danh sách và bài viết về Di sản thế giới tại châu Phi
|